Tinh dầu hoa dứa gỗ được nhận xét là một tinh chất thơm ngọt ngào và ấm áp có nguồn gốc từ hoa của cây Pandanus. Cho đến ngày nay, chúng được ưa chuộng trong nhiều ứng dụng ẩm thực và hương liệu khác nhau. Dưới bài viết này, Kobi sẽ thông tin đến quý giả những lợi ích bất ngờ và cách sử dụng tinh dầu Kewra (Pandanus) này sao cho hiệu quả nhé.

1. Tổng quan về hoa dứa gỗ

1.1 Thông tin chung

• Tên khoa học: Pandanus odoratissimus
• Tên đồng nghĩa: Pandanus tonkinensis Mart, P. fascicularis
• Tên nước ngoài: Kewra, screw-pine, keora, umbrellatree, srewtree…
• Tên gọi tiếng việt khác: Dứa gai, dứa dại, may lạ (Tày)
• Họ thực vật Dứa dại (Pandanaceae), Chi thực vật (Pandanus).
• Bộ phận thường dùng đọt non, rễ, hoa. Trong đó, đọt non có thể thu hái vào mùa xuân, còn rễ thu hái quanh năm, phơi khô.

Thành phần chính của dứa gỗ chủ yếu là các chất hóa học thực vật, cụ thể:

• Lignan và isoflavone, steroid, carbohydrate, coumestrol, alkaloid,
• Chất phenolic, glycoside, protein,
• Axit amin cũng như vitamin và chất dinh dưỡng,
• Chất chống oxy hóa

Một số công dụng thường gặp của Pandanus odoratissimus:

Ẩm thực:

• Người ta thường dùng đọt non để ăn, phần trắng và mềm của cuống lá đôi khi cũng có thể ăn được.
• Chúng còn được sử dụng làm chất tạo hương vị ở nhiều khu vực châu Á.

Dược liệu:

• Ngoài ra, đọt non và rễ còn được dùng làm thuốc. Theo Y học cổ truyền, thảo dược có vị ngọt và nhạt, tính mát, có tác dụng làm ra mồ hôi, giải nhiệt, lợi tiểu, chống viêm.
• Còn trong y học Ayurvedic của Ấn Độ, thảo dược khuyên dùng để điều trị đau đầu, cảm lạnh, mụn nhọt, thấp khớp, chứng co thắt, hỗ trợ tiêu hóa…Thậm chí là hỗ trợ bổ tim và kích thích tình dục.

Chiết xuất hương thơm:

• Bộ phận hoa có thể chiết xuất thành tinh dầu hoa dứa gỗ.
• Theo Y học Ấn Độ, tinh dầu này có tính kích thích và sát trùng.
• Là thành phần của hương liệu khác như nước hoa, sữa tắm, nến thơm…

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Theo tài liệu, chi Pandanus có khoảng 50 loài trên thế giới, phân bố khắp các vùng nhiệt đới. Ví dụ ở Đông Nam Á, bao gồm Philippines và Indonesia, kéo dài về phía đông qua Papua New Guinea và miền bắc Australia.

Ấn Độ được xem là nguồn gốc của loài thực vật này với khoảng 36 loài, còn ở nước ta Việt Nam được ghi nhận khoảng 20 loài.

Dứa gỗ được coi là loài đặc hữu của Việt Nam, phân bố ở các tỉnh miền núi hoặc trung du phía bắc và vào đến Khánh Hòa. Có thể bắt gặp ở đa dạng địa hình như bãi cát ẩm, bụi ven biển, rừng ngập mặn, đất liền, dọc theo sông…

Cây thuộc nhóm ưa ẩm và có thể hơi chịu bóng, thường mọc ở ven rừng ẩm. Nhất là dọc theo các bờ khe suối, ở độ cao dưới 500m. Ngoài ra, dứa gỗ còn được trồng làm bờ rào ở nương rẫy.

Dứa gỗ có khả năng sinh ra nhánh khỏe, sau khi trồng được 1-2 năm, cây đã thành bụi lớn. Cây dứa gỗ ra hoa quả hàng năm, nhưng chỉ thấy trên những thân cây lớn, và không có tình trạng bị chặt phá.

Thực vật này có thể được nhân giống dễ dàng từ hạt giống, cũng như chiết cành, phát triển khá nhanh.

Pandanus odoratissimus thường được trồng làm hàng rào ở một vài nơi. Bên cạnh đó, cây còn được trồng ở vườn mẫu với mục đích đào tạo và nghiên cứu.

1.3 Mô tả cây dứa gỗ

Thực vật thân nhỏ, cao khoảng 1-2m, có khi hơn. Thân Kewra có dạng gỗ phân nhánh, có các ngấn ngang, đa số là những sẹo do lá rụng để lại và cũng như những rễ phụ.

Lá mọc tập trung ở ngọn thân, cứng, hình dải, kích thước dài 0,7-0,8m, rộng 4cm. Phiến lá có gốc thành bẹ to, đầu có mũi nhọn sắc, mép lá và gân giữa có gai cứng. Mặt trên của lá màu lục sẫm bóng, mặt dưới nhạt.

Cụm hoa mọc ở ngọn thân hay kẽ lá gồm hoa đực và hoa cái họp thành bông bao bọc trong mo dạng lá ngắn, rụng sớm. Bao hoa có mùi thơm, thường tiêu giảm. Hoa đực dứa gỗ số lượng nhị nhiều, còn hoa cái sẽ có một số lá noãn. Trong thực tế, cụm hoa đực dứa gỗ được đánh giá cao nhờ mùi hương dịu dàng tỏa ra.

Quả dứa gỗ dạng quả phức, kích thước to, có cuống quả mập, dạng hình trứng hay gần tròn gồm nhiều quả hạch, khi chín màu vàng.

Bộ phận hạt thường có hình dạng thuôn dài, nhẵn.

Mùa hoa quả của dứa gỗ thường vào thời điểm tháng 2 đến tháng 5 hằng năm.

2. Đôi nét về tinh dầu hoa dứa gỗ

2.1 Đặc tính chung của tinh dầu hoa dứa gỗ

Theo đó, tinh dầu hoa dứa gỗ (Kewra (Pandanus) Flower Essential Oil) sẽ được chiết xuất từ bộ phận hoa đực của cây Pandanus odoratissimus. Qua phương pháp chiết xuất chủ yếu bằng hơi nước với một số thao tác như:

• Sau khi thu hoạch, những bông hoa được làm sạch bằng cách rửa nhẹ nhàng bằng nước.
• Cho nguyên liệu à một thùng chứa lớn chứa nhiều nước hơn.
• Sau đó, thùng chứa được làm nóng, và hỗn hợp được trải qua quá trình chưng cất,
• Bảo quản trong thùng chứa kín khí để bảo quản hương thơm của nó.

Thu được tinh chất thơm Kewra có đặc tính như:

• Màu sắc dung dịch tinh dầu hoa dứa gỗ là màu vàng nhạt đến nâu đậm, chất lỏng.
• Mô tả hương thơm: là sự ngọt ngào của hương hoa xem lẫn chút tươi mát của trái cây, thoang thoảng chút mùi mật ong và nốt gỗ ấm áp, dịu nhẹ. Sự hòa quyện này tạo nên cảm giác dễ chịu, khiến người thưởng thức như được tiếp thêm sức mạnh, và thúc đẩy sự hạnh phúc trong tâm hồn. Một mô tả khác về hương thơm này tương tự như hương hoa hồng sớm mai, ngấn nướng, phủ sương nhưng pha hương trái cây nhiều hơn.
• Độ lan tỏa hương ra xung quanh của tinh dầu hoa dứa gỗ được nhận xét là mạnh mẽ.
• Độ lưu giữ hương thơm được đánh giá ở mức ở mức trung bình.
• Nốt hương: Trung bình

2.2 Các hoạt chất giá trị của tinh dầu hoa dứa gỗ

Các hoạt chất chủ yếu góp phần vào mùi hương ngọt ngào của tinh dầu hoa dứa gỗ gồm:

• 2-phenyl ethyl methyl ether 65,6–75,4%: thành phần chính của tinh dầu, mang lại hương thơm đặc trưng chính cho dầu. Nitơ trong đất được cho là yếu tố ảnh hưởng nhất đến sản lượng dầu và hàm lượng chất này.
• α-terpineol (1,2– 2,9%)
• tepinen-4-ol (1,7–19,5%)
• p-cymene (1,0–3,1%)

Ngoài ra còn sự góp mặt bổ sung của vài thành phần khác như β-caryophyllene, eugenol, myrcene, α-thujene, vanillin, geranial, γ-muurolene…

Đã có nhiều phát hiện chỉ ra rằng năng suất và chất lượng của tinh dầu từ cây Pandanus odoratissimus sẽ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Chẳng hạn như

• Xuất xứ của sản phẩm
• Thời tiết, khí hậu
• Yếu tố thổ nhưỡng,
• Thời gian thu hoạch: thời điểm thông dụng là khoảng sáng sớm, lúc này hương thơm của chúng được cho là mạnh nhất.
• Phương pháp chiết xuất
• Quá trình chưng cất
• Điều kiện bảo quản
• Các độ tuổi hoa dứa gỗ khác nhau: kết quả cho thấy thu hoạch hoa ở giai đoạn hoa nở sẽ đạt hàm lượng tinh chất cao nhất.

Nhờ các hoạt chất trên mà dược tính nổi bật của tinh dầu được chú ý:

• Chống oxy hóa
• Thư giãn tinh thần
• Phục hồi tế bào da
• Kháng khuẩn
• Chống viêm
• …

2.3 Bảo quản tinh dầu hoa dứa gỗ như thế nào?

• Khuyến khích chứa tinh dầu Kewra trong vật chứa thủy tinh tối màu.
• Lưu ý đậy nắp kín sản phẩm tinh chất này sau mỗi lần sử dụng, để đạt được độ tươi mới cũng như kéo dài thời hạn sử dụng tối đa cho sản phẩm.
• Chú ý đặt tinh dầu thực vật Pandanus odoratissimus này tránh tầm tay trẻ nhỏ.
• Đặt ở vị trí mà ánh sáng mặt trời không chiếu vào trực tiếp hay bụi bẩn rơi vào sản phẩm.
• Trong thời gian dùng, nếu tinh dầu hoa dứa gỗ có mùi lạ, biến chất thì nên ngừng tiếp xúc.

3. Lợi ích của tinh dầu hoa dứa gỗ đối với sức khỏe

3.1 Tinh dầu hoa dứa gỗ giúp thư giãn tinh thần

Về mặt tinh thần, tinh dầu hoa dứa gỗ được ưa chuộng bởi việc tạo ra lại tác dụng êm dịu và giúp thư giãn tinh thần. Điều tuyệt vời hơn là chúng còn có khả năng khác về tinh thần như:

• Thanh lọc không khí,
• Loại bỏ mùi khó chịu.
• Ổn định chức năng tâm trí và cơ thể
• Xua tan căng thẳng
• Cung cấp năng lượng tích cực

Hãy lựa chọn tinh chất này nếu bạn cần một người bạn đồng hành tâm trí cũng như bổ sung sức mạnh cho tinh thần nhé.

3.2 Làm đẹp và ẩm thực

Tinh dầu Kewra là một trong những loại nước hoa phổ biến nhất, được chiết xuất và sử dụng ở Ấn Độ từ thời xa xưa. Chúng có mặt trong đa dạng sản phẩm về làm đẹp như:

• Nước hoa, quần áo, nước thơm, mỹ phẩm
• Xà phòng, dầu dưỡng tóc, sữa dưỡng thể
• Nến thơm, nhang, chất làm thơm phòng
• Ngoài ra, tinh dầu hoa dứa gỗ còn được ứng dụng để tạo hương vị cho nhiều loại thực phẩm, đồ ngọt, chế biến đồ uống như nước quả cũng như xi-rô có thể pha loãng với nước hoặc soda…phổ biến ở miền bắc Ấn Độ, đặc biệt là vào dịp lễ hội.
• Tinh chất Kewra còn thường được thêm vào để tăng hương thơm giống gạo của các món ăn tên biryani và pulao. Thông thường, một vài giọt nước kewra được rắc lên cơm đã nấu ngay trước khi dùng, vì nó mang lại hương hoa ngọt ngào.
• Dầu Kewra được sử dụng rộng rãi như một loại kem dưỡng ẩm, thuốc mỡ trị bỏng, kem giảm nứt nẻ, và các loại mỹ phẩm khác vì nó có khả năng thẩm thấu sâu hơn vào bên trong da.

3.3 Chống oxy hóa

Trong y văn đã ghi nhận chất chống oxy hóa tự nhiên là sự lựa chọn hữu ích để cải thiện chất lượng cuộc sống. Bởi lẽ, chúng có khả năng tăng cường sức đề kháng, đồng thời bảo vệ cơ thể “chiến đấu” lại những tổn thương do các gốc tự do gây ra. Nhờ đó trì hoãn sự hình thành cũng như gia tăng của nhiều bệnh tật mãn tính.

May mắn thay trong tinh dầu hoa dứa gỗ chưa đa dạng chất chống oxy hóa, đã được công nhận trong nhiều báo cáo khoa học.

3.4 Hỗ trợ hô hấp

Các hoạt chất như caryophyllene, 2-phenyl ethyl methyl ether, eugenol,…từ chiết xuất tinh dầu Kewra đều góp phần vào những tác động tích cực đối với hệ thống hô hấp của chúng ta. Nhất là hạn chế rối loạn hô hấp như cảm lạnh, sổ mũi, cúm, giảm ho, nghẹt mũi, …Do vậy, đừng ngần ngại sử dụng tinh dầu Kewra dưới dạng hít nhằm cải thiện chất lượng không khí, đồng thời hạn chế những khó chịu ở đường hô hấp.

3.5 Kháng khuẩn

Tinh dầu có nguồn gốc từ thực vật là nguồn tự nhiên đầy hứa hẹn của các chất kháng khuẩn. Nhờ hai hai chất hóa học thực vật chính là PEME và terpineol mà hoạt động kháng khuẩn của tinh dầu hoa dứa gỗ được ghi nhận. Đặc biệt là chống màng sinh học tiềm năng chống lại các chủng vi khuẩn gây bệnh

• Staphylococcus aureus
• Streptococcus pyogenes,
• Acinetobacter baumanni,
• Pseudomonas aeruginosa.

3.6 Chống viêm

Hoạt động chống viêm. Hoạt động chống viêm được ước tính bằng cách sử dụng mô hình sưng chân cấp tính do carrageenan gây ra và mô hình sưng chân mãn tính do formalin gây ra ở chuột. Kết quả thu được: Chiết xuất methanol từ P. odoratissimus đã cho thấy hoạt động chống viêm đáng kể sau 6 giờ quan sát.

Bên cạnh đó, khả năng chống viêm cấp tính của chiết xuất thực vật này cũng được sử dụng rộng rãi trong các hệ thống y học truyền thống khác nhau như Ayurveda, Siddha và Unani. Vì tác dụng giảm đau, chống viêm và hạ sốt…trong các bệnh lý khớp, thấp khớp, sốt…

4. Cách sử dụng tinh dầu hoa dứa gỗ hiệu quả

Dựa vào nhu cầu khác nhau mà linh hoạt sử dụng tinh dầu hoa dứa gỗ (Kewra):

*Khuếch tán không khí:

• Nhỏ khoảng 2-3 giọt dầu từ P.odoratissimus vào máy khuếch tán hoặc đèn đốt. Chắc chắn bạn sẽ nhận được một nguồn năng lượng tràn đầy tích cực, và hiệu quả cải thiện tâm trí và tâm hồn…

*Đường hô hấp:

• Xịt tinh dầu hoa Kewra pha loãng vừa phải vào những vật dụng để lưu giữ hương thơm như gối, túi vải, quần áo,…
• Xông hơi: nhỏ 2-5 giọt tinh dầu P.odoratissimus vào máy xông hơi hoặc chậu nước nóng, trùm kín đầu để trải nghiệm.

*Sử dụng trên da:

• Thêm khoảng 5 giọt tinh dầu P.odoratissimus ta vào nước tắm để xua tan sự mệt mỏi, thư giãn.
• Hòa 2 giọt dầu hoa dứa gỗ cùng với khoảng 1ml dầu vận chuyển thực vật (ví dụ như dầu oliu, dầu hạnh nhân, dầu dừa,…), sau đó phối hợp với động tác xoa bóp nhẹ nhàng lên cơ thể như ngực, lưng, cổ họng…

Song song đó, có thể dễ dàng bắt gặp chiết xuất thực vật từ P.odoratissimus này được thêm vào nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe hằng ngày khác. Ví dụ như nước súc miệng, nến thơm, kem đánh răng, xà phòng…

5. Gợi ý kết hợp cùng tinh dầu hoa dứa gỗ

Tinh dầu hoa dứa gỗ ngọt ngào hương hoa và tươi mát của trái cây, vì thế sẽ dễ dàng trộn với loại khác để tạo ra mùi hương độc đáo. Điều này giúp quý độc giả có đa chiều trải nghiệm để tìm được sản phẩm thích hợp với xu hướng và cá tính của mình. Một số gợi ý tham khảo, tinh dầu từ P.odoratissimus có thể kết hợp với:

• Tinh dầu hoa nhài (jasmine)
• Tinh dầu chanh (lemon)
• Tinh dầu Phong lữ (geranium)
• Tinh dầu ngọc lan tây
• Tinh dầu trắc bách diệp (cypress)

6. Điều cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu hoa dứa gỗ

*Từ xa xưa, tinh dầu hoa dứa gỗ được nhận xét là khá lành tính và rất hiếm khi có báo cáo về phản ứng bất lợi. Tuy nhiên, hãy thận trọng trên một số đối tượng có cơ địa nhạy cảm như:

• Phụ nữ mang thai.
• Phụ nữ đang cho con bú.
• Trẻ sơ sinh.
• Tiền sử phản ứng dị ứng nghiêm trọng với hoạt chất của tinh dầu Kewra.
• Đang cấp cứu ngoại khoa
• Sử dụng chung tinh dầu từ odoratissimus cùng với thuốc điều trị bệnh.
• Hoặc bất kì vấn đề y tế nào khác mà bạn đang băn khoăn;

*Để an toàn, cũng cần lưu ý những điều sau trong quá trình sử dụng tinh dầu hoa dứa gỗ này:

• Tinh dầu hoa Kewra phải được pha loãng trong dầu nền trước khi dùng trên da. Ví dụ như vài loại dầu vận chuyển như dầu hạnh nhân, dầu dừa, dầu jojoba, dầu oliu,…
• Chiết xuất thực vật từ odoratissimus không được dùng để dùng trực tiếp qua đường miệng.
• Trong lần đầu thưởng thức sản phẩm mới, khuyến khích thử kiểm tra dị ứng bằng cách thoa 1 ít tinh dầu đã pha loãng lên vùng da trên cẳng tay. Tiếp theo hãy theo dõi phản ứng bất thường diễn ra trong vòng 24 giờ sau đó.
• Mặt khác, đối với tinh dầu từ dứa gỗ, Kobi chân thành ủng hộ bạn hãy lựa chọn nhà cung cấp uy tín. Lý do là bởi, điều này sẽ bảo đảm về chất lượng sản phẩm, cũng như an toàn cho sức khỏe của chính mình..

7. Tổng kết

Nhờ những lợi ích sức khỏe đáng kinh ngạc, tinh dầu hoa dứa gỗ (Kewra) từ thực vật P.odoratissimus luôn được ưu ái sử dụng rộng rãi trong các trị liệu bằng hương thơm. Hi vọng trong tương lai, tinh chất này sẽ có vị trí vững chắc hơn trong thị trường thiên nhiên đa dạng này. Và đừng quên rằng Kobi luôn là đội ngũ chuyên nghiệp sẵn sàng hỗ trợ và giải đáp thắc mắc của quý độc giả liên quan đến tinh dầu.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích và cộng sự (2006). Phần 1, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt nam tập 1, trang 700, NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.
2. Essential oil composition of ‘kewda’ (Pandanus odoratissimus) from India https://staff.cimap.res.in/PublicationFiles%5CFlavour_Fragr._J._19_434.pdf
3. Chemical Composition of the Essential Oils of Kewda and Ketaki https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10412905.2000.9699491
4. Pandanus odoratissimus (Kewda): A Review on Ethnopharmacology, Phytochemistry, and Nutritional Aspects https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25949238/
5. Phytochemical analysis of flower from Pandanus odorifer (Forssk.) Kuntze for industrial application https://www.semanticscholar.org/paper/Phytochemical-analysis-of-flower-from-Pandanus-for-Nasim-Behera/491e4558e8a616beb4832b7ea816939001d70266
6. Deciphering the antibiofilm potential of 2-Phenylethyl methyl ether (PEME), a bioactive compound of Kewda essential oil against Staphylococcus aureus https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37004966/
7. Determination of antibacterial and anti-biofilm potential of Kewda essential oil against Staphylococcus aureus and Klebsiella pneumoniae
8. https://link.springer.com/article/10.1007/s11756-023-01360-3
9. ANTIMICROBIAL, PHYTOCHEMICAL AND TOXICOLOGICAL PROFILE OF ESSENTIAL OIL EXTRACTED FROM PANDANUS ODORIFER WITH AN AVAILABLE SIMULATION STUDY https://www.semanticscholar.org/paper/ANTIMICROBIAL%2C-PHYTOCHEMICAL-AND-TOXICOLOGICAL-OF-Cheruvanachari-Dubey/78f2de614592e0196c116d68774e0645847d51c8
10. Pandanus odoratissimus (Kewda): A Review onEthnopharmacology, Phytochemistry, and Nutritional Aspects https://www.researchgate.net/publication/269892397_Review_Article_Pandanus_odoratissimusKewda_A_Review_on_Ethnopharmacology_Phytochemistry_and_Nutritional_Aspects
11. Effect of climatic and physical factors on yield and quality of essential oil of Pandanus odorifer (Forssk.) Kuntze https://plantscienceresearch.co.in/admin/uploads/SubArt_982249355.pdf