Tinh dầu Tía Tô Tím

Tía tô là một trong những loài phổ biến nhất ở các nước Đông Á, được sử dụng làm nguyên liệu, tạo hương vị và làm gia vị trong nấu ăn. Lá tía tô là một thành phần trong nhiều chế phẩm thảo dược trị ho của Trung Quốc. Tinh dầu tía tô tím còn khá lạ lẫm với nhiều người. Vậy tinh dầu tía tô tím có tác dụng như thế nào, cách dùng ra sao? Bài viết sẽ cung cấp cho bạn một số thông tin về loại tinh dầu này.

1. Mô tả cây tía tô

Tía tô hay còn có tên gọi khác là tử tô, tô ngạnh. Tên khoa học là Perilla frutescens (L.) Breit, Perilla ocymoides L., Perilla nankinensis (Lour.) Decne. Tía tô là cây thuộc họ Hoa môi Lamiaceae.

Tía tô là loài cây thân cỏ mọc hàng năm, cao 50 – 150 cm. Thân cây thẳng đứng có phủ lớp lông mịn. Lá cây mọc đối, hình trứng, đầu nhọn, mép lá có răng cưa to, màu tím hoặc xanh tím. Lá cũng phủ lớp lông mịn màu tím. Cuống lá ngắn. Hoa nhỏ, màu trắng hoặc tím nhạt, mọc từng chùm ở kẽ lá hoặc đầu cành. Quả hạch nhỏ hình cầu, màu nâu nhạt. Tía tô phân biệt hai loại: một loại toàn bộ lá màu tím và loại còn lại là chỉ gân lá màu tím, phiến lá màu xanh.

Tía tô được trồng khắp nơi ở nước ta để lấy lá ăn gia vị và làm thuốc. Tía tô là cây ưa sáng, ưa ẩm, thích ở nơi có khí hậu ôn hòa. Cây có thể thu hoạch lá và hạt. Tùy theo mục đích mà thời gian và hình thức thu hoạch khác nhau.

2. Tinh dầu tía tô tím là gì?

Lá tía tô sau khi thu hái về được phơi trong bóng râm hoặc sấy ở nhiệt độ thấp để giữ được tinh dầu. Người ta đem lá chưng cất hơi nước thì thu được tinh dầu lá tía tô tím.

Ngoài ra, bạn cần phải phân biệt tinh dầu tía tô tím với dầu hạt tía tô. Dầu này được chiết xuất từ hạt tía tô, có màu vàng, mùi vị giống dầu hạt lanh. Dầu hạt tía tô có thành phần hóa học và tác dụng dược lý khác với tinh dầu từ lá tía tô.

3. Thành phần hóa học của tinh dầu tía tô tím

Người ta đã xác định được 119 thành phần từ tinh dầu tía tô tím ở 11 khu vực khác nhau. Trong đó, Perilla aldehyde là thành phần chính, chiếm 62.13%. Đây là chất đặc trưng cho mùi của tía tô và là chất chỉ thị chất lượng của tinh dầu.

Một số thành phần khác được xác định như Limonene (4.99%), Linalool (1.41%), Caryophyllene (6.72%), Humulene (1.11%), Caryophyllene oxide (2.45%), và Perilla alcohol (2.45%). Tỉ lệ thành phần thay đổi tùy vào vị trí địa lý, khí hậu nơi trồng, thời gian thu hái.

4. Tác dụng dược lý của tinh dầu tía tô tím

Theo y học cổ truyền, lá tía tô có vị cay tính ấm. Tác dụng làm ra mồ hôi trong cảm lạnh, chữa ho, trừ đờm, an thai, hỗ trợ tiêu hóa, giải ngộ độc, nôn mửa do ăn cua cá.

4.1. Khả năng chống oxy hóa

Stress oxy hóa là sự mất cân bằng giữa chất oxy hóa – chất chống oxy hóa, dẫn đến tổn thương DNA, lão hóa và chết tế bào. Người ta nhận thấy stress oxy hóa liên quan với các bệnh mạn tính như viêm mạn tính, viêm khớp, đái tháo đường, xơ vữa động mạch, …

Tinh dầu tía tô tím thể hiện khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ. Nó đã minh chứng qua thí nghiệm thu dọn các gốc tự do DPPH và ABTS. Cụ thể là thành phần Perillaldehyde monoterpene trong tinh dầu có khả năng này. Tuy nhiên, người ta nhận thấy tính chống oxy hóa của tinh dầu tía tô phụ thuộc vào nơi trồng trọt, giống cây. Tinh dầu lá tía tô tím cho khả năng chống oxy hóa cao hơn và ngăn chặn tốt hơn việc hình thành cholesterol xấu (LDL – cholesterol) so với tinh dầu từ lá xanh.

4.2. Kháng khuẩn kháng nấm

Gần đây, nhu cầu về các hợp chất tự nhiên có khả năng kháng khuẩn hiệu quả đang tăng lên. Mục đích để kiểm soát sự lây nhiễm bệnh cho con người và để bảo quản thực phẩm.

Khả năng kháng khuẩn của tinh dầu lá tía tô tím đối với vi khuẩn Gram dương và Gram âm đã được nghiên cứu. Kết quả cho thấy tinh dầu tía tô tím ức chế sự phát triển của vi khuẩn. có thể kể đến như tụ cầu vàng Staphylococcus aureus, tụ cầu vàng kháng methicillin, liên cầu tan máu, trực khuẩn lỵ Shigela, Salmonella typhi, phế cầu, Proteus vulgaris và Escherichia coli. Nồng độ Perillaldehyde trong tinh dầu từ lá tía tô tím ức chế nhiều loại vi khuẩn, tùy từng loại, trong khoảng từ 125 đến 1000 pg/mL.

Ngoài ra, tinh dầu từ lá tía tô tím còn có khả năng kháng nấm sợi gây bệnh ở người. Cụ thể là Candida alibicans, M. mucedo, Trichophyton mentagrophytes, Aspergillus flavus, Aspergillus oryzae, Aspergillus niger, Rhizopus oryzae, Alternaria alternate và P. chrysogenum.

4.3. Chống trầm cảm

Xã hội hiện đại khiến con người đối diện với những vấn đề sức khỏe tâm thần. Theo thống kê của Viện Sức khỏe tâm thần ở Việt Nam, hiện có khoảng 8% dân số đang rơi vào trầm cảm. Tìm kiếm, phối hợp những phương pháp hỗ trợ nhau, đem lại hiệu quả điều trị cao là cần thiết.

Ngửi mùi tinh dầu tía tô tím và perillaldehyde từ lá tía tô đã được chứng minh khả năng chống trầm cảm trên chuột thí nghiệm. Nghiên cứu khác chỉ ra, sử dụng perillaldehyde đường uống cho thấy tác dụng chống trầm cảm đáng kể ở chuột. (Cần lưu ý, đây là hoạt chất đã được bào chế phù hợp cho đường uống). Tinh dầu tía tô tím hứa hẹn là một phương pháp tiềm năng trong điều trị chứng trầm cảm.

Ngoài ra, ngửi mùi tinh dầu tía tô tím giúp thư giãn, giảm căng thẳng thông qua hệ thống thần kinh khứu giác.

4.4. Chống khối u

Ở sinh vật đa bào (ví dụ con người), các tế bào đã được lập trình sẵn chương trình chết apoptosis. Điều này đóng vai trò quan trọng trong phát triển của sinh vật. Nếu chương trình chết tế bào này hoạt động không chính xác hoặc không được kích hoạt thì tế bào sinh sôi, phát triển vô tội vạ. Từ đó, bắt đầu hình thành các khối u, ung thư trong cơ thể.

Isoegomaketone (IK), một thành phần tinh dầu lá tía tô tím, được tìm thấy là một yếu tố tiềm năng có khả năng chống khối u. Isoegomaketone kích hoạt chết tế bào theo chương trình trong các tế bào ung thư biểu mô tuyến ở ruột kết của con người.

5. Cách sử dụng tinh dầu tía tô tím

5.1. Liệu pháp hương thơm

Ngày nay, liệu pháp hương thơm là một liệu pháp được nhiều người ưa chuộng. Mùi hương của tinh dầu tía tô tím giúp bạn cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất. Có nhiều cách khác nhau nhưng tùy theo điều kiện mà bạn có thể áp dụng trong liệu pháp mùi hương.

• Sử dụng máy khuếch tán tinh dầu là cách phổ biến trong đời sống ngày nay. Hơi nước từ máy khuếch tán sẽ giúp phân tán tinh dầu tía tô tím vào không khí.
• Xông hơi: Bạn có thể pha loãng một vài giọt tinh dầu tía tô tím vào bát to nước ấm. Sau đó, dùng khăn trùm để xông hơi vùng đầu mặt, mũi họng. Cách này giúp bạn sát trùng được đường hô hấp. Bạn nên lưu ý nhiệt độ nước ấm vừa đủ, để tránh bị bỏng đường hô hấp.
• Xông phòng: Bạn có thể cho 2ml tinh dầu tía tô tím vào nồi nước sôi. Tinh dầu sẽ theo hơi nước khuếch tán ra xung quanh phòng. Bạn nên lưu ý không để trẻ em lại gần để tránh tai nạn bỏng có thể xảy ra.

5.2. Làm dầu mát xa

Bạn có thể pha loãng tinh dầu tía tô tím với các loại dầu nền để có loại dầu mát xa yêu thích. Loại dầu này có thể mát xa toàn thân hoặc từng bộ phận của cơ thể. Điều này giúp bạn chống lão hóa da, thư giãn, giảm stress, giấc ngủ ngon hơn.

Lưu ý: Bạn không nên thoa trực tiếp tinh dầu tía tô tím chưa pha loãng lên da. Bạn nên kiểm tra xem bạn có bị dị ứng với tinh dầu này bằng cách bôi lên một vùng da nhỏ. Nếu không kích ứng, bạn có thể bôi ở vùng da lớn hơn.

5.3. Pha vào nước tắm

Bạn có thể dùng một vài giọt tinh dầu tía tô tím pha vào nước tắm ấm. Tinh dầu giúp bạn thư giãn tinh thần sau ngày dài làm việc.

Bạn có thể sử dụng lá tía tô làm rau gia vị từ tự nhiên với nhiều tác dụng đã kể trên. Ngoài ra, bạn cũng có thể dùng lá tía tô và nhiều loại lá thảo dược khác để xông đầu mặt mũi họng và xông phòng.

6. Lưu ý an toàn khi sử dụng tinh dầu tía tô tím

Các sản phẩm từ tía tô tím chứng minh hiệu quả và độ an toàn. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là hiện tại có rất ít nghiên cứu về độc tính của các nguyên liệu có nguồn gốc từ tía tô tím, trong đó có tinh dầu.

Bạn chỉ nên sử dụng tinh dầu từ lá tía tô tím ngoài da như liệu pháp hương thơm, dầu mát xa. Bạn không được uống tinh dầu này hoặc bôi tinh dầu gần mắt.

6.1. Kích ứng da

Những tác dụng phụ có thể gặp khi bôi tinh dầu từ lá tía tô tím nguyên chất tại chỗ như: ngứa, kích ứng, phát ban, mề đay, đỏ da, … Nếu bạn bị dị ứng do sử dụng tinh dầu tía tô tím, bạn nên ngừng sử dụng. Nếu triệu chứng trở nên xấu đi, bạn nên đến cơ sở y tế gần nhất. Để giảm nguy cơ kích ứng da, bạn hãy pha loãng tinh dầu đúng cách trước khi sử dụng.

6.2. Đối tượng nhạy cảm

Tinh dầu tía tô tím đem lại nhiều lợi ích khi khuếch tán phân tử tinh dầu trong không khí. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng đặc biệt như phụ nữ mang thai, đang cho con bú, trẻ em có thể nhạy cảm với nó. Nếu bạn thuộc nhóm đối tượng này thì nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

6.3. Người hen suyễn

Một số người cơ địa hen suyễn, bệnh phổi mạn tính thì bất kì tinh dầu nào cũng có thể làm khởi phát bệnh. Nếu bạn cảm thấy khó thở sau khi hít phải với tinh dầu tía tô tím, hãy ngưng tiếp xúc và tìm đến hỗ trợ y tế gần nhất. Bạn không nên tiếp xúc với tinh dầu này trong những lần sau vì nó có thể nguy hiểm đến tính mạng của bạn.

7. Kết luận

Tía tô là loại cây thông dụng trong đời sống hàng ngày. Tinh dầu tía tô tím có nhiều lợi ích cho sức khỏe, đời sống con người. Tuy nhiên, hiện nay chưa có nhiều nghiên cứu về độc tính của tinh dầu tía tô tím. Vì vậy, bạn đọc cần trang bị những hiểu biết về tác dụng, cách dùng an toàn tinh dầu này cho bản thân và gia đình.

>>> Mua ngay: Tinh dầu Sả Chanh, Tinh dầu Bạc Hà, Tinh dầu Quế 100% nguyên chất, nhập khẩu Ấn Độ hoặc tham khảo danh sách 500 sản phẩm Tinh dầu thiên nhiên, dầu nền, dầu massage, tinh dầu thơm của Kobi tại đây.

10. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6337106/
2. Đỗ Tất Lợi, 2004. Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Nhà xuất bản Y học, trang 648 – 649.
3. Đỗ Huy Bích, 2006. Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập II. Nhà xuất bản khoa học kĩ thuật, trang 943 – 948