1. Nguồn gốc tinh dầu đỗ tùng

Người yêu thích tinh dầu thiên nhiên hẳn không xa lạ với chiết xuất từ đỗ tùng. Tinh dầu đỗ tùng (Juniper berry essential oil) chiết xuất từ quả mọng của cây  có chỉ được biết đến với hương thơm độc đáo mà còn được công nhận về các công dụng và lợi ích kỳ diệu của nó. Mời quý độc giả cùng Kobi tìm hiểu giá trị thực sự và cách sử dụng hiệu quả tinh dầu đỗ tùng nhé.

Chi đỗ tùng (Juniperus L.), hay còn gọi bách xù, thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae), là chi đa dạng thứ hai của các loài cây lá kim, bao gồm khoảng 75 loài tùy thuộc vào các đặc điểm phân loại. Là cây bụi hoặc cây thường xanh, hầu hết phân bố khắp các vùng lạnh và ôn đới của bắc bán cầu với một số loài kéo dài đến tận nam châu Phi.

Juniperus communis L. là loài được biết đến nhiều nhất, có phạm vi phân bố lớn nhất so với bất kỳ loài cây thân gỗ nào kéo dài từ các vùng Bắc Cực của châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ về phía nam đến vĩ độ khoảng 30°N, mặc dù một số các nghiên cứu cũng đã báo cáo có sự xuất hiện của quần thể ở nam bán cầu.

Cây J. Communis là một cây gỗ thường xanh lá kim nhỏ hoặc cây bụi có hình dạng khác nhau, cao từ 10 m đến thấp. Nó có những chiếc lá hình kim màu xanh lá cây thành từng chùm ba chiếc với một dải khí khổng màu trắng ở bên trong bề mặt. Là loài lưỡng tính, nón đực và nón cái được thụ phấn nhờ gió trên các cây riêng biệt. Quả là những quả hình nón giống quả mọng có đường kính 4–12 mm, lúc đầu có màu xanh lục, chín sau 18 tháng chuyển sang màu tím đen với một lớp phủ sáp màu xanh lam. Nón đực của cây có màu vàng, dài 2 – 3 mm và rụng ngay sau khi rụng phấn.

Đỗ tùng thường được người Hy Lạp cổ đại đốt trong các nghi lễ tâm linh để chống lại dịch bệnh. Tinh dầu đỗ tùng đã được nhiều nền văn hóa sử dụng trong y học cổ đại, ví dụ như người da đỏ Zuni đã sử dụng nó để hỗ trợ sinh con. Đỗ tùng từ thời xa xưa còn được sử dụng để xua đuổi những thế lực tiêu cực và bệnh tật, chúng được cho là có tác dụng tẩy rửa và thanh lọc tâm trí, cơ thể và tinh thần.

Cả cành và quả của cây đỗ tùng đều được sử dụng cho mục đích y học và tâm linh, tuy nhiên, tinh dầu đỗ tùng chiết xuất từ quả mọng của cây có chất lượng vượt trội hơn rất nhiều.

Tinh dầu đỗ tùng được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp, ví dụ như trong công nghiệp thực phẩm để tạo hương vị cho rượu như gin hoặc trong sản xuất trà pha trộn, cũng như làm chất bảo quản thực phẩm, sơ chế dược phẩm.

Những lợi ích sức khỏe của tinh dầu đỗ tùng có thể là nhờ các đặc tính kháng khuẩn, trị nhiệt miệng, chống đau bụng, giảm đau, chống co thắt, kích thích, đau dạ dày, làm se da, tiêu độc, lợi tiểu, chất làm dịu da và chất bổ.

Tinh dầu ngày càng được dùng rộng rãi, nó cũng đã trở thành một hương thơm phổ biến trong mỹ phẩm, được ứng trong liệu pháp hương thơm, cũng như trong điều trị bệnh. Bài viết này Kobi sẽ nêu bật những lợi ích, đặc tính và cách sử dụng an toàn khác nhau của tinh dầu đỗ tùng.

2. Thành phần hóa học và đặc điểm của tinh dầu đỗ tùng

Tinh dầu đỗ tùng được chưng cất hơi nước từ quả của cây đỗ tùng. Tinh dầu có mùi gỗ, ngọt ngào, tươi mát, sảng khoái. Cần khoảng 500 kg quả mọng để cho ra 1 lít tinh dầu.

70 hợp chất được xác định trong tinh dầu đỗ tùng, bao gồm chủ yếu các monoterpene, sesquiterpene và diterpene hydrocarbon.

Các mono-terpenoid của tinh dầu đỗ tùng chiếm 83%, trong đó 69.4% là các monoterpene hydrocarbon như là α-pinene, ß-pinene, ß-myrcene sabinene,…

Các sesquiterpene chiếm khoảng 13.4% trong tinh dầu, chủ yếu là germacrene B và D, α-và β-selinene, α-humulene, epi-α-bisabolol, α-muurolene, β- và δ-elemene, α-cadinol, spathulenol, eudesmol, viridiflorol, germacrene D-4-ol, caryophyllene oxide.

Các bicyclic diterpenes trong tinh dầu bao gồm imbricatolic acid, junicedral, trans-communic acid, iso-cupressic acid, arylteralin và lignin. 3 loại diterpenes acid mới có tên là 15-dien-18-oic acid, 7-oxo-13-epi-pimara-8-oic acid 15-dien-18-oic acid, 7-oxo-13-epi-pimara-8-oic acid, 7α-hydroxysandaracopimaric acid cũng được tìm thấy trong tinh dầu đỗ tùng.

Tỉ lệ các thành phần của tinh dầu đỗ tùng có sự thay đổi đối với các loại có nguồn gốc từ các vùng khác nhau ở Châu Âu và Châu Mỹ. Các thành phần chính như terpene chủ yếu là α-pinene thay đổi trong tinh dầu đỗ tùng ở các địa điểm khác nhau; 27% trong các mẫu từ Hy Lạp; 28,6–38,2% ở Montenegro và 46,6 % trong các mẫu từ Iran. Sản lượng tinh dầu phụ thuộc vào mức độ chín, sự thay đổi theo mùa, điều kiện môi trường (nhiệt độ, ánh sáng mặt trời, chu kỳ quang), tuổi của vĩ độ thực vật và độ cao của địa điểm trồng trọt và các yếu tố khác.

3. Tác dụng của tinh dầu đỗ tùng

Được biết đến với đặc tính giải độc, chống oxy hóa và tăng cường miễn dịch, tinh dầu đỗ tùng đã được sử dụng cho các mục đích y học và tâm linh từ thời cổ đại. Khi được sử dụng để tạo mùi thơm, tinh dầu đỗ tùng có tác dụng thư giãn và cũng có thể được khuếch tán để giúp làm sạch và thanh lọc không khí. Tinh dầu đỗ tùng có thể được sử dụng bên trong như một chất làm sạch và giải độc, đồng thời hỗ trợ đường tiết niệu. Sử dụng ngoài da, tinh dầu đỗ tùng hoạt động như một loại nước toner dưỡng da tự nhiên. Kobi xin giới thiệu đến một số tác dụng dưới đây của tinh dầu đỗ tùng đã được nghiên cứu chứng minh.

3.1. Hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm

Tinh dầu đỗ tùng (Juniperi communis) có khả năng ức chế các vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Escherichia coli, Streptococcus agalactiae, Hemophilus influenza, Corynebacterium species, Campylobacterium species and Campylobacter jejuni. Tinh dầu đỗ tùng (Juniperi aetheroleum) có khả năng diệt khuẩn tương tự đối với vi khuẩn gram dương và gram âm, cũng như hoạt động diệt nấm mạnh đối với nấm men, nấm giống nấm men và nấm da; hoạt động diệt nấm mạnh nhất được ghi nhận đối với Candida spp. và nấm da.

Tinh dầu đỗ tùng làm giảm đáng kể khả năng tồn tại tế bào của vi khuẩn M. intracellulare, M. gordonae và M. avium. Phân tích kính hiển vi đã xác nhận tác dụng ức chế của nó bằng cách thay đổi hình thái đáng kể trong màng tế bào và tế bào chất của cả ba vi khuẩn. Cho thấy tiềm năng của tinh dầu đỗ tùng như một chất khử trùng nước bổ sung hoặc thay thế trong các hệ thống nước nóng như bồn tắm, bể bơi, bể spa, bồn tắm nước nóng, hoặc thậm chí bồn ngâm chân/bồn tạo sóng.

3.2. Chống côn trùng

Tinh dầu đỗ tùng (Juniperus communis subsp nana Willd) có hiệu quả chống lại ấu trùng của loài ấu trùng của loài sâu bướm truyền thống (Thaumetopoea pityocampa Schiff).

3.3. Tác dụng thư giãn

Trong dân gian tinh dầu đỗ tùng được coi là một phương thuốc chữa lo âu tự nhiên, nó nổi tiếng với tác dụng tích cực đối với phản ứng thư giãn trong não. Nó có tác dụng nâng cao tâm lý trong các thời kỳ lo lắng mệt mỏi và suy nhược.

Hít tinh dầu bay hơi với tỷ lệ 1% hoặc 3% mỗi ngày trong 21 ngày đã cải thiện tình trạng suy giảm trí nhớ do amyloid-ß gây ra ở mô hình chuột mắc bệnh Alzheimer. Nó được phát hiện có tác dụng ức chế acetylcholinesterase (AChE) hoạt động và ngăn ngừa tổn thương oxy hóa trong não của động vật gặm nhấm phụ thuộc vào liều lượng nhờ vào tiềm năng chống oxy hóa đáng kể và khả năng ức chế hoạt động AChE liên quan đến sự tiến triển của rối loạn thần kinh.

3.4. Chống oxy hóa

Nghiên cứu in vitro tinh dầu đỗ tùng đã chứng minh sự tồn tại của một số cơ chế cho phép nó có khả năng loại bỏ và ngăn ngừa sự hình thành các gốc oxy hóa, Н2О2, đồng thời bảo vệ chống lại quá trình peroxy hóa lipid. Các nghiên cứu in vivo đã xác nhận những tác dụng này của tinh dầu tạo ra khả năng ngăn chặn quá trình oxy hóa trong tế bào nấm men và tăng cường khả năng thích ứng của chúng với ROS, các gốc oxy hóa góp phần vào quá trình lão hóa sinh vật và bệnh sinh của nhiều bệnh khác nhau. Thành phần chính có tác dụng chống oxy hóa cao trong tinh dầu đỗ tùng là α-pinene.

Những đặc tính này cho thấy tiềm năng của nó trong sản xuất phụ gia thực phẩm, hay cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống của con người; mở rộng các lĩnh vực ứng dụng sang nước hoa, mỹ phẩm, dược phẩm và y học.

3.5. Hoạt tính giảm rối loạn lipid máu

Việc sử dụng tinh dầu đỗ tùng làm giảm đáng kể lượng cholesterol, triglyceride, LDL bị oxy hóa và những thay đổi liên quan khác ở chuột tăng cholesterol.

3.6. Hoạt tính chống ung thư

Tinh dầu đỗ tùng được phát hiện có khả năng gây chết tế bào theo chương trình apoptosis ở một chủng bệnh bạch cầu kháng thuốc, tế bào HepG2 (ung thư gan) và tế bào SH-SY5Y (u nguyên bào thần kinh). Các hoạt tính này có thể là do sự hiện diện của các hợp chất phenolic ảnh hưởng đến con đường tín hiệu tế bào khác nhau, gây ra cả sự tiến triển chu kỳ tế bào và quá trình apoptosis.

3.7. Hoạt tính lợi tiểu

Đỗ tùng được biết đến với khả năng kháng khuẩn đường tiết niệu và lợi tiểu trong y học dân gian. Tác dụng lợi tiểu là một phần do tinh dầu và một phần do các thành phần ưa nước.

4. Cách dùng

Một số cách dùng tinh dầu đỗ tùng:

• Dùng xông hơi: Tinh dầu đỗ tùng dùng khuếch tán có tác dụng làm dịu và làm sạch không khí. Đặc biệt khi dùng tinh dầu đỗ tùng kết hợp tinh dầu cam Bergamot sẽ tăng khả năng làm dịu và nâng cao tinh thần. Để có hương thơm tối ưu, khuếch tán 3 giọt tinh dầu đỗ tùng kết hợp 4 giọt tinh dầu cam Bergamot để có mùi hương nhẹ nhàng, tươi mát. Ngoài ra, tinh dầu đỗ tùng kết hợp tốt với tinh dầu cam quýt và các loại tinh dầu trắc bách diệp, hoàng đàn, đàn hương, oải hương, tràm gió, sả chanh, xô thơm, và cỏ hương lau để khuếch tán.
• Dùng để làm nước xịt thơm mát: Cho một vài giọt tinh dầu đỗ tùng vào nước trong bình xịt và sử dụng để làm sạch bất kỳ khu vực nào cần sử dụng, như tủ quần áo, nệm, ô tô hoặc không khí.
• Dùng để hít thư giãn: Khi cảm thấy căng thẳng áp lực, nhỏ 1 – 2 giọt tinh dầu đỗ tùng vào lòng bàn tay và xoa nhẹ hai bàn tay vào nhau, úp hai bàn tay lên mũi và hít vào để mang lại sự tĩnh tâm, giúp chống lại cảm giác căng thẳng.
• Dùng làm mặt nạ dưỡng da: thêm 1 – 2 giọt tinh dầu đỗ tùng vào mặt nạ đất sét, đắp lên da trong 10 – 15 phút, sau đó làm sạch lại da.
• Dùng để xoa bóp: pha 3 – 4 giọt tinh dầu đỗ tùng cùng với dầu dừa, sau đó dùng hỗn hợp trên để xoa bóp giúp thư giãn cơ thể

Lưu ý: Các công thức trên đã được ứng dụng và mang lại hiệu quả dựa trên kinh nghiệm thực tế, không phải từ các thử nghiệm lâm sàng. Không được uống trực tiếp tinh dầu đỗ tùng. Không nên sử dụng trực tiếp tinh dầu đỗ tùng nguyên chất lên da. Nên thoa thử hỗn hợp 1 giọt tinh dầu đỗ tùng trong 4 giọt dầu nền hoặc sữa dưỡng da lên mu bàn tay hoặc mặt trong cánh tay trong vài giờ trước khi dùng để đảm bảo rằng không xuất hiện phản ứng dị ứng. Không bao giờ được sử dụng tinh dầu đỗ tùng gần mắt, mũi trong và tai, hoặc trên bất kỳ vùng da đặc biệt nhạy cảm nào khác.

5. Tính an toàn của tinh dầu đỗ tùng và lưu ý khi sử dụng

Liều gây chết 50% (LD50) qua da cấp tính của tinh dầu quả đỗ tùng ở thỏ là > 5 g/kg. Tinh dầu đỗ tùng không được phát hiện gây mẫn cảm da hoặc gây độc với ánh sáng trong các thử nghiệm trên động vật, do đó được cho là an toàn khi dùng xoa bóp, hít thở hoặc sử dụng như một thành phần trong các công thức mỹ phẩm khác nhau. Tuy nhiên, khi dùng ngoài da, tinh dầu cần được pha loãng để không gây kích ứng hoặc nổi mụn nước trên da. Các phản ứng có hại như viêm da, nghẹt mũi hoặc phồng rộp, đã được quan sát thấy ở những người nhạy cảm hoặc dị ứng với tinh dầu đỗ tùng. Không phát hiện độc tính trên thận ở chuột Sphere-dawley wistar sau khi uống tinh dầu đỗ tùng với liều lượng khác nhau. J. oxycedrus tar được phát hiện là gây độc cho gen trong các thử nghiệm độc tính gen khác nhau; tuy nhiên, không có độc tính nào như vậy được quy cho loài đỗ tùng J. Communi.

Việc uống chiết xuất từ lá của cây đỗ tùng được phát hiện có thể gây sẩy thai và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản trong các nghiên cứu liên quan đến chuột bạch tạng. Tuy nhiên, chưa có báo cáo về tính an toàn của tinh dầu chiết xuất từ quả đỗ tùng trên phụ nữ có thai và trẻ em.

Chỉ sử dụng tinh dầu đỗ tùng như một phương pháp điều trị bổ sung, không dùng thay thế cho bất kỳ phương pháp điều trị thuốc nào. Trong trường hợp xảy ra phản ứng dị ứng, hãy ngưng sử dụng sản phẩm và đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được đánh giá sức khỏe và có biện pháp xử lý thích hợp. Để ngăn ngừa tác dụng phụ, hãy tham khảo ý kiến ​​của chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

Tinh dầu đỗ tùng phải luôn được bảo quản ở khu vực tránh xa tầm tay trẻ em. Bảo quản tinh dầu ở nơi khô ráo, thoáng mát.

6. Quy cách đóng gói

Tài liệu tham khảo

1. Höferl, M., Stoilova, I., Schmidt, E., Wanner, J., Jirovetz, L., Trifonova, D., Krastev, L., & Krastanov, A. (2014). Chemical Composition and Antioxidant Properties of Juniper Berry (Juniperus communis L.) Essential Oil. Action of the Essential Oil on the Antioxidant Protection of Saccharomyces cerevisiae Model Organism. Antioxidants (Basel, Switzerland), 3(1), 81–98.
2. Kanat, M., & Alma, M. H. (2004). Insecticidal effects of essential oils from various plants against larvae of pine processionary moth (Thaumetopoea pityocampa Schiff) (Lepidoptera: Thaumetopoeidae). Pest management science, 60(2), 173–177. https://doi.org/10.1002/ps.802
3. Majewska, Ewa, Kozłowska, Mariola, Kowalska, Dorota and Gruczyńska, Eliza (2017). “Characterization of the essential oil from cone-berries of Juniperus communis L. (Cupressaceae)” Herba Polonica, 63(3), 2017, pp.48-55.
4. Pepeljnjak, S., Kosalec, I., Kalodera, Z., & Blazević, N. (2005). Antimicrobial activity of juniper berry essential oil (Juniperus communis L., Cupressaceae). Acta pharmaceutica (Zagreb, Croatia), 55(4), 417–422.
5. Raina, R., Verma, P. K., Peshin, R., & Kour, H. (2019). Potential of Juniperus communis L as a nutraceutical in human and veterinary medicine. Heliyon, 5(8), e02376. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2019.e02376
6. Wei, A., & Shibamoto, T. (2007). Antioxidant activities and volatile constituents of various essential oils. Journal of agricultural and food chemistry, 55(5), 1737–1742. https://doi.org/10.1021/jf062959x