Đối với tín đồ đam mê mùi hương, những nốt hương gỗ ấm áp từ thực vật khác nhau sẽ mang đến cảm nhận riêng biệt đến từng cá nhân. Trong đó, tinh dầu vân mộc hương vừa đem đến trải nghiệm hương thơm thiên nhiên ấn tượng, vừa cung cấp lợi ích sức khỏe dồi dào. Cùng Kobi khám phá nhiều thông tin thú vị hơn đến từ tinh dầu chiết xuất từ Saussurea costus này nhé.

1. Đôi nét về thực vật

1.1 Thông tin chung

• Họ thực vật: họ Cúc (Compositae hay Asteraceae). Bao gồm khoảng 1000 chi và 30.000 loài, phân bố rải rác trên toàn cầu.
• Chi thực vật: Saussurea DC. Bao gồm khoảng 300 loài được tìm thấy chủ yếu ở vùng ôn đới ấm, trong đó có khoảng 61 loài tồn tại ở Ấn Độ.
• Tên khoa học của loài: Saussurea costus hay Saussurea lappa, được mô khoa học đầu tiên vào khoảng năm 1964.
• Tên gọi tiếng nước ngoài: kuth, costusroot, costus root, koot, putchock, kushta, Yun Mu Xiang, Qing Mu Xiang, Radix Aucklandiae, radix saussureae lappae, puchuk, koshet, kut Aucklandia Root and Guag Mu Xing…
• Tên tiếng việt: vân mộc hương, thanh mộc hương, quảng mộc hương, mộc hương bắc, hay ngắn gọn là mộc hương…

Theo tài liệu, vân mộc hương có nguồn gốc từ phía Bắc vùng núi Ấn Độ và tự nhiên. Ngày nay, chúng xuất hiện tự nhiên hay trồng trọt trong bãi cỏ, thung lũng, sườn núi…chủ yếu ở Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam, Nhật Bản…

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Vân mộc hương là loài thực vật ôn đới, thích nghi với điều kiện khí hậu mát và ẩm.

Nhiệt độ thích hợp để loài này phát triển là trong khoảng 14-20 độ C.

Saussurea costus ưa sáng, sinh trưởng mạnh trong mùa xuân hè, ra hoa quả nhiều vào cuối mùa thu.

Bộ phận thường dùng là phần rễ: thu hoạch vào mùa thu-đông, có mùi thơm đặc trưng, vị hơi đắng. Một số công đoạn sơ chế cơ bản của rễ cây vân mộc hương:

• Rửa sạch đất cát;
• Loại bỏ rễ con, tạp chất;
• Cạo lớp vỏ bên ngoài;
• Cắt thành khúc dài 5-10cm;
• Phơi rễ Saussurea costus trong râm hoặc sấy ở nhiệt độ thấp;

1.3 Mô tả thực vật

Cây nhỏ, thuộc loài sống lâu năm, rễ to mập, vỏ ngoài màu nâu nhạt.

Lá Saussurea costus rất đa dạng về hình dáng, chủ yếu lá phía gốc hình ba cạnh tròn, có cuống dài. Lá ở ngọn hẹp dần, không cuống, gốc ôm thân, có răng cưa ở mép. Hai mặt của phiến lá được bao phủ bởi lớp lông mịn, riêng mặt dưới dày hơn.

Cụm hoa mọc thành đầu, sắc hoa màu lam tím.

Quả dạng bế, hơi dẹt, màu nâu nhạt, có đốm tím.

1.4 Thành phần hóa học

Rễ vân mộc hương chứa thành phần giá trị như:

• Alkaloid, phenol, polyphenol;
• Flavonoid, terpenoid, tannin;
• Coumarin, quinine, steroid;
• Sesquiterpene lactones như costunolide, iso-dehydrocostus, isozaluzanin-C, guaianolide, cynaropic-rin, reynosin, santamarine,…’

Những thành phần trên đã đóng góp vào một số tác dụng dược lý đã được chứng minh trong các thí nghiệm khác nhau. Bao gồm:

• Chống viêm;
• Chống oxy hóa;
• Kháng khuẩn;
• …

1.5 Ứng dụng của vân mộc hương trong thực tế

Thực tế, các sản phẩm từ bộ phận rễ cây vân mộc hương đã và đang nhận được sự ưa chuộng từ người tiêu dùng.

• Dược liệu: theo đông y thảo dược có vị đắng, cay tính ấm, với công dụng kiện tỳ, hành khí, giảm đau, lợi tiêu hóa, lợi tiểu, trừ đờm…
• Saussurea costus còn được sử dụng như một chất tạo hương vị trong đồ uống có cồn, bánh kẹo và nước giải khát.
• Thành phần góp mặt trong nước hoa cơ thể, dầu xoa bóp, chất làm mát không khí, chất tẩy giặt, xà phòng…
• Tạo mùi thơm trong các sản phẩm mỹ phẩm hay tinh dầu;

2. Tinh dầu vân mộc hương là gì?

2.1 Thông tin chung

Tinh dầu vân mộc hương  (Costus Root Essential Oil) là một sản phẩm hương thơm, được chiết xuất từ bộ phận rễ của loài Saussurea costus. Bằng quá trình thông dụng chủ yếu là chưng cất hơi nước, thu được tinh dầu Costus Root, mang đặc tính ấn tượng như:

• Kết cấu tinh dầu vân mộc hương lỏng;
• Màu sắc tinh dầu từ Saussurea costus có màu vàng nâu đến nâu nhạt;
• Mùi hương vân mộc hương được mô tả là sự hòa quyện của hương gỗ ấm áp xen lẫn chút nhẹ nhàng của hương cỏ cây.

2.2  Thành phần tinh dầu vân mộc hương

Theo báo cáo, tinh dầu vân mộc hương đem đến hàng loạt hoạt chất hóa học nổi bật như như:

• Thymol;
• Carvacrol;
• trans-Caryophyllene;
• alpha-Ionone;
• alpha-Humulene;
• Sesquiterpene lactone như costunolide và dehydrocostus lactone;
• α-curcumene;
• Cùng đa dạng hợp chất khác nhau β-costol, δ-elemene, α-selinene , β-selinene, α-costol, 4-terpineol, elemol, α-ionone, β-elemene, (-)-γ-elemene,…

Bên cạnh đó, sự khác biệt đôi chút về thành phần và tỷ lệ hàm lượng tinh dầu vân mộc hương đến từ:

• Yếu tố môi trường;
• Giai đoạn sinh trưởng;
• Phương pháp trồng trọt;
• Tuổi của cây nguồn;
• Thời gian thu hái;
• Phương pháp thu hoạch;
• Phương thức chưng chất;
• Bảo quản sản phẩm tinh dầu Costus Root…;

2.3 Bảo quản tinh dầu vân mộc hương như thế nào?

• Bảo quản tinh dầu vân mộc hương trong lọ thủy tinh có nắp và giữ kín sau khi dùng. Thời hạn sử dụng sản phẩm từ Costus Root được khuyến nghị sau khi mở nắp thông thường là khoảng 6 tháng. Bởi đây là thời điểm mà chiết xuất từ Costus Root vẫn giữ được chất lượng của chúng. Về mặt thời gian, tinh dầu vân mộc hương nếu được bảo quản tốt cũng sẽ trở nên “già” trong 12-18 tháng.
• Chú ý các khuyến cáo và hướng dẫn của nhà sản xuất thường được in ấn trên nhãn sản phẩm.
• Với mục đích kéo dài tuổi thọ của sản phẩm, tinh dầu từ Saussurea costus có thể đem cất trong ngăn mát tủ lạnh hay tại vị trí thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp và nguồn nhiệt cao.
• Trong quá trình sử dụng, nếu tinh dầu từ loài Saussurea costus xuất hiện tình trạng mùi lạ, ôi thiu, bị oxy hóa…thì hãy loại bỏ chúng ngay.
• Để hạn chế rủi ro bất thường, nên để tinh dầu vân mộc hương tránh xa tầm tay trẻ nhỏ.

3. Lợi ích của tinh dầu vân mộc hương là gì?

3.1 Kháng khuẩn

Hoạt tính kháng khuẩn của Saussurea costus được thực hiện bằng cả phương pháp nhiều phương pháp khác nhau thu được kết quả khả quan chống lại năm chủng vi khuẩn:

• Bacillus cereus;
• Staphylococcus aureus’
• Klebsiella pneumoniae;
• Escherichia coli;
• Pseudomonas pseudoalcaligenes.

Mặt khác, các chất chiết xuất từ ​​thực vật, trong đó có vân mộc hương sẽ mang lại hoạt tính chống lại vi khuẩn gram dương hơn vi khuẩn gram âm. Cụ thể, vi khuẩn nhạy cảm nhất là K. pneumoniae và vi khuẩn kháng nhiều nhất là E. coli (Parekh và cộng sự, 2006).

Ngoài ra, hoạt động sinh học này còn ghi nhận sự hiện diện trên vi khuẩn Streptococcus mutans với khả năng ức chế sự tăng trưởng, sản xuất và tổng hợp hòa tan của chúng.

Sự đa dạng của hợp chất flavonoid và phenolic đóng góp chủ yếu cho tác dụng kháng khuẩn này.

Bên cạnh đó, bước đầu, báo cáo còn ghi nhận chủng nấm Aspergillus niger cũng cho thấy tính nhạy cảm cao với các chất chiết xuất từ Saussurea costus.

3.2 Giảm đau và kháng viêm

Tinh dầu vân mộc hương được đánh giá tích cực với hiệu quả giảm đau và kháng viêm của mình. Chẳng hạn như:

• Trong đông y, chúng là thảo dược nổi tiếng trong việc điều trị các bệnh khác nhau liên quan đến các cơ quan cơ và thần kinh.
• Thông qua việc ức chế tăng sinh tế bào lympho và IFN-gamma, mà chiết xuất có thể góp phần ngăn chặn các phản ứng viêm qua trung gian miễn dịch bắt nguồn từ con đường cytokine qua trung gian tế bào (Sarwar và Enbergs, 2007)
• Bên cạnh đó, các hợp chất biệt lập như costunolide, dehydrocostus lactone, cynaropicrin, saussureamine A, B và santamarin…có trong tinh dầu đã được phát hiện có các hoạt động chống viêm. Trong đó,
• Cynaropicrin ức chế sản xuất các yếu tố gây viêm và tăng sinh tế bào lympho (Cho và cộng sự, 2000). Còn hoạt chất costunolide ức chế sự kích hoạt tín hiệu NF-κB do TNFα gây ra;
• Một nghiên cứu trên động vật cũng ghi nhận rằng, tổng chiết xuất metanol của Saussurea costus cho thấy có hiệu quả tác dụng ức chế sản xuất TNF-alpha, một cytokine tiền viêm, trong tế bào giống đại thực bào của chuột.

3.3 Hỗ trợ hệ thống miễn dịch

Nhờ vào hàm lượng phenol và flavonoid dồi dào mà khả năng chống oxy hóa từ tinh dầu vân mộc hương được nhận xét tích cực và mạnh mẽ. Đây là cơ sở để giúp ngăn chặn hiệu quả quá trình oxy hóa bất lợi đang diễn ra, hỗ trợ cải thiện sức đề kháng và hạn chế nguy cơ hình thành bệnh lý xấu như bệnh tim mạch, ung thư…

Một điều thú vị là khi thảo mộc này được thu thập trong mùa hè cho thấy hoạt tính chống oxy hóa cao nhất

3.4 Lợi hô hấp

Tinh dầu từ rễ Costus giúp tăng cường hệ thống miễn dịch bằng cách loại bỏ vi khuẩn, vi trùng xấu và nhiễm trùng. Do vậy, chúng hữu ích cho bệnh hen suyễn, viêm phế quản và ho mãn tính. Bạn có thể dễ dàng sử dụng tinh dầu vân mộc hương thông qua hô hấp để cải thiện vấn đề:

• Ho dai dẳng;
• Chất nhầy, đờm tích tụ;
• Nghẹt mũi, sổ mũi;
• …

3.5 Hỗ trợ tiêu hóa

Tinh dầu vân mộc hương có tiềm năng làm sạch đường tiêu hóa và thúc đẩy quá trình tiêu hóa. Dân gian ghi nhận rằng sử dụng một vài giọt dầu này trong trà ấm sẽ hỗ trợ các chức năng tiêu hóa. Tuy nhiên, để an toàn hơn, bạn chỉ cần xoa nhẹ nhàng hỗn hợp dầu massage có chứa tinh dầu này lên vùng bụng đang khó chịu.

Hơn thế, vài nghiên cứu gần đây cũng ghi nhận, hợp chất costunolide và dehydrocostus lactone có thể ngăn chặn hoạt động sản xuất kháng nguyên bề mặt viêm gan B. Đây là tín hiệu khả quan, giúp thúc đẩy nghiên cứu, đa dạng hơn về hoạt tính sinh học từ Costus root.

3.6 Tinh dầu vân mộc hương và sức khỏe da

Tinh dầu mộc hương có thể đem lại lợi ích phong phú cho sức khỏe làn da. Chẳng hạn như:

• Giúp làm chậm quá trình lão hóa, thông qua khả năng chống lại gốc tự do. Nguyên nhân chủ yếu gây ra nếp nhăn, da lỏng lẻo và các đốm đồi mồi.
• Góp phần hữu ích cho các bệnh về da như chàm, vẩy nến và gàu.
• Tăng cường khả năng phục hồi của vết viêm da, trầy xước…đồng thời ngăn ngừa nguy cơ bị nhiễm trùng nhờ khả năng sát khuẩn tuyệt vời.

3.7 Xua đuổi côn trùng

Hoạt động diệt ấu trùng của tinh dầu vân mộc hương được báo cáo chống lại A. albopictus. Ngoài ra, một số kết luận khác cũng cung cấp bằng chứng cho thấy rễ của Saussurea costus rất giàu các hợp chất phytochemical có hoạt tính sinh học chống lại ấu trùng của Spodoptera littoralis.

3.8 Trị liệu thư giãn bằng tinh dầu vân mộc hương

Tương tự như tinh dầu hương gỗ khác, tinh dầu vân mộc hương được công nhận là mang lại những kết quả tích cực trong liệu pháp hương thơm.

• Hương thơm nồng ấm từ Costus root giúp thanh lọc và sưởi ấm tâm hồn;
• Ổn định cảm xúc;
• An thần, bình tĩnh hơn;
• Nâng cao năng lượng tích cực;
• Xoa dịu những cảm xúc tiêu cực và lấp đầy chúng bằng sự sảng khoái và tràn đầy sinh lực.
• Ngoài ra, người ta cho rằng tác dụng thư giãn và kích thích đặc biệt của các sản phẩm từ vân mộc hương chủ yếu đến từ nhóm hoạt chất monoterpenes, sesquiterpene…

Có thể thấy rằng, không khó để lý giải nguyên nhân mà tinh dầu từ Saussurea costus được ưa chuộng trong các buổi cầu nguyện, tập yoga, thiền định…hoặc đơn giản là trong khoảnh khắc đời thường, tìm kiếm liệu pháp giúp ổn định cảm xúc và cân bằng cuộc sống phức tạp hằng ngày. Đừng ngần ngại mà hạy chọn ngay hương thơm nồng ấm và tinh tế từ thảo dược này, như người bạn đồng hành tích cực, xoa dịu tổn thương.

4. Sử dụng tinh dầu vân mộc hương như thế nào?

4.1 Tinh dầu vân mộc hương dùng qua đường hô hấp

• Khuếch tán là một trong những cách phổ biến nhất để sử dụng tinh dầu từ Saussurea costus. Bạn có thể lan tỏa sự ấm này trong không khí thông qua hành động nhỏ vài giọt tinh dầu vào máy khuếch tán chứa đầy nước. Khi thiết bị bắt đầu hoạt động, bộ khuếch tán sau đó sẽ giải phóng hơi nước mát và lan tỏa vào không khí xung quanh.
• Bên cạnh đó, tinh dầu Saussurea costus còn được pha trộn dưới dạng sản phẩm túi thơm, nến thơm, sáp thơm…
• Xông hơi bằng tinh dầu costus root là phương thức đơn giản. Có thể thông qua máy xông hơi hiện đại hay phương pháp truyền thống thì hiệu quả đều tương tự nhau.
• Nhỏ 3 giọt tinh dầu vân mộc hương vào vật dụng gần nơi thư giãn, nghỉ ngơi, bồn tắm, nước rửa chân… Ngoài ra, chỉ cần nhỏ một vài giọt dầu Saussurea costus lên khăn giấy và giữ trước mặt, cùng lúc hít sâu bằng mũi là có thể thưởng thức hương thơm này.

4.2 Tinh dầu vân mộc hương dùng bên ngoài da

Tinh dầu từ loài Saussurea costus có thể được sử dụng tại chỗ, thông qua việc thoa trực tiếp hoặc massage. Điều quan trọng là phải pha loãng sản phẩm với dầu vận chuyển như dầu oliu, dầu dừa, dầu hạnh nhân…trước khi thoa trực tiếp lên da. Thêm một thìa dầu nền đa chuẩn bị vào một vài giọt tinh dầu Costus root để tạo nên hỗn hợp massage phù hợp với nhu cầu điều trị. Ví dụ như:

• Thêm 2 giọt tinh dầu Saussurea costus vào hỗn hợp dầu nền rồi xoa lên cổ, ngực, lưng để cải thiện hô hấp.
• Kết hợp 4 đến 5 giọt dầu vân mộc hương với dầu dừa và nhẹ nhàng xoa bóp lên vùng bị ảnh hưởng để giảm đau và viêm nhanh hơn.
• Thêm 1 giọt tinh dầu Saussurea costus vào kem dưỡng da để nuôi dưỡng và cải thiện vấn đề da.

4.3 Gợi ý kết hợp tinh dầu vân mộc hương

Tinh dầu từ Saussurea costus có thể được sử dụng kết hợp với các loại tinh dầu khác nhau như:

• Patchouli;
• Opoponax;
• Oakmoss;
• Hoa hồng Rose;
• Gỗ đàn hương;
• Cỏ Vetiver;

Cùng với sự phát triển của thời đại, đây là xu hướng dần hình thành của quá trình trải nghiệm tinh dầu. Chúng giúp ta dễ dàng hơn trong hành trình tìm kiếm được mùi thơm phù hợp với bản thân.

5. Lưu ý gì khi sử dụng tinh dầu vân mộc hương

5.1 Lưu ý chung

Dù khá lành tính, nhưng trong quá trình sử dụng tinh dầu vân mộc hương cần phải chú ý các điểm sau:

• Không ủng hộ hành động dùng tinh dầu Saussurea costus nguyên chất, đậm đặc bằng miệng trực tiếp.
• Khuyến khích sử dụng tinh dầu vân mộc hương theo cách được nhà sản xuất đề nghị, bao gồm thông qua hô hấp và thoa tại chỗ.
• Hãy thử hỗn hợp dầu Saussurea costus trên một vùng nhỏ của cánh tay trong trước khi sử dụng tinh dầu này, đặc biệt là với làn da nhạy cảm, dễ kích ứng.
• Mặt khác, lưu ý hạn chế tiếp xúc dầu Costus root ở những nơi nhạy cảm trên cơ thể như vết thương hở, niêm mạc, tai trong, mắt,…
• Vì tinh dầu vân mộc hương càng đậm đặc, nồng độ càng cao thì tình trạng chóng mặt, đau đầu, kích ứng, phỏng da…sẽ dễ xảy ra. Vì vậy, đừng thoa tinh dầu Saussurea costus chưa pha loãng lên da nếu chưa có đầy đủ kiến thức tường tận. Nồng độ pha loãng của tinh dầu Costus root được khuyến khích là không được vượt quá 2%.
• Liều lượng của tinh dầu Saussurea costus khi xông không được quá 4-5 giọt cho 3-4 lần một ngày, cả khi xông hơi trực tiếp, sử dụng máy phun sương,…
• Hãy tham khảo ý kiến ​​của bác sĩ chuyên khoa về hương thơm để được tư vấn chuyên nghiệp về loại dầu và liều lượng được khuyến nghị, đặc biệt là trước khi sử dụng sản phẩm từ cây Saussurea costus.

5.2 Đối tượng nào nên thận trọng khi sử dụng tinh dầu vân mộc hương

Trong quá trình sử dụng tinh dầu vân mộc hương cũng cần phải chú ý trên các đối tượng như:

• Trẻ em;
• Vật nuôi;
• Phụ nữ có thai: do khó khăn trong kiểm soát tác động của chiết xuất từ vân mộc hương này trên người mẹ và thai nhi.
• Phụ nữ đang cho con bú;
• Đối tượng từng dị ứng với sản phẩm chiết xuất từ thực vật thuộc loài Saussurea costus;
• Nếu bạn có lịch trình phẫu thuật, khuyến khích ngưng sử dụng tinh dầu Saussurea costus ít nhất 2 tuần trước đó.

6. Quy cách đóng gói

7. Tổng kết

Như vậy, không chỉ là thảo dược cổ truyền mà Saussurea costus còn đóng góp sản phẩm tinh dầu ấn tượng. Với mùi hương ấm áp dễ chịu cùng hàng loạt lợi ích sức khỏe, tinh dầu vân mộc hương ngày càng chiếm được tình cảm của đông đảo người tiêu dùng. Kobi sẽ luôn cùng đồng hành với quý độc giả để cũng nhau trải nghiệm nhiều hơn về thế giới tinh dầu thiên nhiên độc đáo.

Tài liệu tham khảo

1. Costus root essential oil facts and health benefits https://www.healthbenefitstimes.com/costus-root-essential-oil/
2. VOLATILE CONSTITUENTS OF SAUSSUREA COSTUS ROOTS CULTIVATED IN UTTARAKHAND HIMALAYAS, INDIA https://cyberleninka.org/article/n/1286848/viewer
3. Verifying the Scientific Name of Costus [Saussurea lappa ((Decne.)C.B.Clarke.) – Asteraceae https://www.academia.edu/11751246/Verifying_the_Scientific_Name_of_Costus_Saussurea_lappa_Decne_C_B_Clarke_Asteraceae
4. Saussurea costus: Botanical, chemical and pharmacological review of an ayurvedic medicinal plant http://webspace.pugetsound.edu/facultypages/bdasher/Chem361/Review_Articles_files/aryvedic%20plant.pdf