Cam đắng là loài cây khá phổ biến trên thế giới, rất đa dụng trong nhiều lĩnh vực. Tinh dầu hoa cam Neroli đã được y học truyền thống sử dụng trong các mặt bệnh khác nhau. Ngày nay, tinh dầu này được nghiên cứu và sản xuất phục vụ cho đời sống con người.  Cùng Kobi tìm hiểu tinh dầu hoa cam trong bài viết sau.

1. Mô tả cây cam đắng

1.1 Đặc điểm thực vật

Cam đắng, cam chua có tên khoa học là C. aurantium L. Đây là loài lai giữa bưởi Citrus maxima và quýt Citrus reticulata. Cam đắng là loài cây bản địa ở Đông Nam á. Loại cây này hiện được trồng rộng rãi khắp vùng Địa Trung Hải, Guinea, Tây Ấn, Brazil cũng như California và Florida. Cây cam đắng sinh trưởng ở vùng khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới. Cây trồng được ở nhiều loại đất và có khả năng chống chịu khắc nghiệt.

Cây cam đắng có thể cao từ 2 – 9 mét. Ngọn cây nhỏ nhưng chắc chắn. Thân cây trơn láng, vỏ thân màu nâu, cành cây màu xanh lá có cạnh và dẻo linh hoạt. Cây ra lá quanh năm. Hoa rất thơm, mọc đơn lẻ hoặc thành chùm nhỏ ở nách lá và to khoảng 3,7 cm. Quả hình tròn, chu vi khoảng 7 – 8 cm. Bề mặt quả nhám, vỏ dày, có vị đắng thơm, sau khi quả chín sẽ chuyển sang màu đỏ cam. Vỏ quả chứa số lượng lớn túi tinh dầu. Khi quả chín hoàn toàn thường bị rỗng ở lõi giữa.

1.2 Phân loại cây cam đắng

Người ta chia cam đắng thành các nhóm sau:

• Loại tiêu chuẩn hoặc cam Seville trồng thu hoạch để ăn trái;
• Loại Bouquet de Fleurs được trồng để thu hoạch hoa. Từ đó chiết xuất thành tinh dầu hoa cam Neroli
• Loại Granito, Abers để chiết xuất tinh dầu từ lá cam.

2. Tinh dầu hoa cam là gì?

Tùy theo từng bộ phận của cây cam đắng mà người ta sử dụng phương pháp chiết xuất tinh dầu khác nhau.

Đối với tinh dầu hoa cam Neroli, người ta dùng phương pháp chưng cất hoa cam bằng hơi nước (steam distillation) hoặc chưng cất hydro (hydrodistillation). Để chiết tách triệt để tinh dầu hoa cam, có thể sử dụng thêm một số loại dung môi như hexan. Sau đó tách lọc dung môi và cô đặc thì thu được toàn bộ lượng tinh dầu.

Tinh dầu hoa cam có màu vàng nhạt, mùi hoa ngọt và hơi đắng nhẹ.

3. Thành phần hóa học của tinh dầu hoa cam

Thành phần chính của tinh dầu hoa cam Neroli là linalool, linalyl acetate, nerolidol, E,E-farnesol, α-terpineol, và limonene. Trong đó, linalool và linalyl acetate chiếm hơn 50% thành phần tinh dầu. Ngoài ra còn một số chất khác β-Pinene, α-Pinene, Sabinene, β-Myrcene, Pentanal, …

4. Tác dụng dược lý của tinh dầu hoa cam

Tinh dầu hoa cam được sử dụng rộng rãi trong y học truyền thống. Có thể kể đến các bệnh về đường tiêu hóa như táo bón, đầy hơi, khó tiêu, bệnh dạ dày,… Tinh dầu này cũng là một chất tự nhiên giúp an thần nhẹ, chống trầm cảm. Mùi thơm của nó giúp tâm trạng phấn chấn hơn. Cuối cùng, tinh dầu hoa cam được dùng trong các trường hợp như cúm, cảm lạnh, da sạm, bệnh răng miệng và viêm phế quản mạn tính.

4.1 Giúp thư giãn, phấn chấn tinh thần

Các trung tâm chăm sóc sức khỏe ở Puerto Rico, Guatemala, Mexico, Ý, Martinique và Tây Ban Nha sử dụng tinh dầu hoa cam như một loại thuốc an thần nhẹ. Nó có tác dụng làm dịu, giảm đau và thư giãn cơ. Khi sợ hãi khiến tim đập nhanh thì dùng tinh dầu này cũng đem lại hiệu quả. Tương tự như tinh dầu vỏ cam, mùi thơm của tinh dầu hoa cam làm giảm các triệu chứng lo lắng, cải thiện tâm trạng và khiến con người cảm thấy hạnh phúc.

4.2 Giảm lo âu, chống co giật

Trước một cuộc phẫu thuật, người bệnh lo lắng là điều tất nhiên. Vì vậy, giúp người bệnh giảm lo lắng là rất quan trọng. Vai trò của các thuốc giảm lo lắng chưa tật sự rõ ràng và tiềm ẩn một số tác dụng phụ sau phẫu thuật.

Ngửi và xoa bóp bằng tinh dầu từ hoa cam đã được chứng minh hiệu quả giảm lo lắng trên người bệnh trước khi phẫu thuật. Đồng thời tinh dầu cũng làm giảm lo lắng ở phụ nữ sau mãn kinh. Nghiên cứu trên chuột nhận thấy tinh dầu này phát huy khả năng chống lo âu thông qua cơ chế điều chỉnh các thụ thể 5-HT.

Tinh dầu hoa cam được sử dụng như chất chống co giật từ tự nhiên. Y học bản địa Iran sử dụng tinh dầu này để điều trị mất ngủ, động kinh và co giật.

4.3 Giảm đau, kháng viêm

Hoạt động giảm đau của tinh dầu hoa cam được đánh giá bằng mô hình thực nghiệm trên chuột. Người ta dùng phương pháp gây đau bằng axit axetic và đĩa nóng, gây viêm cấp tính bằng mô hình phù chân sau và viêm mãn tính bằng bông cotton.

Tinh dầu từ hoa cam giảm đau đáng kể do axit axetic gây ra ở chuột. Ngoài ra, nó thể hiện tác dụng giảm đau trung ương, bằng chứng là thời gian phản ứng ở đĩa nóng tăng lên đáng kể. Tinh dầu cũng làm giảm đáng kể viêm cấp tính, phù chân sau. Trong viêm mạn tính, tinh dầu hoa cam neroli có hiệu quả phụ thuộc vào liều lượng. Khả năng hoạt động của tinh dầu hoa cam tương đương với thuốc natri diclofenac.

4.4 Với sức khỏe phụ nữ

Tinh dầu hoa cam có hiệu quả trong cải thiện hệ thống nội tiết. Ngửi tinh dầu này giúp giảm các triệu chứng thời kì mãn kinh, giảm huyết áp và tăng ham muốn tình dục ở phụ nữ sau mãn kinh.

Nó cũng làm giảm các triệu chứng thường gặp của hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) ở nữ sinh viên. Tinh dầu cho thấy tác động tích cực đến tâm trạng, huyết áp, giảm đau, viêm, đầy bụng và khó tiêu thường xảy ra khi đến kì.

Đau là một phần thường thấy và không thể thiếu trong quá trình sinh nở. Kiểm soát cơn đau trong chuyển dạ vẫn là một thách thức trong sản khoa. Limonene trong tinh dầu từ hoa cam kiểm soát các enzym của prostaglandin. Tinh dầu này kiểm soát các cơn co thắt do oxytocin và prostaglandin gây ra. Từ đó giảm đau do cơn co thắt tử cung giúp người mẹ giảm đau trong lúc chuyển dạ.

4.5 Trong các bệnh lý tim mạch

Tinh dầu hoa cam là thuốc giãn mạch tác động vào nội mô và cơ trơn mạch máu, có thể làm giảm các triệu chứng tim mạch. Ngửi hỗn hợp tinh dầu hoa oải hương, ylang-ylang, kinh giới tây (marjoram) và hoa cam neroli với tỉ lệ 20: 15: 10: 2 làm giảm huyết áp tâm thu, huyết áp tâm trương, nồng độ cortisol nước bọt ở người tiền tăng huyết áp và tăng huyết áp.

4.6 Chống oxy hóa mạnh

Tinh dầu hoa cam là một chất chống oxy hóa mạnh. Nó thu gom toàn bộ các gốc oxy hóa tự do trong thí nghiệm DPPH. Tác dụng này xảy ra ở tất cả các nồng độ từ 0,1 đến 2%, tương đương với acid ascorbic.

4.7 Trong bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer là một bệnh rối loạn thần kinh tiến triển, chủ yếu ảnh hưởng đến người cao tuổi. Suy giảm khả năng học tập và trí nhớ là triệu chứng đặc trưng nhất. Người ta nhận thấy có thể cơ chế gây bệnh do scopolamine. Tinh dầu của hoa cam cho thấy hiệu quả trong chứng hay quên, tăng cường trí nhớ, suy giảm khả năng học tập và rối loạn hành vi do scopolamine gây ra. Tinh dầu này có khả năng điều trị bệnh Alzheimer.

4.8 Khả năng kháng vi sinh vật

Tinh dầu hoa cam ức chế hoạt động của các vi khuẩn như Bacillus subtilis, B. cereus, Staphylococcus aureus, S. epidermis, Enterococcus faecalis, Micrococcus luteus, Listeria monocytogenes, Salmonella enteritidis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, và Klebsiella pneumonia.

Đồng thời, tinh dầu cũng ức chế được vi nấm Aspergillus niger, A. flavus, A. nidulans, A. fumigatus, Fusarium graminearum, F. oxysporum, F. culmorum và Alternaria alternata.

5. Cách sử dụng tinh dầu hoa cam

5.1 Cách dùng tại nhà

Tinh dầu hoa cam an toàn khi bạn sử dụng đúng hướng dẫn của nhà sản xuất. Sẽ nguy hiểm nếu bạn nuốt hoặc uống nó.

• Tinh dầu hoa cam Neroli thường được sử dụng trong liệu pháp hương thơm. Nồng độ tinh dầu từ 0,1 – 0,5 % được cho là đã đủ có tác dụng thư giãn. Tức là khoảng từ 2 – 6 giọt tinh dầu pha trong 30 ml dầu nền như dầu olive. Bạn dùng dầu này có thể mát xa toàn thân thư giãn, hoặc xoa bụng dưới nếu đến kì kinh nguyệt.
• Tương tự, bạn cũng có thể pha loãng lượng tinh dầu với nồng độ như trên vào bồn tắm hoặc vào máy xông hơi mặt để xông.
• Hoặc có thể chấm 1 – 2 giọt tinh dầu lên miếng bông gòn hoặc khăn tay. Sau đó, bạn có thể để dưới gối nằm để thư giãn hoặc đặt trong không gian phòng, tủ quần áo để có mùi thơm dịu.
• Ngửi hỗn hợp tinh dầu hoa oải hương, ylang-ylang, kinh giới tây (marjoram) và hoa cam neroli với tỉ lệ 20: 15: 10: 2 giúp giảm huyết áp nếu bạn có tăng huyết áp. Lưu ý: đây chỉ là phương pháp hỗ trợ, bạn cần tuân thủ các thuốc hạ áp đang dùng.
• Bạn cũng có thể sử dụng tinh dầu hoa cam neroli bôi tại chỗ để điều trị mụn trứng cá hoặc da bị viêm. Dùng tăm bông thấm 1 – 2 giọt tinh dầu, bôi trực tiếp lên mụn hoặc vùng da bị kích ứng và để qua đêm. Lưu ý: cần thử dị ứng trước ở vùng da lành và tránh ánh sáng mặt trời vào những ngày sau đó.

5.2 Các dạng chế phẩm hiện nay

Ngày nay, bạn có thể tìm thấy tinh dầu từ hoa cam là thành phần trong rất nhiều sản phẩm khác nhau. Ví dụ như sản phẩm dưỡng da (dưỡng trắng, chống lão hóa), nước hoa, xịt phòng, … Nồng độ tinh dầu này trong các sản phẩm chống lão hóa có thể từ 0,1 – 2%.

Bạn nên ưu tiên lựa chọn tinh dầu đã qua bào chế thành dược phẩm với đường dùng phù hợp, ví dụ như viên nang hoặc siro uống.

6. Lưu ý an toàn khi sử dụng tinh dầu hoa cam

6.1 Tránh tiếp xúc với ánh nắng

Giống như các loại tinh dầu họ cam quýt khác, khi sử dụng tinh dầu từ hoa cam bạn phải tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Các phản ứng trên da có thể xảy ra, thường gặp như mẩn đỏ, dễ nhạy cảm, tăng “bắt nắng”, …

6.2 Đối tượng đặc biệt

Cơ địa dị ứng

Tinh dầu hoa cam được FDA liệt kê trong danh sách GRAS, công nhận là an toàn với con người. Tuy nhiên vẫn có một tỉ lệ nhỏ dân số bị dị ứng với tinh dầu này. Nếu bạn có dị ứng với các loài cây trong họ Cam quýt thì nên cân nhắc trước khi sử dụng nó.

Nếu bạn vẫn muốn sử dụng tinh dầu để xoa bóp thì hãy pha loãng và thử trước trên một vùng da nhỏ. Cách này tương tự với các loại tinh dầu khác.

Khác

Đối với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, phụ nữ có thai, đang cho con bú và một số người có bệnh lý nền đang điều trị, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

Có thể thấy tinh dầu hoa cam Neroli nói riêng và tinh dầu thiên nhiên nói chung đem lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe và đời sống con người. Các sản phẩm từ nguồn gốc thiên nhiên đầy hứa hẹn trong tương lai. Việc sử dụng cần có sự kiểm soát để đảm bảo an toàn và tránh những tác dụng không mong muốn.

7. Quy cách đóng gói

Tài liệu tham khảo

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6073409/
• https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780124166417000298