Tinh dầu Cam Bergamot

1. Nguồn gốc của tinh dầu cam bergamot

Bergamot là một loại cam có tên khoa học là Citrus bergamia Tisso thuộc chi cam quýt, họ Cửu lý hương (Rutaceae). Bergamot là một loài được lai tạo giữa cây cam chua (Citrus aurantium) và chanh vàng (Citrus limon L.). Nó hầu như chỉ được trồng ở vùng Calabria nước Ý, dọc theo bờ biển phía đông nam khu vực Reggio (90% sản lượng tinh dầu cam bergamot trên thế giới được sản xuất tại đây). Tuy nhiên, một số tác giả cũng báo cáo ghi nhận cam bergamot được trồng ở các vùng Đông Phi, Côte d’Ivoire, Argentina, Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ và một số quốc gia vùng Địa Trung Hải.

Cam bergamot là một loại trái cây có vỏ màu vàng lục, vị rất chua, có mùi thơm tươi mát. Sản phẩm quan trọng nhất của nó là tinh dầu cam bergamot, nó chủ yếu được ứng dụng trong ngành công nghiệp sản xuất nước hoa trên toàn thế giới vì nó không chỉ có chức năng lưu giữ cố định mùi hương cho nước hoa mà còn được dùng để phối hợp với các loại tinh chất khác.

Trong ngành công nghiệp thực phẩm, tinh dầu cam bergamot và/hoặc dẫn xuất của nó được dùng như một thành phần tạo hương liệu trong nhiều sản phẩm như trà, bánh kẹo và nước giải khát. Nổi bật trong số đó là các sản phẩm trà Bá tước (Earl Grey) với chất lượng và hương vị không chỉ phụ thuộc vào loại trà được sử dụng mà còn phụ thuộc vào chất lượng của tinh dầu bergamot.

Ngoài ra nó còn được ứng dụng trong ngành công nghiệp mỹ phẩm, dược phẩm và y tế. Tinh dầu cam bergamot được sản xuất tại Ý được đánh giá là có chất lượng tốt nhất trên thị trường quốc tế. Bài viết này sẽ cung cấp các thông tin chi tiết về nguồn gốc, thành phần hóa học và các ứng dụng cũng như lưu ý khi sử dụng loại tinh dầu thiên nhiên đặc biệt này.

Cam bergamot được đặt tên lần đầu tiên bởi 2 nhà khoa học Pierre Antoine Poiteau và Joseph Antoine Risso vào năm 1818.

Cây cam bergamot là một loại cây gỗ nhỏ thường xanh, có thể cao tới 12m, thân mọc thẳng, hình trụ, màu nâu-xám sẫm với các nhánh mảnh không đều, thân có thể có gai hoặc không. Nó được nhân giống bằng cách ghép với kết quả thu được tốt nhất khi ghép với gốc cây cam đắng vì có sức sống cao, đặc biệt chống chịu được thời tiết khắc nghiệt.

Cam bergamot ra hoa vào tháng 4 – 5 và cho quả chín vào khoảng tháng 11 đến tháng  năm sau. Quả là quả mọng có múi hình cầu hơi dẹt hay dạng hình lê, vỏ quả dày từ 3 – 6mm có nhiều túi tuyến là các khoang chứa tinh dầu. Sự thay đổi màu sắc của vỏ chủ yếu là do sự thoái hóa chất diệp lục và gia tăng các sắc tố carotenoid. Caroten và xanthophyll là những sắc tố chính tạo ra màu vàng của vỏ quả.

2. Thành phần hóa học và đặc điểm của tinh dầu cam bergamot

Tinh dầu thường được điều chế bằng cách ép lạnh hoặc chưng cất lôi cuốn hơi nước lớp vỏ ngoài (pericap) của cam bergamot. Thông thường một trăm quả cam bergamot sẽ cho được khoảng 85 – 90 ml tinh dầu.

Nhiều tác giả đã báo cáo có sự khác biệt về thành phần hóa học của tinh dầu cam bergamot giữa các vùng địa lý (Thổ Nhĩ Kỳ, Ý, Bắc Phi) cũng như phương pháp chiết xuất. Tinh dầu cam bergamot có màu từ vàng nhạt cho đến xanh đậm với mùi thơm tươi mát, ngọt đặc trưng của các tinh dầu họ cam quýt.

Tinh dầu bergamot bao gồm các thành phần bay hơi (chiếm 93 – 96%) và không bay hơi (chiếm 4 – 7%) bao gồm coumarins, psoralens và bergamottine (5-geranyloxypsoralen).

Các thành phần chính của tinh dầu bergamot Ý là limonene (37.2%), linalyl acetate (30.1%), linalool (8.8%), γ-terpinene (6.8%), β-pinene (6.2%), γ-teripene (5.6%) cùng với khoảng 55 thành phần khác. Một số thành phần hóa học có mùi giống bergamot bao gồm  (Z)-limonene oxide, decanal, linalyl acetate, geraniol (đây cũng là thành phần hóa học chính của các loại tinh dầu tổng hợp).

Tỉ lệ limonene trong tinh dầu bergamot tương đối thấp trong khi linalyl acetate và linalool khá cao khi so với các tinh dầu trong họ cam quýt khác. Tỉ số linalool/linalyl acetate là một trong các chỉ số đánh giá chất lượng của tinh dầu bergamot vì nó ảnh hưởng đến mùi hương của tinh dầu (tinh dầu cam bergamot của Ý có chỉ số lanolool/linalyl acetat trong khoảng 0.3 – 0.6).

Các nghiên cứu cũng cho thấy hàm lượng tinh dầu trong cam bergamot bị ảnh hưởng bởi thời gian thu hoạch và loại gốc ghép cây.

3. Tác dụng của tinh dầu cam bergamot

Trong y học cổ truyền ở Ý, tinh dầu bergamot được dùng để hạ sốt và điều trị nhiễm ký sinh trùng, nhiễm khuẩn da và đường hô hấp, đau họng, viêm amidan cấp và nhiễm khuẩn vùng sinh dục. Tuy nhiên các nhà khoa học đã thực hiện nhiều công trình nghiên cứu và cho thấy các công dụng tuyệt vời của tinh dầu cam bergamot được trình bày sau đây:

3.1. Đặc tính kháng nhiều loại vi khuẩn, vi nấm

Nhiều nghiên cứu in vitro đã báo cáo về tiềm năng kháng khuẩn của tinh dầu cam bergamot với nhiều loại vi khuẩn và vi nấm như Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Listeria monocytogenes, Kluyveromyces fragilis, Rhodotorula rubra, Candida albicans, Hanseniaspora guilliermondii, Debaryomyces hansenii, Aspergillus niger, Fusarium solani, Fusarium sporotrichioides, Fusarium oxysporum, Curvularia lunata, Verticillium dahliae, Phomopsis sp., Phoma sp., và Myrothechium verrucaria. Thậm chí một số nghiên cứu còn cho thấy có hiệu lực tương đương với một số loại thuốc kháng nấm thông thường như clotrimazole. Đặc biệt, một nghiên cứu cho thấy tinh dầu bergamot cho hiệu lực kháng khuẩn cao hơn các loại tinh dầu khác trong họ cam quýt.

3.2. Hiệu quả kháng viêm

Các nghiên cứu in vivo cho thấy linalool, linalyl acetate, limonene và alpha-pinene là những thành phần mang lại hoạt tính kháng viêm.

3.3. Tiềm năng chống tế bào ung thư phát triển

Tinh dầu cam bergamot còn cho thấy sự ức chế tăng trưởng các tế bào u nguyên bào thần kinh thông qua sự hoạt hóa các con đường dẫn đến hoại tử và gây chết tế bào theo chương trình (apoptosis). Người ta cũng đã chứng minh có sự hiệp đồng trong cơ chế tác dụng gây độc tế bào của limonene và linalyl acetate làm tăng khả năng gây chết tế bào ung thư.

3.4. Hiệu quả giảm đau

Các nghiên cứu in vivo cho thấy tinh dầu cam bergamot làm giảm đáng kể đáp ứng đau thụ thể gây ra bởi capsaicin. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy tinh dầu bergamot và linalool làm giảm tình trạng loạn cảm đau do kích thích cơ học, với cơ chế có liên quan đến sự giảm sự hoạt các các protein điều hòa tín hiệu gây đau ở ngoại bào.

3.5. Tác động trên hệ tim mạch

Bergamottine có trong tinh dầu có tiềm năng chống đau ngực và rối loạn nhịp trên mô hình nghiên cứu trên động vật, đồng thời cho thấy hiệu quả làm giãn động mạch chủ trên chuột bằng cách hoạt hóa các kênh Kali và ức chế bơm Canxi giúp điều hòa nồng độ ion Ca²⁺ ở tế bào nội mô và cơ trơn mạch máu. Từ đó cho thấy triển vọng của tinh dầu trong việc phát triển thuốc làm giãn mạch trong các bệnh tim mạch. Một cơ chế  khác là tinh dầu cam bergamot có tác dụng điều hòa hệ thống thần kinh giao cảm. Một nghiên cứu cho thấy khi dùng ở dạng hương liệu pháp với tinh dầu cam bergamot pha loãng ở nồng độ 2% cho thấy có sự giảm đáng kể nhịp tim, cả huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương.

3.6. Vai trò trong các bệnh lý da liễu

Các thử nghiệm trên động vật và trên người cho thấy tinh dầu cam bergamot khi kết hợp với tia UVB giúp cảm thiện đáng kể độ nặng của vảy nến cũng như giảm số lần cần phải điều trị với UVB. Ngoài ra tinh dầu còn giúp tăng hàm lượng collagen, giảm hắc tố trên da, kích thích mọc tóc đáng kể.

3.7. Điều hòa cảm xúc, giảm căng thẳng, chống stress, giảm rối loạn lo âu và trầm cảm

Cơ sở khoa học của việc sử dụng tinh dầu cam bergamot trong hương liệu pháp (aromatherapy) để cải thiện khí sắc và các triệu chứng rối loạn căng thẳng như lo âu, trầm cảm và đau mạn tính là dựa trên sự tác động của các chất bay hơi có trong tinh dầu lên cấu trúc của hệ thống viền ở não, chẳng hạn như vùng đồi thị, vùng dưới đồi và vùng vỏ não hình lê (pyriform cortex).

Thật vậy, một số dữ liệu lâm sàng và nghiên cứu chỉ ra rằng liệu pháp mùi hương thực sự giúp cải thiện tâm trạng, sự tỉnh táo và nhận thức, thay đổi các sóng đặc hiệu trên điện não đồ. Cơ chế thật sự cho đến hiện tại vẫn chưa được sáng tỏ, tuy nhiên người ta cho rằng nó có thể tác động thông qua việc giải phóng các amino acid như aspartate, glycine, và taurine tương tác với các cơ chế điều hòa tính mềm dẻo của synap thần kinh.

3.8. Cải thiện các triệu chứng tâm thần kinh trong sa sút trí tuệ

Nhiều nghiên cứu cho thấy tinh dầu cam bergamot giúp điều hòa các chất dẫn truyền thần kinh bị rối loạn trong cơ chế bệnh sinh gây khởi phát triệu chứng của sa sút trí tuệ và khởi đầu truyền tín hiệu cannabinoid ngược dòng chịu trách nhiệm mất đi sự ức chế của con đường giảm đau hướng xuống của hệ thống GABA.

4. Cách sử dụng tinh dầu cam bergamot

4.1. Sử dụng như liệu pháp mùi hương

Có thể dùng mỗi lần từ 2 – 5 giọt tinh dầu cam bergamot nhỏ vào máy xông tinh dầu, đèn xông tinh dầu hay là nến thơm trong diện tích phòng nhỏ khoảng 30m². Điều này vừa giúp sát khuẩn không khí trong phòng, vừa giúp làm thư giãn giảm căng thẳng.

Một cách khác là thêm 2 – 5 giọt tinh dầu vào các sản phẩm chăm sóc tóc, sữa dưỡng thể giúp mang lại mùi hương nhẹ nhàng và lưu hương lâu hơn khi sử dụng, đồng thời giúp làm mượt tóc, giúp tóc chắc khỏe hơn, giảm ngứa da đầu do gàu.

Dùng làm dầu xoa bóp: hòa từ 5 – 10 giọt tinh dầu cam bergamot trong 50ml dầu ô liu (hoặc dầu jojoba), sau đó xoa bóp nhẹ nhàng. Cách này giúp làm giảm đau mỏi cơ, giảm đau đầu, giảm stress khá hiệu quả.

Làm xà phòng tự nhiên với tinh dầu cam hương

4.2 Dùng cho da và mụn trứng cá

Vì tinh dầu cam bergamot có đặc tính kháng viêm, kháng khuẩn khá hiệu quả nên nó giúp hỗ trợ điều trị các bệnh lý mụn trứng cá cho những người da không nhạy cảm. Cách dùng: hòa từ 2 – 3 giọt tinh dầu cam bergamot trong 10ml dầu dẫn sau đó chấm trực tiếp lên các mụn đầu đen hoặc mụn bọc, để qua đêm. Tránh dùng vào ban ngày khi phải tiếp xúc với ánh sáng mặt trời để tránh bị kích ứng. Một cách khác là có thể hòa vào dung dịch rửa mặt và dùng để rửa mặt hàng ngày cũng khá hiệu quả.

Tuy nhiên để đảm bảo an toàn cần test thử trên da trước để xem phản ứng của da. Đồng thời tránh dùng đối với những vùng da nhạy cảm như mắt, mũi, tai hoặc vùng sinh dục. Đồng thời cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên ngành da liễu trước khi sử dụng.

Lưu ý: không được uống trực tiếp tinh dầu cam bergamot.

5. Tính an toàn của tinh dầu cam bergamot và lưu ý khi sử dụng

Tinh dầu cam bergamot là một nguyên liệu tạo hương được dùng rộng rãi trong ngành công nghiệp mỹ phẩm. Tuy nhiên, một số thành phần không bay hơi trong tinh dầu có thể gây kích ứng và độc tính quang học (phototoxic), chẳng hạn như psoralen, bergamotene, furocoumarin…

Để đảm bảo an toàn, bergapten và các thành phần gây độc tính quang học nên được loại bỏ khỏi tinh dầu, từ đó dẫn đến sự ra đời các sản phẩm tinh dầu cam bergamot thương mại gắn nhãn không chứa furocoumarin (furocoumarin-free BEO). Việc sử dụng sản phẩm này trong các chế phẩm dùng ngoài da được coi là khá an toàn và không có nguy cơ gây ra các phản ứng bất lợi trên da. Tuy vậy, các vấn đề an toàn còn liên quan đến độ tinh khiết hoặc sự hiện diện của các chất tạp nhiễm. Do đó cần tìm hiểu thật kỹ nhà sản xuất trước khi quyết định lựa chọn mua các sản phẩm tinh dầu cam bergamot.

Theo hiệp hội nước hoa quốc tế (International Fragrance Association) khuyến cáo rằng các sản phẩm thoa lên da ở các vùng tiếp xúc với ánh sáng mặt trời hàm lượng tinh dầu cam bergamot không được vượt quá 0.4%.

Một báo cáo khác cho thấy khi ăn hoặc uống những sản phẩm có chứa tinh dầu cam bergamot lượng lớn trong một thời gian dài có thể gây hiện tượng hạ Kali máu gây vọp bẻ, co thắt cơ, rối loạn thần kinh với báo cáo ghi nhận là uống hơn 1 lít trà bá tước trong thời gian 6 tháng. Do đó, nếu sử dụng lượng ít và trong thời gian ngắn thì tương đối an toàn và không cho thấy tác dụng phụ nào.

Lưu ý bảo quản ở nơi thoáng mát tránh ánh nắng trực tiếp, để xa tầm tay trẻ em.

6. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

• [1]. Perna, S., Spadaccini, D., Botteri, L., Girometta, C., Riva, A., Allegrini, P., Petrangolini, G., Infantino, V., & Rondanelli, M. (2019). Efficacy of bergamot: From anti-inflammatory and anti-oxidative mechanisms to clinical applications as preventive agent for cardiovascular morbidity, skin diseases, and mood alterations. Food science & nutrition, 7(2), 369–384. https://doi.org/10.1002/fsn3.903
• [2]. Scuteri, D., Rombolà, L., Morrone, L. A., Bagetta, G., Sakurada, S., Sakurada, T., Tonin, P., & Corasaniti, M. T. (2019). Neuropharmacology of the Neuropsychiatric Symptoms of Dementia and Role of Pain: Essential Oil of Bergamot as a Novel Therapeutic Approach. International journal of molecular sciences, 20(13), 3327. https://doi.org/10.3390/ijms20133327.
• [3]. Amantea, D., Fratto, V., Maida, S., Rotiroti, D., Ragusa, S., Nappi, G., et al. (2009). Prevention of glutamate accumulation and upregulation of phospho-akt may account for neuroprotection afforded by bergamot essential oil against brain injury induced by focal cerebral ischemia in rat. Int. Rev. Neurobiol. 5, 389–405. doi: 10.1016/S0074-7742(09)85027-7.
• [4]. Bagetta, G., Morrone, L. A., Rombolà, L., Amantea, D., Russo, R., Berliocchi, L., et al. (2010). Neuropharmacology of the essential oil of bergamot. Fitoterapia 81, 453–461. doi: 10.1016/j.fitote.2010.01.013.
• [5]. Bakkali, F., Averbeck, S., Averbeck, D., and Idaomar, M. (2008). Biological effects of essential oils – a review. Food Chem. Toxicol. 46, 446–475. doi: 10.1016/j.fct.2007.09.106.
• [6]. Navarra, M., Mannucci, C., Delbò, M., & Calapai, G. (2015). Citrus bergamia essential oil: from basic research to clinical application. Frontiers in Pharmacology, 6. doi:10.3389/fphar.2015.00036.
• [7]. Avila-Sosa, R., Navarro-Cruz, A. R., Sosa-Morales, M. E., López-Malo, A., & Palou, E. (2016). Bergamot (Citrus bergamia) Oils. Essential Oils in Food Preservation, Flavor and Safety, 247–252. doi:10.1016/b978-0-12-416641-7.00027-4.