Hiện nay, Vân Sam Đen cũng như các chế phẩm từ thực vật này ngày càng nhận được sự ưa chuộng và yêu thích từ người tiêu dùng. Trong đó, nổi bật hơn cả là sản phẩm tinh dầu, bởi không chỉ mang đến hương thơm độc đáo mà chúng còn đem lại đa dạng lợi ích cho sức khỏe như liệu pháp tinh thần, lợi hô hấp, hỗ trợ hệ thống cơ xương khớp… Sau đây, cùng Kobi khám phá những điều kỳ diệu mà tinh dầu Vân Sam Đen đem đến nhé.

1. Tổng quan về thực vật

1.1 Thông tin chung

• Tên tiếng anh: Black Spruce, Spruce,…;
• Tên khoa học: Picea mariana;
• Thuộc chi Picea; họ Thông (Pinaceae).

Là loài thực vật hạt trần, thường xanh thường được tìm thấy ở vùng đầm lầy thuộc Canada, phía bắc Hoa Kỳ (Alaska, Ngũ Đại Hồ, Đông Bắc,…Chúng được đặt tên bởi Philip Miller, một nhà thực vật học người Anh gốc Scotland, sinh năm 1691. Bên cạnh đó, chúng có thể tạo thành quần thể gọi là rừng taiga hoặc phương bắc.

Ngày nay, việc khai thác Vân Sam Đen để sản xuất dần trở nên phổ biến. Có thể kể đến các sản phẩm làm từ gỗ thân cây như giấy, đũa…Đặc biệt là đối với các ngành công nghiệp mùi hương, nước hoa, sản phẩm chăm sóc sức khỏe…và nhận được sự yêu thích đông đảo từ người người tiêu dùng.

1.2 Đặc điểm sinh trưởng và mô tả thực vật

Cây lá kim, thường xanh, mọc thẳng, phát triển chậm, có bộ rễ nông nên cây dễ bị gió tạt. Vỏ thân non có màu nâu đỏ đến nâu xám, thường có các vảy nhỏ trên bề mặt, bong tróc. Khi cây trưởng thành, vỏ cây dần  trở nên sẫm màu hơn so với lúc trẻ.

Chiều cao trung bình từ 5–15 m, với thân cây có đường kính 15–50 cm khi trưởng thành

Tương tự như các loài Vân Sam khác, Vân Sam Đen có các “kim” của chúng cứng, chắc, màu xanh lam đậm hơn ở mặt trên và bốn cạnh. Những kim này được sắp xếp theo mọi hướng, dọc theo cành và chủ yếu hướng lên trên. Khi rụng đi, chúng sẽ để lại tàn tích trên cành và có cảm giác thô ráp khi chạm vào.

“Nón” bắt đầu xuất hiện khi cây khoảng 30 tuổi, cung cấp hạt giống để phân tán trong tự nhiên. Chúng có hình trục quay đến gần tròn, màu tím sẫm, khi chín chuyển sang màu đỏ nâu.

Cây còn là nguồn thức ăn cho một số loài động vật sống hoang dã tự nhiên.

2. Đôi nét về tinh dầu Vân Sam Đen

2.1 Đặc tính chung của tinh dầu Vân Sam Đen

Tinh dầu Vân Sam Đen (Black Spruce Essential Oil) được chiết xuất từ phần kim và cành của loài thực vật cùng tên. Thông qua phương pháp chủ yếu là chưng cất bằng hơi nước thu được dung dịch có tính chất sau:

• Kết cấu sánh nhẹ;
• Màu sắc dung dịch: từ trong đến màu vàng nhạt;
• Hương thơm: hương gỗ và mùi đất ấm xen lẫn với chút hương cỏ ngọt ngào, tươi mát, dễ chịu. Ngoài ra, có ý kiến khác mô tả tinh dầu này mang đến không khí ấm áp đặc trưng của những ngày lễ mùa đông, giáng sinh.
• Mùi hương có đậm độ trung bình và độ lan tỏa ổn định;

Bảo quản:

• Thận trọng chứa tinh dầu Vân Sam Đen trong vật chứa thủy tinh tối màu. Với mục đích kéo dài thời hạn sử dụng tối đa nên đậy nắp kín lọ sau mỗi lần dùng.
• Chú ý rằng không nên để ánh sáng mặt trời chiếu vào sản phẩm và tránh tầm tay trẻ nhỏ.
• Trong thời gian dùng, nếu tinh dầu Vân Sam Đen có mùi lạ, biến chất thì nên ngừng tiếp xúc.

2.2 Các hoạt chất giá trị của tinh dầu Vân Sam Đen

Trong thực tế, tùy vào khu vực, khí hậu, môi trường sinh trưởng, chăm sóc, phương thức chiết xuất…mà tỷ lệ các thành phần có trong tinh dầu Vân Sam Đen sẽ thay đổi đôi chút. Trong đó, các thành phần chính góp phần vào giá trị của tinh dầu gồm:

• bornyl axetat, β-pinene, α-pinene, camphene, long não (camphor)…
• β-phellandrene, limonene, α-terpineol, trans-pinocarveol, terpinen-4-ol, verbenone, borneol và pinocarvone…

Một số hoạt chất nổi bật như:

• Bornyl acetate: thành phần hóa học thúc đẩy sự thư giãn và bình tĩnh, hỗ trợ liệu pháp hương thơm.
• Pinene: thường tồn tại trong tự nhiên ở 2 dạng alpha và beta. Loại hoạt chất này có thể được tìm thấy ở nhiều loài thực vật lá kim. Chúng có hiệu quả đáng kể để sát trùng, kháng viêm, đặc biệt là khi bôi ngoài da.
• Camphene cũng là một thành phần có cùng nguồn gốc tự nhiên. Tác dụng mà hoạt chất đem lại cho cơ thể cũng khá tương tự với Pinene với khả năng kháng viêm rất hiệu quả cho người dùng.
• Long não (camphor): một hoạt chất quen thuộc, tạo cảm giác tươi mát, mùi thơm nồng nàn đặc trưng. Ngoài góp mặt trong tinh dầu thiên nhiên, chúng còn được dùng trong các thuốc bôi trị bệnh ngoài da. Với công dụng đa dạng như sát trùng, giảm kích ứng, dịu hô hấp…
• Limonene: được báo cáo về khả năng hoạt động như chất chống viêm, kháng khuẩn, chống oxy hóa mạnh mẽ…
• Borneol: có tác dụng kích thích vào hệ thống thần kinh từ đó có thể làm giảm đau hiệu quả. Ngoài ra, chúng có khả năng ức chế hoạt động các loại vi khuẩn, từ đó kháng khuẩn hiệu quả.

3. Lợi ích của tinh dầu Vân Sam Đen đối với sức khỏe

3.1 Liệu pháp tinh thần

Đa số ý kiến đều đồng tình về tác động tích cực đến tinh thần của dầu Vân Sam Đen. Theo đó, người ta cho rằng, tinh dầu này có đặc tính thanh tẩy, giúp tăng cường sự minh mẫn và cởi mở tâm trí. Ngoài ra, chúng còn mang đến nguồn năng lượng dồi dào, cân bằng cảm xúc, xoa dịu sự mệt mỏi, uể oải, thậm chí hỗ trợ giấc ngủ ngon hơn.

Điều này được lý giải là do sự hiện diện của các monoterpenes với đặc tính sinh học giá trị, có tác động đến tâm trạng một cách tích cực. Thông qua các phương pháp linh hoạt qua đường hít thở như xông hơi, khuếch tán lúc thư giãn, đọc sách, làm việc…Như vậy, nếu bạn đang gặp vấn đề về sự cân bằng cảm xúc và tinh thần thì tinh dầu Vân Sam Đen là sự lựa chọn nên cân nhắc.

3.2 Hỗ trợ sức khỏe đường hô hấp

Ngày nay, bởi sự môi trường ô nhiễm mà xuất hiện một số rối loạn hô hấp phổ biến trên nhiều đối tượng khác nhau.  Ví dụ như cảm lạnh, cảm cúm, ho, sổ mũi, chất nhầy làm tắc nghẽn hít thở,…May mắn thay, tinh dầu Vân Sam Đen khá hữu ích đối với tình trạng này. Theo đó, với phương pháp đơn giản là cần pha khoảng 2 giọt tinh dầu với nước nóng và xông hơi bằng cách trùm kín đầu. Các hơi nước sẽ “dẫn lối” các thành phần sát khuẩn, dịu hô hấp, giảm kích ứng như camphene, limonene…để làm dịu vấn đề khó chịu trên. Bên cạnh đó, bạn có thể áp dụng tinh dầu này trong hỗn hợp dầu xoa bóp để làm ấm vùng ngực, hầu họng.

3.3 Tín hiệu khả quan trong cân bằng nội tiết tố

Một tín hiệu khả quan trong tác dụng của chiết xuất từ Vân Sam Đen là cân bằng nội tiết tố. Theo đó, bước đầu các nhà khoa học phát hiện, chúng có thể hỗ trợ điều chỉnh, cân bằng hormon ảnh hưởng tâm trạng, tuyến thượng thận, tuyến yên, tuyến giáp…Thế nhưng, điều này còn khá mới mẻ và cần thêm nhiều minh chứng cũng như thực nghiệm lâm sàng.

3.4 Thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương

Từ xa xưa, dân gian đã biết sử dụng Vân Sam Đen và các chế phẩm từ chúng trong điều trị vết thương và đẩy nhanh quá trình phục hồi. Thậm chí, có ý kiến cho rằng, chiết xuất từ thực vật này có tiềm năng ngăn ngừa nhiễm trùng vết thương bằng những liệu pháp như xông hơi khô, hương thơm,…Tuy nhiên, điều này còn cần phải có thêm đa dạng bằng chứng khoa học rõ ràng hơn.

3.5 Tác động tích cực đến sức khỏe cơ bắp và xương khớp

Nhờ là nguồn cung cấp dồi dào monoterpene và este mà tinh dầu Vân Sam Đen hữu ích cho các trường hợp đau nhức cơ xương khớp. Có thể kể đến các tình trạng như căng cơ, cứng khớp, cơ bắp tập luyện quá mức…Đặc biệt khi kết hợp với kỹ thuật massage, xoa bóp tại khu vực bị ảnh hưởng mà kích thích lưu lượng máu tuần hoàn, thư giãn cơ, vận hành khí huyết lưu thông, giảm đau…Từ đó mà thúc đẩy các dược chất có khả năng giảm đau, chống viêm có thể thâm nhập sâu vào cơ quan bị tổn thương và phục hồi rối loạn một cách nhanh chóng.

Thông thường, người ta sẽ không sử dụng tinh dầu này riêng biệt mà sẽ pha loãng chúng với dầu vận chuyển tạo thành hỗn hợp dầu xoa bóp. Điều này thực sự đem đến sự thuận lợi rõ rệt bởi vừa hạn chế các ma sát khi thao tác vừa nâng cao lợi ích trị liệu.

4. Cách sử dụng tinh dầu Vân Sam Đen hiệu quả

Dựa vào nhu cầu khác nhau mà bạn có thể linh hoạt sử dụng tinh dầu Vân Sam Đen:

• Thêm 3-4 giọt dầu vào nước tắm để tận dụng các ưu điểm từ tinh dầu thiên nhiên;
• Nhỏ 1 giọt tinh dầu vào khoảng 1oz (khoảng 30ml) dầu nền (dầu dừa, dầu jojoba…) để làm dầu massage và xoa bóp tại khu vực cần trị liệu. Ví dụ cơ xương khớp đau nhức, vùng ngực, cổ họng đối với rối loạn hô hấp…
• Xông hơi: nhỏ 2-3 giọt tinh dầu Vân Sam Đen vào nước đang sôi để xông hơi. Thực hiện bằng thiết bị và dụng cụ truyền thống hoặc máy xông hơi hiện đại tùy theo điều kiện.
• Khuếch tán mùi hương Vân Sam Đen khắp không gian sống bằng thiết bị máy khuếch tán, đèn đốt,…
• Nhỏ hay xịt vài giọt tinh dầu đã pha loãng vào những vật dụng cá nhân gần gũi. Những vật mà bạn muốn lưu giữ hương thơm thư giãn này như túi thơm, quần áo, gối,…

5. Những gợi ý có thể kết hợp với tinh dầu Vân Sam Đen

Cho đến nay, những nhận xét tích cực về xu hướng kết hợp các loại tinh dầu với nhau không ngừng tăng lên. Người ta cho rằng, sự pha trộn này vừa mang đến trải nghiệm thưởng thức mùi hương mới mẻ vừa nâng cao giá trị lợi ích cho sức khỏe. Theo đó, tinh dầu Vân Sam Đen được đánh giá là phối hợp tốt với các loại tinh dầu thông, hoàng đàn (cedarwood), nhựa benzoin, oải hương (lavender), hương thảo (rosemery), galbanum…

6. Điều cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu Vân Sam Đen

Các trường hợp sau cần nhận được sự tư vấn và hướng dẫn thích hợp từ chuyên gia trị liệu:

• Đối tượng phụ nữ đang mai thai và phụ nữ cho con bú. Vì đây là đối tượng nhạy cảm có thể bị ảnh hưởng với các hoạt chất hóa học.
• Trẻ em: chưa có nhiều báo cáo khoa học về việc dùng tinh dầu Vân Sam Đen trên đối tượng. Do vậy, để tránh rủi ro không đáng có xảy ra, nên hạn chế tiếp xúc với chiết xuất.
• Đối tượng đang mắc bệnh lý cấp tính, nguy cơ cao bị động kinh, ung thư hoặc bất kỳ vấn đề y tế nào;
• Tiền sử bị kích ứng, dị ứng với bất kỳ thành phần chứa trong tinh dầu Vân Sam Đen;

Ở hầu hết các phương thức sử dụng nên pha loãng tinh dầu Vân Sam Đen với dầu vận chuyển (dầu oliu, dầu dừa, dầu jojoba…). Bởi dưới dạng nguyên chất, chúng có thể gây nguy cơ gây kích ứng ở đối tượng nhạy cảm.

Tuyệt đối không được uống trực tiếp tinh dầu này nguyên chất vì tiềm ẩn nhiều rủi ro có hại.

Bên cạnh đó, nếu có các vấn đề hay phản ứng bất thường như choáng, nôn ói, nổi mề đay, phát ban, mụn,…hãy ngừng sử dụng ngay lập tức. Cần chú ý tránh xa các khu vực nhạy cảm của cơ thể như niêm mạc, mũi trong, mắt…Nếu không may tiếp xúc trực tiếp ở các vị trí này, cần lập tức rửa sạch bằng nước mát.

7. Quy cách đóng gói

8. Tổng kết

Hiện tại, báo cáo thử nghiệm lâm sàng về ích lợi của tinh dầu Vân Sam Đen còn hạn chế. Thế nhưng, từ truyền thống xa xưa cũng như kinh nghiệm dân gian đã chứng minh đóng góp của chiết xuất này mang lại đa dạng hiệu quả đối với một số tình trạng sức khỏe con người. Cùng chờ đợi trong tương lai không xa sẽ có thêm những nghiên cứu và ứng dụng chi tiết hơn nhằm phát huy tiềm năng tối đa của thực vật. Mời bạn đến với Kobi để cùng nhau trải nghiệm và thưởng thức kho tàng tinh dầu thiên nhiên nhé.

Tài liệu tham khảo

1. Black Spruce (Picea mariana) https://wildadirondacks.org/trees-of-the-adirondacks-black-spruce-picea-mariana.html
2. Spruce essential oil facts and benefits https://www.healthbenefitstimes.com/spruce-essential-oil/
3. https://ojs.cnr.ncsu.edu/index.php/BioRes/article/view/BioRes_12_2_2635_Francezon_Chemical_Composition_Essential_Oil_Picea
4. Picea mariana https://en.wikipedia.org/wiki/Picea_mariana