Tinh dầu Bạc Hà Á

1. Nguồn gốc của tinh dầu Bạc hà á

Khi nói đến tinh dầu thiên nhiên, chúng ta không thể nào không nhắc đến tinh dầu bạc hà. Trong đó, Bạc hà á là một nguồn nguyên liệu quan trọng cung cấp nguồn tinh dầu bạc hà trên thế giới. Với các công dụng diệu kỳ và được ứng dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp thực phẩm, dược – mỹ phẩm, Bạc hà á được trồng nhiều ở các nước trên thế giới. Trong đó Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Nhật Bản, Pháp và Mỹ là các nhà sản xuất chính. Mời quý độc giả cùng Kobi tìm hiểu giá trị thực sự và cách sử dụng hiệu quả tinh dầu Bạc hà á nhé.

Cây Bạc hà á (Cornmint) có tên khoa học là Mentha arvensis, thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Mentha arvensis có nguồn gốc từ vùng khí hậu ôn đới của Châu Âu, Tây và Trung Á. Đặc biệt, Bạc hà á có năng suất cao hơn trong điều kiện cận nhiệt đới của châu Á. Ở Việt Nam còn gọi là Bạc hà nam, cây được trồng và mọc hoang tại nhiều vùng ở nước ta từ đồng bằng đến miền núi như Tam Đảo, Ba Vì, Sapa…

Đây là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, cao từ 10 đến 70 cm, có khi cao đến 1m. Thân có tiết diện vuông, chia đốt, mọc đứng, hay hơi bò, có khi phân nhánh, trên thân có nhiều lông. Lá mọc đối, cuống lá dài từ 2 đến 10 mm, phiến lá hình trứng, rộng từ 2 đến 3 cm, dài 3 – 7 cm, mép lá có răng cưa, cả hai mặt đều có lông che chở và lông bài tiết. Hoa mọc vòng ở kẽ lá, cánh hoa hình môi, có màu trắng, tím hay hồng nhạt. Ít khi thấy có quả và hạt. Tinh dầu bạc hà được chiết suất chủ yếu từ lá, với hàm lượng đến 3.02%.

2. Thành phần hóa học và đặc điểm của tinh dầu Bạc hà á

Tinh dầu Bạc hà á có màu vàng nhạt hoặc không màu, với mùi hương bạc hà nồng và dai dẳng. Lá tươi Cornmint sau khi thu hoạch sẽ được chưng cất hơi nước để chiết suất tinh dầu.

Các nghiên cứu cho thấy tinh dầu Bạc hà á có đến 34 hoạt chất khác nhau trong đó chủ yếu gồm menthol (73.70 – 85.80%), menthone (1.50 – 11.00%), menthyl acetate (0.50 – 5.30%), isomenthone (2.10 – 3.90%), limonene (1.20 – 3.30%) và neomenthol (1.90 – 2.50%).

Menthol không chỉ là một trong những thành phần chính của tinh dầu bạc hà á mà nó còn góp phần vào công dụng và lợi ích của tinh dầu bạc hà. Đặc tính làm mát của tinh dầu bạc hà khiến nó trở thành thành phần chính trong thuốc mỡ làm dịu và viên ngậm dùng để điều trị giảm đau.

Menthone thì phổ biến trong nước hoa, nó cũng có thể tìm thấy được sử dụng trong tạo hương vị cho thực phẩm và đồ uống. Menthone góp phần vào lợi ích của tinh dầu bạc hà á vì các nghiên cứu chỉ ra rằng nó có thể là một loại thuốc chống trầm cảm hiệu quả.

Isomenthone là một loại monoterpene mang đến hương vị bạc hà tự nhiên và là một thành phần hương liệu phổ biến, cũng được tìm thấy trong nước hoa và mỹ phẩm. Thành phần tinh dầu cũng thay đổi theo thổ nhưỡng nơi trồng trọt, thời điểm thu hoạch lá bạc hà á.

3. Tác dụng của tinh dầu Bạc hà á

Tinh dầu Bạc hà á được sử dụng rộng rãi trong xà phòng, kem đánh răng, chất tẩy rửa, mỹ phẩm, nước hoa. Trong điều trị, từ lâu tinh dầu Cornmint được ứng dụng trong các vấn đề sức khoẻ như cảm lạnh, hắt hơi, sổ mũi, đau bụng, khó tiêu… Ngoài ra, trong các công trình nghiên cứu người ta còn phát hiện ra một số tác dụng khác, được trình bày dưới đây.

3.1. Tác dụng chống viêm

Các nghiên cứu thực nghiệm trên chuột bị gây viêm da cơ địa (atopic dermatitis) cho thấy tinh dầu Bạc hà á có tác dụng chống viêm thông qua ức chế con đường tín hiệu ERK / NF-κB. Tinh dầu gây ức chế các chất trung gian gây viêm do lipopolysaccharide kích thích như nitric oxide (NO), prostaglandin E₂ và các cytokine tiền viêm như IL – 1β và IL – 6, do ức chế sự biểu hiện COX – 2 và iNOS, ức chế quá trình phosphoryl hóa ERK và P65 trong các đại thực bào.  Hơn nữa, điều trị bằng tinh dầu Bạc hà á còn làm giảm các triệu chứng viêm da cơ địa, bao gồm điểm số viêm da, độ dày tai, độ dày biểu bì và sự xâm nhập của các tế bào mast trên mô hình chuột bị gây bệnh.

3.2. Tác dụng giãn phế quản

Hen phế quản là một bệnh viêm đường thở mãn tính kèm co thắt phế quản gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hàng trăm triệu người trên thế giới. Đây là một gánh nặng chăm sóc sức khỏe đáng kể và ảnh hưởng đến tính mạng và chất lượng cuộc sống bệnh nhân. Các thuốc điều trị hiện tại bao gồm chủ vận beta – 2, anticholinergics, methylxanthines, glucocorticoids… khi sử dụng lâu dài lại gây các tác dụng phụ như run cơ, tăng đường huyết, nhịp tim nhanh…. Nghiên cứu thực nghiệm trên chuột lang nhà (Cavia porcellus) bị gây co thắt phế quản bởi histamin cho thấy tinh dầu Bạc hà á có tác dụng làm giãn cơ trơn phế quản. Ngoài ra tác dụng ức chế bạch cầu trung tính và những thay đổi viêm trong giải phẫu bệnh mô phổi của chuột lang nhà cho thấy hoạt động chống viêm của tinh dầu Cornmint. Như vậy, tác động chống viêm, ức chế miễn dịch và giãn phế quản của tinh dầu Bạc hà á có thể ứng dụng góp phần vào hiệu quả điều trị trong bệnh hen phế quản.

3.3. Tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm

Trong các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy tinh dầu Cornmint làm bất hoạt các tế bào vi khuẩn như Escherichia coli, Listeria monocytogenes và Salmonella enterica trong nước ép dứa và xoài. Khi các vi khuẩn trên tiếp xúc với tinh dầu Bạc hà á, cơ chế tác động đa đích của tinh dầu làm phá vỡ màng tế bào chất, tăng tính thấm và khả năng khử cực, cũng như ức chế hoạt động hô hấp tế bào của vi khuẩn. Ngoài ra, tinh dầu Cornmint còn cho thấy khả năng chống lại 08 loại nấm gây bệnh trên da, cũng như chống lại nấm Aspergillus fumigatus gây viêm phổi và nấm Cladosporium trichoides gây viêm hệ thần kinh trung ương.

3.4. Tác dụng xua đuổi muỗi

Sốt xuất huyết là một trong những bệnh nguy hiểm do trung gian truyền bệnh là muỗi vằn (Aedes aegypti). Kiểm soát dịch bệnh trong thực tế thường bao gồm sử dụng thuốc diệt côn trùng để giảm số lượng muỗi và sử dụng hóa chất xua đuổi để bảo vệ vật chủ con người khỏi bị muỗi đốt. Tuy nhiên, các loại thuốc diệt côn trùng tổng hợp như organophosphate, pyrethroid… lại dẫn đến việc muỗi kháng thuốc, và quan trọng hơn là độc tính tiềm ẩn trong môi trường và các tác dụng phụ đối với sức khỏe con người. Bên cạnh đó, thuốc đuổi muỗi thường được sử dụng là DEET đã được báo cáo có một số rủi ro tác động xấu đến sức khỏe trẻ em. Nhóm nghiên cứu tại Đại học Lạc Hồng (Đồng Nai) cho thấy tác dụng hiệu quả diệt bọ gậy và xua đuổi muỗi vằn của tinh dầu Bạc hà á. Cụ thể ở nồng độ 78,1 ppm và 125,7 ppm (phần triệu), tinh dầu gây chết tương ứng 50 và 90% số bọ gậy trong nghiên cứu. Ngoài ra, tinh dầu còn cho thấy khả năng đuổi muỗi Aedes aegypti tuyệt vời. Ở nồng độ 25%, tinh dầu Bạc hà á giúp xua đuổi muỗi trong 45 phút. Khi thêm 5% vanilin vào tinh dầu (ở nồng độ 25%), thời gian bảo vệ hoàn toàn của tinh dầu tăng lên đến 120 phút. Như vậy, tinh dầu từ Mentha arvensis cho thấy tiềm năng là một chất diệt bọ gậy tự nhiên và xua đuổi muỗi vằn Aedes aegypti đầy hứa hẹn.

3.5. Tác dụng bảo vệ thực phẩm hàng hoá

Tinh dầu Mentha arvensis trong các thử nghiệm ở nồng độ từ 600 ppm (phần triệu) cho thấy khả năng bảo vệ các mẫu lúa mì được lưu trữ tránh bị biến đổi bởi nấm Aspergillus flavus và các côn trùng gây hại như mọt Sitophilus oryzae và bọ Tribolium castaneum. Ngoài ra, tinh dầu Bạc hà á còn được đánh giá là tốt nhất để ức chế sự phát triển của các loại nấm Fusarium spp trong bảo quản ngũ cốc. Như vậy, tinh dầu Cornmint có thể ứng dụng làm chất bảo quản hàng hoá thực phẩm trong các kho lưu trữ.

3.6. Tác dụng diệt kí sinh trùng

Các nghiên cứu cho thấy tinh dầu Bạc hà á có tác dụng thay đổi hoạt động sinh học của ve xanh (Rhipicephalus microplus) – thường kí sinh trên nhiều loài gia súc khác nhau. Tinh dầu làm thay đổi vòi đẻ trứng và chỉ số đẻ trứng của ve xanh cái ở nồng độ 3%. Như vậy tinh dầu Cornmint cũng có thể ứng dụng trong ngành chăn nuôi gia súc.

4. Một số cách dùng tinh dầu Bạc hà á

Dưới đây là một số công thức giúp bạn sử dụng hiệu quả tinh dầu Cornmint.

Giúp giảm đau: Tinh dầu Bạc hà á được đặc trưng bởi tác dụng chống viêm nhờ sự hiện diện của axit rosmarinic. Vì vậy có thể được sử dụng tinh dầu Bạc hà á để làm dịu cơn đau thấp khớp, đau cơ, đau đầu do căng thẳng và cứng cổ bằng cách pha loãng một giọt tinh dầu này trong một muỗng canh dầu hạnh nhân. Sau đó bạn hãy massage hỗn hợp tinh dầu trên vào các vùng đang đau và cảm nhận tác dụng hiệu quả bất ngờ.

Giúp hỗ trợ tiêu hoá: tinh dầu Cornmint có thể giúp ích trong trường hợp tiêu hóa kém, đau dạ dày nhờ tác dụng chống co thắt và giúp dễ trung tiện. Pha loãng hai giọt tinh dầu bạc hà á trong một muỗng canh dầu Jojoba hoặc dầu hướng dương, và xoa bóp nhẹ nhàng hỗn hợp trên lên vùng bụng. Bạn sẽ thấy các triệu chứng trên cải thiện rõ rệt.

Cải thiện các vấn đề về hô hấp: tinh dầu Bạc hà á hoạt động như một chất chống co thắt và do đó giúp làm dịu cơn ho. Hơn nữa, tinh dầu này còn đóng vai trò trong việc ức chế cảm giác kích thích ở mũi và đường thở do các tác nhân gây khó chịu trong không khí, chẳng hạn như khói bụi hoặc các tình trạng ô nhiễm. Bạn có thể nhỏ vài giọt tinh dầu Bạc hà á lên khăn tay và ngửi mùi tinh dầu trên khăn suốt cả ngày. Ngoài ra, bạn có thể chuẩn bị một tô nước nóng, sau đó cho thêm vài giọt tinh dầu bạc hà á, lấy khăn mỏng đắp lên tô nước rồi hít lấy hơi nước nóng chứa tinh dầu. Các vấn đề hô hấp sẽ thay đổi một cách thần kỳ.

Cải thiện cảm xúc và năng lượng: tinh dầu bạc hà á được cho là có tác dụng bình tĩnh về tinh thần và ổn định cảm xúc. Hương thơm bạc hà á có thể tiếp thêm sức mạnh tinh thần và làm dịu tâm trạng, đồng thời cân bằng suy nghĩ. Bạn có thể cho vài giọt tinh dầu Cornmint vào 1 lít nước, lắc đều. Cho hỗn hợp trên vào máy khếch tán tinh dầu và bắt đầu thư giãn.

Chăm sóc tóc: Tinh dầu bạc hà á có hàm lượng menthol rất cao. Menthol có thể giúp cải thiện lưu lượng máu và tuần hoàn, do đó sẽ giúp các nang tóc được nuôi dưỡng tốt hơn, giúp ngăn ngừa rụng tóc. Thêm vài giọt tinh dầu bạc hà á vào dầu gội hoặc dầu xả của bạn, hoặc thậm chí làm dầu ủ tóc. Để làm dầu ủ tóc tại nhà, bạn có thể thêm 3 – 6 giọt dầu bạc hà á vào 1 muỗng dầu nền (dầu nền có thể là dầu hạnh nhân, dầu dừa hoặc dầu ô liu) và xoa bóp lên tóc và da đầu. Để trong năm phút, sau đó rửa sạch và gội đầu lại như bình thường.

Để giữ gạo hay các loại đậu, hạt phòng tránh côn trùng, nấm mốc làm hư hại có thể nhỏ 1 – 2  giọt tinh dầu Bạc hà á vào gạc hoặc bông gòn rồi để cạnh thực phẩm hoặc hàng hoá cần bảo quản. Lưu ý rằng không được nhỏ hay xịt trực tiếp tinh dầu bạc hà á vào thực phẩm.

5. Tính an toàn của tinh dầu Bạc hà á và các lưu ý khi sử dụng

Tinh dầu Bạc hà á tương đối an toàn dùng ngoài da, tuy nhiên vẫn có thể gây ra các tác dụng phụ ở những người nhạy cảm, dễ dị ứng. Do đó cần kiểm tra thử lên da bằng một lượng nhỏ trước khi sử dụng bạn nhé. Lưu ý, cần pha loãng tinh dầu trước khi sử dụng, tuyệt đối không cho tinh dầu đậm đặc trực tiếp lên da. Không sử dụng tinh dầu Cornmint ở những vùng nhạy cảm và tránh tiếp xúc với mắt và tai của bạn.

Phụ nữ mang thai nên tránh dùng tinh dầu Bạc hà á. Không thoa lên hoặc gần mặt cho trẻ sơ sinh hoặc trẻ em. Tinh dầu bạc hà á cũng không thích hợp cho bệnh nhân bị ứ mật hoặc trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Ngoài ra, tinh dầu Bạc hà á còn được ghi nhận tác dụng gây độc hệ tiêu hoá của chó, mèo khi liếm phải. Do đó lưu ý để tinh dầu này tránh xa thú cưng của bạn.

Liều dùng thích hợp của tinh dầu Bạc hà á phụ thuộc vào một số yếu tố như tuổi tác, sức khỏe của người dùng và một số yếu tố khác. Hiện tại chưa có đủ thông tin khoa học để xác định một giới hạn liều dùng cụ thể cho tinh dầu Cornmint. Lưu ý rằng các sản phẩm tinh dầu tự nhiên không nhất thiết phải luôn an toàn và liều lượng sử dụng rất quan trọng. Hãy đảm bảo làm theo đúng các hướng dẫn sử dụng trên nhãn sản phẩm và tham khảo ý kiến ​​dược sĩ hoặc bác sĩ hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe khác trước khi sử dụng.

6. Các chứng chỉ/chứng nhận

• COA/GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Characteristics of menthol mint Mentha arvensis cultivated on industrial scale in the Indo-Gangetic plains https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0926669001001133

2. Đỗ Tất Lợi (2004), “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, tr.595 – 598
3. Srivastava, R. K., Singh, A. K., Kalra, A., Tomar, V. K. S., Bansal, R. P., Patra, D. D., … Kumar, S. (2002). Characteristics of menthol mint Mentha arvensis cultivated on industrial scale in the Indo-Gangetic plains. Industrial Crops and Products, 15(3), 189–198. doi:10.1016/s0926-6690(01)00113-3
4. Kalemba D, Synowiec A. Agrobiological Interactions of Essential Oils of Two Menthol Mints: Mentha piperita and Mentha arvensis. Molecules. 2019;25(1):59. Published 2019 Dec 23. doi:10.3390/molecules25010059
5. Makkar MK, Sharma S, Kaur H. Evaluation of Mentha arvensis essential oil and its major constituents for fungitoxicity. J Food Sci Technol. 2018 Sep;55(9):3840-3844. doi: 10.1007/s13197-018-3291-y. Epub 2018 Jul 11. PMID: 30150845; PMCID: PMC6098792.
6. Manh HD, Tuyet OT. Larvicidal and Repellent Activity of Mentha arvensis L. Essential Oil against Aedes aegypti. Insects. 2020;11(3):198. Published 2020 Mar 22. doi:10.3390/insects11030198
7. Sharma S, Rasal VP, Patil PA, Joshi RK. Mentha arvensis essential oil suppressed airway changes induced by histamine and ovalbumin in experimental animals. Nat Prod Res. 2018 Feb;32(4):468-472. doi: 10.1080/14786419.2017.1311891. Epub 2017 Apr 7. PMID: 28385073.