Cây vanilla: Đặc điểm sinh trưởng, công dụng và cách dùng hiệu quả

Vanilla là một trong những gia vị đắt tiền trên thế giới. Cây vanilla được sử dụng rất nhiều trong ẩm thực, nước hoa và các sản phẩm tạo mùi. Vanilla còn đem lại những lợi ích cho sức khỏe con người. Kobi sẽ đem đến cho bạn những thông tin cần thiết về cây vanilla, công dụng và cách sử dụng trong bài viết dưới đây

1. Mô tả cây vanilla

Cây vanilla là cây thuộc chi Vanilla, gia đình họ Lan Orchidaceae. Số lượng phân loài Vanilla rất đa dạng.

Ba loài vanilla chính hiện đang được trồng trên toàn cầu. Chúng là loài Vanilla planifolia (syn. V. aromans) được trồng trên Madagascar, Reunion và các khu vực nhiệt đới dọc theo Ấn Độ Dương. V. tahitensis được trồng ở Nam Thái Bình Dương. Loài V. pompona được tìm thấy ở Tây Ấn, Trung Mỹ và Nam Mỹ. Tuy nhiên, phần lớn vanilla trên thế giới là loài V. planifolia.

Cây vanilla mọc như một cây nho. Thân cây leo lên phải cần có cột hoặc cây giá đỡ. Cây vani trưởng thành có thể cao tới 3 m. Hoa vanilla có màu vàng lục, đường kính khoảng 5 cm. Quả vani dài khoảng 15 – 23 cm. Hình dạng giống như quả đậu nên thường được gọi là đậu vani (vanilla bean). Quả chưa trưởng thành, màu xanh đậm không được thu hoạch. Quả khi chín sẽ dần chuyển màu sậm. Hạt vani có kích thước khoảng 8 mm, màu nâu đỏ, khi chín thì sẫm màu. Bên trong quả có chứa chất nhờn. Chiết xuất vanilla được lấy từ phần quả của cây.

2. Đặc điểm sinh trưởng của cây vanilla

Cây Vanilla phát triển tốt nhất ở khí hậu nóng ẩm. Khí hậu lý tưởng là có lượng mưa vừa phải quanh năm từ 1.500 – 3.000 mm. Nhiệt độ tối ưu cho canh tác là 15 – 30 ⁰ C. Độ ẩm lý tưởng là khoảng 80% và trong điều kiện nhà kính bình thường, nó có thể đạt được bằng bộ làm mát bay hơi.

Đất trồng vanilla tơi xốp, có hàm lượng chất hữu cơ cao, nhiều mùn, thoát nước tốt và độ dốc nhẹ.

Vanilla thường ra hoa vào mỗi mùa xuân. Nếu không có sự thụ phấn thì hoa sẽ héo và rụng và không có hạt vanilla nào có thể phát triển được. Mỗi bông hoa phải được thụ phấn bằng tay trong vòng 12 giờ sau khi nở. Trong môi trường hoang dã thì ong là loài duy nhất có thể thụ phấn cho cây. Tuy nhiên, khả năng hoa tự thụ phấn dưới 1%.

3. Thu hoạch vanilla

Một cây vani khỏe mạnh nếu được chăm sóc cẩn thận sẽ sản xuất khoảng 50 đến 100 hạt đậu mỗi năm. Quả cần từ năm – sáu tuần để phát triển, nhưng khoảng sáu tháng đến khi chín. Thụ phấn quá mức dẫn đến bệnh tật và chất lượng đậu kém hơn. Một cây có thể cho năng suất từ ​​12 đến 14 năm.

Thu hoạch quả vanilla cũng tốn nhiều công sức như thụ phấn cho hoa. Mỗi trái chín đều có thời điểm riêng, vì vậy, đòi hỏi phải thu hoạch hàng ngày. Để đảm bảo hương vị tốt nhất, quả phải được hái bằng tay ngay khi bắt đầu tách ra ở phần cuối. Nếu quả quá chín có khả năng bị tách vỏ sẽ làm giảm giá trị thị trường.

4. Thành phần hóa học của cây vanilla

Thành phần chính tạo nên mùi thơm của quả vanilla chính là vanillin. Ngoài vanillin, còn có chứa hơn 200 hợp chất góp phần tạo nên hương vị và mùi thơm như acetaldehyde, axit axetic, furfural, axit hexanoic, 4-hydroxybenzaldehyde, eugenol, methyl cinnamate, axit isobutyric, …

Ngày nay còn có vanilla nhân tạo do con người tổng hợp hóa học hoặc công nghệ sinh học thế hệ mới.  Các sản phẩm này có mùi đặc trưng giống vanilla nhưng do không có các hợp chất bay hơi khác nên mùi vị, tính chất của chúng kém hơn vanilla tự nhiên

5. Những công dụng của cây vanilla

5.1. Giàu vanillin

Vanillin là một hợp chất thực vật phenolic được tìm thấy trong chiết xuất vanilla và đậu vani. Đây là thành phần được nghiên cứu nhiều nhất của cây vanilla. Nghiên cứu cho thấy vanillin có một số đặc tính lợi ích cho sức khỏe, bao gồm:

• Chất chống oxy hóa: trong các thí nghiệm thì Vanillin được biết là có đặc tính chống oxy hóa mạnh. Nó giúp con người làm chậm lại quá trình lão hóa cơ thể.
• Chống ung thư: Một số bằng chứng trên tế bào và động vật cho thấy vanillin có thể có đặc tính chống ung thư, ức chế một số khối u phát triển.
• Bảo vệ thần kinh và chống viêm: Theo nghiên cứu trên chuột, vanillin có lợi cho sức khỏe não bộ và bảo vệ chống lại các bệnh thoái hóa thần kinh.

5.2. Chống oxy hóa

Một số hợp chất được tìm thấy trong chiết xuất vanilla có tác dụng chống oxy hóa. Hợp chất giúp cơ thể bảo vệ khỏi tổn thương tế bào. Hai trong số các thành phần là vanilin và axit vanilic đã được nghiên cứu về khả năng chống oxy hóa của chúng.

Cả vanillin và axit vanillic đều bảo vệ tế bào não, chống lại stress oxy hóa gây tổn thương não. Vanillin được cho là mạnh hơn. Hơn nữa, người ta quan sát thấy vanillin bảo vệ chống lại tổn thương gan và tổn thương oxy hóa do tuổi tác, và một số loại thuốc.

5.3. Chống viêm

Viêm là một phần thiết yếu của phản ứng miễn dịch bình thường của cơ thể. Tuy nhiên viêm mạn tính có thể gia tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh mạch vành, …

Một chế độ ăn nhiều thực phẩm và đồ uống giàu hợp chất chống viêm có thể làm giảm các dấu hiệu viêm và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Một nghiên cứu ở chuột đã chứng minh cách bổ sung vanillin đường uống làm giảm các dấu hiệu viêm như interleukin-6 (IL-6) và yếu tố hoại tử khối u-alpha (TNF-α) trong cả máu và mô gan.

Một nghiên cứu khác cho thấy vanillin làm giảm viêm da do bệnh vẩy nến. Các nghiên cứu trên động vật cũng phát hiện ra rằng vanillin bảo vệ chống lại tổn thương tế bào liên quan đến viêm.

5.4. Có lợi cho sức khỏe não bộ

Một số nghiên cứu cho thấy rằng một số hợp chất được tìm thấy trong vani, gồm vanillin và axit vanillic, có thể hỗ trợ sức khỏe não bộ, bảo vệ thần kinh. Vanilla bảo vệ tế bào não khỏi những chất độc thần kinh. Ngoài ra, axit vanillic giúp bảo vệ chống lại chứng viêm tế bào thần kinh, giảm các dấu hiệu liên quan đến bệnh Alzheimer và giảm suy giảm trí nhớ.

5.5. Có thể giúp giảm lượng đường nạp vào

Sử dụng chiết xuất vanilla hoặc bột đậu vanilla trong thực phẩm và đồ uống có thể giúp giảm lượng đường nạp vào hàng ngày.

Một nghiên cứu ở người trưởng thành trẻ tuổi chỉ ra nếu thêm hương vanilla vào đồ uống, tráng miệng làm tăng vị ngọt. Từ đó, giúp hơn 80% người tham gia đã lựa chọn các sản phẩm giảm lượng đường. Điều này cho thấy rằng thêm vanilla vào đồ ngọt có thể làm giảm nhu cầu thêm đường.

6. Cách sử dụng cây vanilla

Cây vanilla và chiết xuất vanilla được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực đời sống.

6.1. Tạo hương vị cho món ăn

Vanilla được sử dụng trong nhiều công thức nấu ăn nên hầu hết mọi người đều có một lọ chiết xuất vanilla trong nhà bếp. Ngoài ra, bột từ hạt vanilla cũng có thể sử dụng cho nhiều món ăn. Quả vanilla, chiết xuất vanilla là chất tăng mùi vị mà không làm thay đổi cấu trúc món ăn.

Vì vậy, bạn có thể thoải mái thêm 1 – 2 quả vani hoặc vài giọt chiết xuất vani. Bạn có thể thêm vào các món ngọt như bánh ngọt, nước sinh tố, sữa, sữa chua, … Hoặc thêm vào một số món mặn để tạo thêm hương vị phong phú.

Bạn có thể tham khảo cách làm chiết xuất vanilla đơn giản tại nhà: Cắt dọc theo đường rãnh ở thân khoảng 7 – 8 quả vani (tùy theo kích thước). Sau đó cho vào lọ thủy tinh, rồi đổ 1 cốc lớn rượu mạnh từ 35 độ trở lên như Vodka cho ngập hết quả. Đậy nắp kín, mỗi tuần lắc lọ từ 2 – 3 lần. Sau khoảng 8 tuần là bạn đã có chiết xuất tự tay làm tại nhà.

6.2. Tạo mùi thơm cho không gian

Chiết xuất vanilla giúp loại bỏ mùi hôi khó chịu. Bạn chỉ cần nhỏ vài giọt vanilla lên miếng bông gạc ẩm rồi đặt vào khu vực cần khử mùi như: tủ lạnh, tủ giày, tủ quần áo, xe hơi, …

Có thể nhỏ một vài giọt chiết xuất vanilla vào máy khuếch tán, sẽ giúp phân tán mùi vanilla trong nhà.

Nếu yêu thích thì bạn có thể trộn chiết xuất từ quả vanilla với nước trong bình xịt phun xương. Như vậy là bạn đã có một chai xịt phòng thơm.

7. Lưu ý khi sử dụng cây vanilla

7.1. Khi mua vanilla

Trên thị trường bạn có thể tìm thấy các dạng sản phẩm khác nhau của cây vanilla. Cụ thể là, chiết xuất vani, vanilla nguyên hạt và bột đậu vani. Ngoài ra còn có các loại vanilla tổng hợp nhân tạo.

• Khi chọn mua quả vanilla cần lưu ý về độ chín, mùi thơm, kích thước quả. Tùy theo nhu cầu và điều kiện cá nhân mà bạn có thể chọn mua theo gợi ý dưới đây:
  • Nếu quả dài hơn 15 cm thì được xếp vào loại chất lượng loại 1. Những quả lớn nhất lớn hơn 16 cm và lên tới 21 cm thường được dành cho người sành ăn, các đầu bếp và nhà hàng cao cấp.
  • Nếu quả dài từ 10 – 15 cm thì quả thuộc loại chất lượng loại hai.
  • Quả có chiều dài dưới 10 cm thuộc loại chất lượng loại ba.
• Theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), chiết xuất vanilla tiêu chuẩn phải chứa 13,35 ounce (378 gram) đậu vani trên 1 gallon (3,78 L) chất lỏng. Bạn hãy đọc kĩ thông tin dinh dưỡng trên bao bì để mua đúng nồng độ cua chiết xuất.
• Nếu bạn muốn sử dụng chiết xuất vanilla tự nhiên, hãy tìm các sản phẩm chỉ chứa chiết xuất đậu vanilla và cồn.
• Lưu ý rằng chiết xuất nguyên chất đắt hơn nhiều so với các sản phẩm vanillin tổng hợp. Vì vậy, hiện tượng làm giả làm nhái rất nhiều. Bất cứ khi nào có thể, bạn hãy mua sản phẩm chiết xuất vanilla ở nơi uy tín, chất lượng.

7.2. Khi sử dụng

• Nồng độ vanillin trong đậu vanilla tự nhiên là 1 – 2%. Trong khi nồng độ của chiết xuất vanilla là 0,1 – 0,2%. Mặc dù vanillin có thể mang lại một số lợi ích cho sức khỏe nhưng vẫn chưa rõ liệu nó có gây hại khi sử dụng vượt quá số lượng hay không. Vì vậy, bạn cần tham khảo kĩ hướng dẫn của nhà sản xuất để sử dụng cho phù hợp.
• Người dị ứng với quả vanilla tự nhiên thì không nên sử dụng chiết xuất vanilla và các sản phẩm có chứa thành phần này.
• Phụ nữ có thai, đang cho con bú, trẻ nhỏ, người cao tuổi, người có bệnh nền mạn tính thì cần tham khảo thêm ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng vanilla.
• Các loại đậu hạt, chiết xuất cần để xa tầm tay trẻ em để tránh những tai nạn không đáng có.

8. Kết luận

Trên đây là bài viết về cây vanilla của Kobi. Vanilla là loại gia vị phổ biến trong các công thức nấu ăn hàng ngày. Nếu bạn có nhu cầu sử dụng chiết xuất vanilla, tinh dầu vanilla thì hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn. Ngoài ra, thông tin về các sản phẩm tinh dầu và dầu nền khác, bạn có thể truy cập vào website và fanpage chính thức của Kobi.

• Xem ngay: Tinh dầu vanilla nguyên chất, giá sỉ

>>> Mua ngay: Tinh dầu Sả Chanh, Tinh dầu Bạc Hà, Tinh dầu Quế 100% nguyên chất, nhập khẩu Ấn Độ hoặc tham khảo danh sách 500 sản phẩm Tinh dầu thiên nhiên, dầu nền, dầu massage, tinh dầu thơm của Kobi tại đây.

Tài liệu tham khảo

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7790484/
2. https://www.healthline.com/nutrition/vanilla-extract-benefits
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Vanilla