Cúc vạn thọ, hay vạn thọ là loài cây thân thuộc với nhiều gia đình ở Việt Nam, thường làm cảnh hoặc trưng trên bàn thờ. Tinh dầu cúc vạn thọ được sử dụng phổ biến ở các nước Mỹ nhiệt đới như Mexico. Tinh dầu không chỉ có lợi cho sức khỏe con người mà còn ứng dụng trong nông nghiệp.

1.  Mô tả cây Cúc Vạn Thọ

Cúc vạn thọ có tên khoa học Tagetes erecta L., thuộc họ Cúc (Asteraceae). Cúc vạn thọ là cây thân thảo mọc đứng, cao từ 0.6 – 1 m, phân nhánh thành bụi có cành. Lá xẻ thùy sâu hình lông chim, các thuỳ hẹp, dài, nhọn, khía răng cưa. Toàn thân cây có mùi hơi hắc.

Đầu hoa dạng toả tròn, rộng 3 – 4 cm, mọc đơn độc hoặc tụ họp thành ngù. Lá bắc bao chung hàn liền với nhau. Hoa màu vàng, vàng cam, màu lông gồm 6-7 vẩy rời nhau hoặc dính liền nhau. Hoa ở ngoài xoè ra, hoa ở phía trong hình ống và nhỏ. Quả có 1 – 2 vẩy ngắn.

Cúc vạn thọ là loài cây của Nam Mỹ nhiệt đới. Đây là một cây thuốc nam thường được trồng làm cảnh.

Cúc vạn thọ có thể được trồng nhiều đợt. Thường trồng tháng 5 âm lịch thì tháng 7 có hoa.

Cây mọc hoang dại ở các tỉnh miền núi như Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Lâm Đồng, … Ngoài ra, cúc vạn thọ còn có ở các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Lào, Campuchia, …

2.  Tinh dầu Cúc Vạn Thọ là gì

Hoa và lá cúc vạn thọ sau khi thu hoạch, người ta sơ chế rồi chưng cất để thu được tinh dầu. Thường dùng hai phương pháp chưng cất hơi nước và chưng cất hydro. Tinh dầu cúc vạn thọ trong suốt, có màu sắc tươi sáng từ màu của hoa.

3.  Thành phần hóa học của tinh dầu Cúc Vạn Thọ

3.1. Tinh dầu từ toàn cây

Toàn cây cúc vạn thọ cho tinh dầu chứa thành phần như dihydro tagetone, tagetones, tagetenones, piperitone, limonene, (E)-β-ocimene, linalyl acetate, linalool, terpinolene, n-nonyl aldehyde, β-phellandrene, piperitone, và β-caryophyllene. Ngoài ra còn chứa lượng nhỏ thymol, carvacrol, indole, nerolidol, 1,8-cineole, tagetone, α- và β-pinenes, dipentene, menthol, geraniol.

3.2. Tinh dầu từ hoa

Tinh dầu từ hoa cúc vạn thọ chứa nhiều thành phần như limonene, ocimenes, linalyl acetate, linalol, tagetone, n-nonyl aldehyde, aromadendrene, phenylethyl alcohol, salicylaldehyde, phenylacetaldehyde, 2-hexen-1-al, eudesmol, tagetenone, myrcene, p-cymene, d-carvone, eugenol, terpinolene, (Z)-myroxide, piperitone, piperitenone, piperitenone oxide, và β-caryophyllene.

3.3. Tinh dầu từ lá

Thành phần trong tinh dầu từ lá cúc vạn thọ cũng rất đa dạng. Bao gồm limonene, α-pinene, β-pinene, dipentene, β-phellandrene, linalol, geraniol, menthol, tagetone, nonanal, linalyl acetate, camphene, sabinene, myrcene, (Z)-β-ocimene, (E)-β-ocimene, γ-terpinene, terpinolene, p-mentha-1,3,8-triene, terpinen-4-ol, p-cymen-9-ol, piperitone, thymol, indole, carvacrol, piperitenone, geranyl acetate, β-elemene, cyperene, β-caryophyllene, (E)-β-farnesene, γ-muurolene, γ-elemene, và nerolidol.

4.  Tác dụng của tinh dầu Cúc Vạn Thọ

Theo y học cổ truyền, Cúc vạn thọ là loài cây dùng làm thuốc. Cây có vị đắng, mùi thơm, tính mát, hơi cay. Cúc vạn thọ có tác dụng tiêu viêm, long đờm, giảm ho.

Ở Trung Quốc, cúc vạn thọ tự nhiên được cho là có tác dụng thanh nhiệt giải độc, trừ ho giảm đàm, bổ huyết. Cúc vạn thọ còn được dùng trong lĩnh vực sức khỏe như nha khoa, tiêu hóa, đau cơ, … và lĩnh vực nông nghiệp.

4.1. Kháng khuẩn, kháng nấm

• Giống như nhiều tinh dầu khác, tinh dầu cúc vạn thọ cũng có khả năng chống lại vi khuẩn và vi nấm. Từ đây đã mở ra những hứa hẹn trong phát triển kháng sinh có nguồn gốc tự nhiên.
• Các chủng vi khuẩn mà tinh dầu có thể ức chế được, bao gồm Escherichia coli, Bacillus subtilis, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Alcaligenes faecalis, Bacillus cereus, Campylobacter coli, Proteus vulgaris, Streptococcus mutans và Streptococcus pyogene, Staphylococcus albus, Bacillus megaterium, Listeria monocytogenes, Corynebacterium rubrum, Pseudomonas testosterone, Proteus morganii,
• Ngoài ra, tinh dầu còn “kiềm chế” được một số loại vi nấm gây bệnh như C. albicans, Cryptococcus neoformans, Candida glabrata, Candida apicola, cerevisiae.
• Mặc dù tinh dầu từ cúc vạn thọ có khả năng kháng khuẩn nhưng nó không tiêu diệt những vi khuẩn có lợi trong cơ thể người, ví dụ như chủng Lactobacillus spp. Đây là đặc điểm nổi bật, riêng có của tinh dầu này. Bởi lẽ, hệ vi khuẩn có lợi cho đường ruột được bảo toàn, giúp hiệu quả trong điều trị bệnh đường ruột. Đồng thời lợi khuẩn giúp hệ miễn dịch khỏe mạnh.
• Người ta nhận thấy các thành phần của tinh dầu, đặc biệt là các terpenoit như dihydrotagetones, tagetones và ocimenones, là đủ để giải thích cho khả năng kháng khuẩn của chúng. Mặc dù có kết quả đầy hứa hẹn thu được trong ống nghiệm nhưng vẫn cần các nghiên cứu chi tiết hơn về cơ chế hoạt động của tinh dầu của cúc vạn thọ. Điều này sẽ có lợi cho việc phát huy tiềm năng của tinh dầu trong công nghệ sinh học.

4.2. Chất diệt muỗi sinh học

Muỗi là loài côn trùng gây nên những căn bệnh nguy hiểm đến sức khỏe của con người. Thuốc xịt DEET là chất đuổi muỗi phổ biến nhất, nhưng chúng là hóa chất mạnh. Sử dụng thuốc diệt muỗi từ tự nhiên tránh tác động đến sức khỏe con người.

Những thành phần piperitone, D-limonene, piperitenone trong tinh dầu cúc vạn thọ có khả năng diệt muỗi. Cụ thể là, tinh dầu diệt được bọ gậy của muỗi vằn Aedes aegypti. Tinh dầu từ hoa thì khả năng tiêu diệt càng cao hơn. Do đó, tinh dầu từ cúc vạn thọ giúp đa dạng nguồn các hợp chất tự nhiên có khả năng hoạt động diệt bọ gậy.

4.3. Trong nông nghiệp

4.3.1. Chất diệt côn trùng sinh học

• Tinh dầu cúc vạn thọ cho thấy khả năng tiêu diệt hoặc ức chế chống lại bệnh bướu rễ do tuyến trùng Meloidogyne javanica và M. Arenaria gây ra.
• Ngoài ra, tinh dầu cúc vạn thọ là thiên địch tự nhiên diệt côn trùng và ấu trùng. Tinh dầu có khả năng hoạt động diệt côn trùng đối với Tribolium spp.. Côn trùng này được coi là loài gây hại phổ biến cho các hầm chứa ngũ cốc, nhà máy và nhà kho. Sự hiện diện của những côn trùng này trong thực phẩm dự trữ ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng và chất lượng của ngũ cốc.
• Tinh dầu này còn có thể chống lại rệp cây (Aphididae) và sâu keo mùa thu hại ngô (Spodoptera frugiperda) phá hoại các giống cây trồng. Tinh dầu từ cúc vạn thọ thay thế cho thuốc trừ sâu tổng hợp dùng chống mọt gạo (Sitophilus zeamais).

Tinh dầu từ cúc vạn thọ là yếu tố tiềm năng để bảo vệ cây lương thực trong trang trại và trong quá trình bảo quản. Từ đó giúp tăng cường an ninh lương thực, đặc biệt là ở các nước kém và đang phát triển trên thế giới. Tinh dầu thân thiện với môi trường và không độc hại với cây trồng, vật nuôi và con người.

4.3.2. Chất diệt cỏ sinh học

Cỏ dại được coi là kẻ thù nghiêm trọng của sản xuất cây trồng. Nó ảnh hưởng đến các chức năng, kìm hãm sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Từ đó, cây trồng bị giảm năng suất do cỏ dại. Thiệt hại này thường nhiều hơn so với thiệt hại do dịch bệnh, sâu bệnh và côn trùng gây ra.

Tinh dầu cúc vạn thọ chủ yếu bao gồm các phân tử lớp monoterpene và sesquiterpene. Thành phần hóa học này có hiệu quả trong hoạt động diệt cỏ. Tinh dầu có tác dụng ức chế mạnh mẽ nảy mầm của hạt và sự phát triển của cây con cỏ E. crush-galli. Tinh dầu từ cúc vạn thọ có các hợp chất tác động lên thực vật. Từ đây có thể được sử dụng tinh dầu này làm thuốc diệt cỏ tự nhiên mà không gây nguy hại cho hệ sinh thái trong tương lai.

4.4. Khác

Cúc vạn thọ và tinh dầu được sử dụng rộng rãi ở các nước trên thế giới. Tinh dầu pha loãng có thể chống lại bệnh cúm, sốt, đau cơ, phát ban, đau họng, và viêm khớp.

Ở Guatemala, các hợp chất từ cúc vạn thọ được ghi nhận trong dược điển.. Chúng có thể điều trị các bệnh về đường hô hấp như viêm phổi, hen suyễn, lao; sử dụng như thuốc kháng sinh, giảm đau, điều hòa miễn dịch, uốn ván và các loại kí sinh trùng khác.

Ở Mexico, người ta điều chế thành dạng siro uống có tác dụng tốt với hệ thần kinh trung ương.

Ở Ấn Độ, tinh dầu từ hoa cúc vạn thọ có thể điều trị một số bệnh ngoài da (vết loét, vết thương, vết bỏng, bệnh chàm, mụn nhọt), đau tai, trĩ và đau cơ.

Ở Tây Ban Nha và Pháp, cúc vạn thọ trị bệnh ngoài da. Ở Madagascar thì tinh dầu cúc vạn thọ chống lại bệnh sốt rét

5.  Cách sử dụng tinh dầu Cúc Vạn Thọ

5.1. Sử dụng tại nhà

• Liệu pháp hương thơm: Dùng 2 đến 3 giọt tinh dầu cúc vạn thọ pha trộn với nước và các loại tinh dầu khác. Sau đó, đèn đốt tinh dầu hoặc máy xông tinh dầu để khuếch tán. Khi bay hơi, tinh dầu có thể giúp thư giãn và đuổi muỗi côn trùng. Bạn cũng có thể dùng hỗn hợp trên để xịt phòng với tác dụng tương tự.
• Dầu mát xa: Pha loãng tinh dầu 2 – 3 giọt với dầu nền. Sau đó, mát xa với dầu tinh cúc vạn thọ.
• Pha nước ấm tắm: nhỏ vài giọt tinh dầu cúc vạn thọ vào bồn tắm giúp thư giãn, giảm mệt mỏi.
• Tinh dầu từ cúc vạn thọ có thể kết hợp với các loại tinh dầu như oải hương, hoa nhài,….

5.2. Chế phẩm

Tinh dầu cúc vạn thọ được thêm vào thuốc mỡ dùng để bôi ngoài da, cồn thuốc với các tác dụng kể trên.

Tinh dầu này cũng được các nước trên thế giới ứng dụng trong các chế phẩm bảo vệ thực vật sinh học như diệt cỏ, diệt côn trùng, …

6.  Lưu ý an toàn khi sử dụng tinh dầu Cúc Vạn Thọ

• Hãy nhớ rằng các sản phẩm tự nhiên không phải lúc nào cũng an toàn và liều lượng rất quan trọng. Liều lượng thích hợp của tinh dầu cúc vạn thọ phụ thuộc vào một số yếu tố như tuổi tác, sức khỏe của người dùng và tình trạng bệnh nền. Tại thời điểm này, chưa có đủ thông tin khoa học để xác định một phạm vi liều lượng thích hợp cho tinh dầu từ cúc vạn thọ.
• Không được nuốt hoặc uống tinh dầu vì khi uống có thể gây hại cho gan hoặc thận.
• Ở một số người, nếu dị ứng với cúc vạn thọ trong tự nhiên thì nên cân nhắc và kiểm tra trước khi dùng tinh dầu của nó.
• Tránh sử dụng trên da quá mẫn cảm, người đang bị bệnh ngoài da.
• Thận trọng khi sử dụng tinh dầu nếu: phụ nữ có thai và đang cho con bú, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ
• Đảm bảo làm theo các hướng dẫn trên nhãn sản phẩm của nhà sản xuất.
• Tham khảo ý kiến ​​dược sĩ, bác sĩ hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe trước khi sử dụng tinh dầu cúc vạn thọ.

7. Quy cách đóng gói tinh dầu Cúc Vạn Thọ

8.  Kết luận

Cúc vạn thọ và tinh dầu ứng dụng rộng rãi trong đời sống con người. Còn có thêm nhiều nghiên cứu khác chuyên sâu hơn về tinh dầu thiên nhiên. Bạn đọc cần có những hiểu biết về tinh dầu để đảm bảo an toàn khi sử dụng cho bản thân và gia đình.

9. Tại sao chọn Kobi?

Kobi tự hào là nhà nhập khẩu và phân phối các loại tinh dầu thiên nhiên, dầu thực vật chất lượng cao với giá cả cạnh tranh tại Việt Nam từ 2011. Đối tác của chúng tôi là các nhà sản xuất, nhà xuất khẩu cung cấp nguồn thực vật bền vững từ hơn 10 quốc gia, thu mua cây trồng từ nơi chúng phát triển tự nhiên và dồi dào. Mỗi đơn hàng đều đi kèm với GC-MS, COA và SDS để chứng minh dầu của chúng tôi là 100% nguyên chất và tự nhiên. Sự hài lòng của khách hàng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi và chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của bạn. Hãy liên hệ ngay hôm nay để tìm hiểu cách chúng tôi có thể giúp công việc của bạn phát triển như thế nào nhé!

10. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6278309/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21805850/
3. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0926669018308768
4. https://www.healthbenefitstimes.com/marigold/