Họ cam quýt là tập hợp đa dạng loài thực vật được phát hiện và sử dụng phổ biến trong nhiều thế kỷ. Trong đó, bưởi (Pomelo) từ lâu đã chiếm chỗ đứng vững chắc khi xét về tầm quan trọng kinh tế và phạm vi ứng dụng phong phú của chúng. Đặc biệt tinh dầu vỏ bưởi (Pomelo Essential Oil) được đánh giá là hương thơm tự nhiên đa năng, với vô vàn giá trị sức khỏe. Cùng Kobi tìm hiểu và khám phá nhiều hơn về chiết xuất thực vật thú vị này nhé.

1. Đôi nét về thực vật

1.1 Thông tin chung

• Họ thực vật: Rutaceae (họ Cam);
• Chi thực vật: Citrus;
• Tên khoa học thực vật: Citrus grandis L. Osbeck hoặc Citrus maxima, Citrus decumana;
• Tên gọi thông thường: pomelo, shaddock, paradise apple,…

Theo tài liệu, Citrus grandis có nguồn gốc ở vùng Ấn Độ và Malaysia. Ngày nay, quần thể loài này đa dạng hơn, xuất hiện rộng khắp ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Ví dụ như Đông Nam Á, Nam Á…Ở Việt Nam, đây là cây ăn trái lâu đời.

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Bưởi Pomelo ưa sáng và vùng khí hậu nhiệt đới, thường rụng lá vào mùa đông, có khả năng chịu hạn.

Hoa bưởi tự thụ phấn hoặc nhờ côn trùng;

Cây có thể tái sinh tốt bằng hạt hoặc cây chồi sau khi chặt.

Nhân giống bằng hạt, chiết, ghép hoặc giâm cành bưởi.

1.3 Mô tả thực vật

Cây bụi hay gỗ nhỡ, cao 8-12m, cành có gai nhỏ ở kẽ lá.

Lá bưởi thường mọc so le, kích thước từng phiến lá dài, hình trái xoan hoặc hình trứng, gốc và đầu tù. Phiến lá bưởi có mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới nhạt hơn, có gân lồi nổi rõ. Ngoài ra, cuống lá thường có cánh rộng, tạo với phiến lá hình dạng gần giống số 8.

6-8 hoa nhỏ, màu trắng, tụ lại thành cụm hoa mọc ở kẽ lá. Tràng hoa Pomelo có 5 cánh, dày, từng cánh rời nhau, nhị nhiều.

Quả hình cầu, cùi dày, màu xanh, hoặc xanh vàng. Bên trong có nhiều múi mọng nước, hạt dẹt có cạnh và chất nhầy bao quanh.

Đặc biệt, lá và vỏ quả có nhiều tuyến tinh dầu thơm.

Mùa hoa bưởi vào khoảng tháng 3-5, còn quả vào tháng 8-11.

1.4 Thành phần dinh dưỡng

Quả bưởi có giá trị dinh dưỡng cao, theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), một quả bưởi có chứa:

• Năng lượng: 231 calo;
• Chất xơ: 6,09 g;
• Chất đạm: 4,63 g;
• Carbohydrate: 58,6 g;
• Vitamin C: 371 mg;
• Kali: 1320 mg: lượng kali tốt này sẽ giúp trái tim của bạn luôn khỏe mạnh
• Ngoài ra, còn có sự hiện diện của chất chống oxy hóa, vitamin C, vitamin B1, B2, bioflavonoid, chất béo lành mạnh, protein, enzym…Chúng đóng một vai trò quan trọng trong lợi ích của bưởi pomelo.
• Khoáng chất (đồng, sắt, kẽm, canxi…): cần thiết để cải thiện và duy trì sức khỏe của xương.
• Lượng lớn β-carotene và axit folic: đều mang lại lợi ích to lớn cho nhiều đối tượng, đặc biệt là cho phụ nữ mang thai.

Vỏ bưởi:

• Chủ yếu bao gồm các hợp chất bay hơi tạo nên mùi thơm độc đáo. Ví dụ như aldehyde không no béo, aldehyde terpene, este, tecpen và nootkatone…

Hạt bưởi Pomelo chứa một số thành phần như dầu béo, limonin, obacunone,…

Lá cây bưởi: tinh dầu, dipentene, linalol, citral, limonene, flavonoid, vitamin A, C, B1, acid citric, pectin , dầu béo,…

1.5 Ứng dụng của bưởi Pomelo trong thực tế

Hầu hết bộ phận của cây bưởi đều có thể được ứng dụng như lá, hoa, dịch ép múi bưởi, vỏ bưởi…Có thể kể đến như

• Dược liệu: vỏ quả bưởi có vị đắng cay, , mùi thơm tính ấm. Tác dụng thông kinh lạc, tán khí, trừ đờm, giảm đau,…Còn lá bưởi tươi khi nấu với lá thơm khác xông chữa cảm cúm, nhức đầu
• Cây ăn trái, nguyên liệu ẩm thực, nước giải khát: giúp tăng cường sức khỏe miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa, thúc đẩy giảm cân, cải thiện sức khỏe của xương và điều hòa huyết áp…
• Hương liệu cho ngành công nghiệp thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm…
• Sản phẩm mùi hương như nước hoa, tinh dầu từ vỏ hay lá bưởi C.grandis,…

Ở Việt Nam, bưởi là loại cây ăn trái được trồng phổ biến ở Đồng bằng sông Cửu Long, tập trung nhiều tỉnh như Bến Tre. Tận dụng nguồn vỏ bưởi này giúp thu được nguồn nguyên liệu tại chỗ dồi dào, ổn định, giá rẻ cho quá trình sản xuất tinh dầu và một số sản phẩm từ vỏ bưởi. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa các sản phẩm từ tinh dầu bưởi sẽ giúp tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế cao.

2. Sự khác biệt giữa bưởi pomelo và bưởi grapefruit

Về mặt sinh học, bưởi pomelo và bưởi grapefruit đều thuộc họ cam quýt- Rutaceae. Đó là lý do tại sao chúng thường bị nhầm lẫn với nhau, mặc dù có những điểm khác biệt đáng chú ý như:

3. Tinh dầu vỏ bưởi Pomelo

3.1 Thông tin chung

Tinh dầu vỏ bưởi Pomelo (Pomelo Essential Oil) là một sản phẩm hương thơm, được chiết xuất từ phần vỏ của loài Citrus grandis. Theo đó, bằng quá trình chưng cất hơi nước, thu được tinh dầu Pomelo mang đặc tính ấn tượng như:

• Kết cấu tinh dầu vỏ bưởi Pomelo loãng;
• Màu sắc tinh dầu từ vỏ Citrus grandis thường là màu vàng nhạt, trong suốt;
• Mùi hương được mô tả là sự hòa quyện của hương cam quýt đặc trưng, ngọt ngào xen lẫn với sự the mát tinh tế.

3.2 Thành phần tinh dầu vỏ bưởi Pomelo

Hầu hết những nghiên cứu đều đã được chứng minh rằng hoạt tính sinh học của tinh dầu phụ thuộc vào thành phần hóa học của chúng. Dưới đây là một số hợp chất nổi bật đến từ tinh dầu vỏ bưởi Pomelo:

• Limonene (chiếm khoảng 80%): được xác định là hợp chất nổi bật nhất trong tinh dầu vỏ bưởi. Chúng chịu trách nhiệm về đa số đặc tính và giá trị sinh học của chiết xuất thực vật này.
• β-Pinene;
• myrcene;
• linalool;
• α-terpinene;

3.3 Bảo quản tinh dầu vỏ bưởi như thế nào?

• Bảo quản tinh dầu vỏ bưởi trong lọ thủy tinh có nắp và giữ kín sau khi dùng. Thời hạn sử dụng sản phẩm từ Citrus grandis được khuyến nghị sau khi mở nắp thông thường là khoảng 6 tháng. Bởi đây là thời điểm mà chiết xuất từ vỏ Pomelo vẫn giữ được chất lượng của chúng. Chú ý các khuyến cáo và hướng dẫn của nhà sản xuất thường được in ấn trên nhãn sản phẩm.
• Với mục đích kéo dài tuổi thọ của sản phẩm, tinh dầu từ Citrus grandis có thể đem cất trong ngăn mát tủ lạnh hay tại vị trí thoáng mát…
• Nếu tinh dầu từ loài Citrus grandis xuất hiện tình trạng mùi lạ, ôi thiu, bị oxy hóa…thì hãy loại bỏ chúng ngay.
• Để hạn chế rủi ro bất thường, nên để tinh dầu vỏ bưởi tránh xa tầm tay trẻ nhỏ.

4. Lợi ích của tinh dầu vỏ bưởi Pomelo

4.1 Tăng cường miễn dịch

Không chỉ cung cấp hàng loạt chất chống oxy hóa, vitamin…như một loại cây ăn quả quen thuộc. Chiết xuất từ vỏ bưởi Pomelo còn góp phần ngăn chặn sự tấn công của các gốc tự do gây hơi. Bên cạnh đó, chúng còn giúp tăng cường tiêu diệt vi sinh vật và quá trình thực bào làm tổn thương cơ thể. Từ đó mà những bệnh lý về tim mạch, thần kinh, hô hấp…bị hạn chế xuất hiện.

4.2 Kháng khuẩn

Hoạt động kháng khuẩn của tinh dầu vỏ bưởi Pomelo được đánh giá tích cực. Chẳng hạn như:

• Một nghiên cứu do Đại học Quốc gia Việt Nam thực hiện cho thấy tinh dầu vỏ bưởi có tác dụng chống lại nấm Penicillium expansum.
• Limonene, hợp chất thể hiện chủ đạo khả năng kháng nấm và kháng khuẩn của tinh dầu. Limonene đã được báo cáo để ức chế:
  • Staphylococcus aureus;
  • coli;
  • Pseudomonas sp;
  • Salmonella sp.
  • Enterococcus faecalis;
  • Staphylococcus epidermidis;
  • Proteus vulgaris;
• Mặt khác, limonene cũng đã được chứng minh là có khả năng ức chế một số loài:
  • Nấm men;
  • Oidium Lactis,
  • Wilia hansenula;
  • Saccharomyces ellipsoideus;

Nhờ tác dụng này mà vài nghiên cứu đã đề xuất sử dụng hỗn hợp chứa tinh dầu vỏ để phát triển một chất bảo quản thực phẩm tự nhiên mới. Điều này có thể ngăn chặn sự phát triển của mầm bệnh trong thực phẩm và kéo dài thời hạn sử dụng của chúng.

4.3 Lợi mái tóc và làn da

Tương tự như bưởi Grapefruit, chiết xuất từ bưởi Pomelo cũng cung cấp đa dạng khoáng chất như kẽm, sắt và vitamin vitamin A, B6, B12 và E, C… Tất cả các chất dinh dưỡng và khoáng chất này đều giúp cải thiện sức khỏe của tóc cũng như làn da của bạn.

4.4 Khử mùi

Cho đến nay, đã có nhiều nhóm nghiên cứu tiến hành tìm kiếm các hợp chất có khả năng tạo mùi hương và khử mùi tốt từ tự nhiên. Trong đó, tinh dầu vỏ bưởi với hàm lượng khuếch tán khoảng 4% sẽ vừa tạo ra mùi hương dễ chịu vừa khử mùi và thanh lọc không khí xung quanh.

Điều này đã mở ra những triển vọng mới về khả năng ứng dụng và tiềm năng của tinh dầu trong ngành hương liệu hoặc lĩnh vực mỹ phẩm, với đặc tính thân thiện với môi trường.

4.5 Liệu pháp hương thơm

Những lợi ích về sức khỏe, sắc đẹp và thư giãn của tinh dầu vỏ bưởi Pomelo đã khiến sản phẩm tự nhiên này trở nên rất phổ biến. Sự tích cực mà liệu pháp hương thơm này mang đến có thể kể đến như:

• Tạo không gian sạch sẽ và tươi mát, nâng cao sự tập trung và chú ý trong công việc;
• Là sự bổ trợ hiệu quả đối với sự căng thẳng, stress, lo lắng…
• Cung cấp nguồn năng lượng dồi dàng tươi mới cho cơ thể;
• Tâm trí được thư giãn và xoa dịu hơn;
• An thần, vỗ về giấc ngủ.

Dễ dàng bắt gặp tinh dầu từ Citrus grandis trong các buổi thiền định, thư giãn, yoga, cầu nguyện…Ngoài ra, việc sử dụng tinh dầu từ tự nhiên sẽ hạn chế tối đa việc sử dụng hương liệu từ hóa chất có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

4.6 Tinh dầu vỏ bưởi giúp xua đuổi muỗi

Nghiên cứu về việc sử dụng tinh dầu để kiểm soát muỗi truyền bệnh do véc tơ truyền đã nhận được sự quan tâm từ giới khoa học. Chúng là phương pháp hữu hiệu và an toàn với môi trường so với các sản phẩm tổng hợp hóa học khác. Một số tín hiệu khả quan ghi nhận được từ tinh dầu vỏ bưởi như:

• Tinh dầu từ lá và vỏ của C. grandis có hoạt tính diệt côn trùng đầy hứa hẹn đối với muỗi aegypti.
• Trong số tất cả các thử nghiệm sinh học, tinh dầu từ vỏ của C. grandis cho thấy hoạt tính diệt bọ gậy cao nhất, sau đó là hoạt tính diệt khuẩn. Tuy nhiên, cũng tùy vào giai đoạn phát triển khác nhau của vectơ truyền bệnh sốt xuất huyết Aedes aegypti mà hiệu quả sẽ có thể chênh lệch đôi chút.
• Thành phần và yếu tố quan trọng chịu trách nhiệm cho hoạt động diệt côn trùng của chiết xuất này là limonene, nootkatone, citronellol…

Như vậy, tinh chất từ C. grandis là một ứng cử viên tiềm năng để kiểm soát các giai đoạn phát triển khác nhau của muỗi Aedes aegypti.

4.7 Lợi hô hấp

Theo y học truyền thống, sản phẩm từ vỏ bưởi với thành phần chủ đạo là tinh dầu đã được ứng dụng như một phương pháp hỗ trợ giải quyết vấn đề hô hấp khó chịu. Ví dụ:

• Nhờ khả năng sát khuẩn mà cải thiện tình trạng cảm lạnh, cảm cúm, viêm phế quản, ho…
• Hạn chế các cơn ho khó chịu xảy ra, dịu cổ họng;
• Làm loãng đờm dư thừa và chất nhầy gây tắc nghẽn đường thở;

4.8 Giảm đau

Công dụng giảm đau từ hợp chất limonen, pinen, linalool…cũng đã được báo cáo trong y học. Điều này giúp tinh dầu vỏ bưởi có thể là sự lựa chọn phù hợp nhằm bổ trợ quá trình trị liệu cơn đau nhức khớp, cơ, hay tình trạng sưng viêm liên quan.  Đặc biệt, hiệu quả sẽ được nâng cấp hơn khi tinh dầu từ Pomelo được hòa trộn cùng dầu vận chuyển dưới tác động của thao tác xoa bóp điêu luyện.

4. Gợi ý sử dụng tinh dầu vỏ bưởi Pomelo

4.1  Tinh dầu vỏ bưởi dùng qua đường hô hấp:

• Khuếch tán tinh dầu từ vỏ bưởi nhanh chóng, an toàn bằng cách nhỏ vài giọt tinh dầu vào máy khuếch tán. Khuếch tán: Với sự phát triển của công nghệ, sử dụng máy khuếch tán sẽ tăng khả năng lan tỏa tinh chất đến môi trường xung quanh nhanh chóng hơn. Ngoài ra, hàm lượng tinh dầu này được khuyến khích là khoảng 4% là phù hợp.
• Bên cạnh đó, tinh dầu C. grandis còn được pha trộn dưới dạng sản phẩm túi thơm, nến thơm, sáp thơm…
• Xông hơi bằng tinh dầu từ vỏ bưởi C. grandis là phương thức an toàn và dễ thực hiện.
• Nhỏ 2-3 giọt tinh dầu Pomelo vào vật dụng gần nơi thư giãn, nghỉ ngơi, bồn tắm, nước rửa chân…

4.2 Tinh dầu vỏ bưởi dùng bên ngoài da

• Tinh dầu C. grandis có thể được sử dụng tại chỗ, thông qua việc thoa trực tiếp hoặc massage. Bằng cách pha loãng với dầu nền (dầu jojoba, dầu oliu, dầu dừa…) và thoa tại chỗ lên khu vực khó chịu của cơ thể mà sức mạnh giảm đau, kháng viêm của chiết xuất được tận dụng triệt để.
• Thêm 1 giọt tinh dầu vỏ bưởi vào kem dưỡng da để nuôi dưỡng và cải thiện vấn đề da;
• Hay xịt tinh dầu đã pha loãng lên tóc để kích thích tóc mọc, cung cấp dưỡng chất cho da đầu…;

5. Lưu ý gì khi sử dụng tinh dầu vỏ bưởi

5.1 Lưu ý chung

Dù khá lành tính, nhưng trong quá trình sử dụng tinh dầu C. grandis cần phải chú ý các điểm sau:

• Không ủng hộ hành động dùng tinh dầu vỏ bưởi nguyên chất, đậm đặc bằng miệng trực tiếp.
• Khuyến khích sử dụng tinh dầu C. grandis theo 2 cách là thông qua hô hấp và thoa tại chỗ.
• Nên kiểm tra hỗn hợp dầu C. grandis trên một vùng nhỏ của cánh tay, trước khi sử dụng tinh dầu này.
• Mặt khác, lưu ý hạn chế tiếp xúc dầu Pomelo đậm đặc ở những nơi nhạy cảm trên cơ thể như vết thương hở, niêm mạc, tai trong, mắt,…
• Vì tinh dầu C. grandis có thể gây nên tình trạng chóng mặt, đau đầu, kích ứng, phỏng da…vì vậy, đừng thoa tinh dầu này chưa pha loãng lên da hoặc nếu bạn dị ứng với bất kỳ thành phần của chúng.
• Hãy tham khảo ý kiến ​​của nhà trị liệu về hương thơm để được tư kỹ càng hơn khi cần thiết

5.2 Đối tượng nào nên thận trọng khi sử dụng tinh dầu C. grandis

Trong quá trình sử dụng tinh dầu từ loài C. grandis cũng cần phải chú ý trên các đối tượng như:

• Trẻ em;
• Vật nuôi;
• Phụ nữ có thai: do khó khăn trong kiểm soát tác động của chiết xuất từ vỏ bưởi Pomelo trên người mẹ và thai nhi.
• Phụ nữ đang cho con bú;
• Đối tượng từng dị ứng với sản phẩm chiết xuất từ thực vật thuộc chi Citrus hoặc họ cam quýt Rutaceae này;
• Nếu bạn có lịch trình phẫu thuật, khuyến khích ngưng sử dụng tinh dầu C. grandis ít nhất 2 tuần trước đó.

6. Quy cách đóng gói

7. Tổng kết

Không còn quá xa lạ với chúng ta trong đời sống, tinh dầu vỏ bưởi Pomelo đã dần nhận được sự ưa chuộng của đông đảo tín đồ yêu thích mùi hương. Trong tương lai, tiềm năng của chiết xuất thực vật này nhất định sẽ còn được khai thác và ứng dụng rộng rãi hơn. Đừng quên là Kobi vẫn luôn ở cạnh bạn và cùng nhau trải nghiệm thế giới tinh dầu thiên nhiên độc đáo.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
2. Citrus grandis http://vienduoclieu.org.vn/tttv/danh-muc-cay-thuoc/cay-thuoc/Citrus_grandis_1559
3. Grapefruit vs. Pomelo: What is the Difference Between Grapefruit and Pomelo? https://www.difference101.com/grapefruit-vs-pomelo-what-is-the-difference-between-grapefruit-and-pomelo/
4. 13 Promising Health Benefits Of Pomelo https://www.stylecraze.com/articles/amazing-health-benefits-of-pomelo/
5. https://www.healthline.com/nutrition/pomelo-fruit#The-bottom-line