Tinh dầu Bưởi

Từ lâu, các sản phẩm từ cây bưởi như lá, hoa, quả được sử dụng phổ biến trong đời sống hàng ngày của người Việt Nam. Lá bưởi dùng để xông giảm cảm cúm, đau đầu khi thời tiết giao mùa; hay như vỏ quả bưởi thường dùng giúp giảm các triệu chứng ở đường tiêu hóa. Ngày nay, công nghệ hiện đại phát triển chiết tách các tinh dầu có trong bưởi. Tinh dầu bưởi có tác dụng gì, có giống như lá hay vỏ không, hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Mô tả về cây bưởi

• Bưởi, hay có tên khác là bòng. Tùy theo giống mà bưởi có tên gọi khác nhau.
• Tên khoa học là Citrus maxima (Burn) Merrill, Citrus grandis Osbeck.
• Thuộc họ Cam Rutaceae.

Bưởi là loài cây to, có thân cao từ 10 – 13m, vỏ thân cây có màu vàng nhạt, đôi khi ở kẽ nứt thân chảy ra gôm nhựa. Cành cây có gai nhọn, dài. Lá cây có dạng hình trứng, kích thước khoảng 11 – 12 cm, rộng khoảng 5 cm, hai đầu lá tù, nguyên, dai. Cuống lá có dìa cánh to. Hoa đều, to, mọc thành chùm khoảng 6 – 10 hoa, mùi thơm. Quả hình cầu, to, vỏ dày, màu vỏ thay đổi tùy theo từng giống.

Ở nước ta, bưởi được trồng khắp nơi, nổi tiếng như bưởi Đoan Hùng, bưởi Năm Roi. Mùa hoa bưởi từ tháng 3 đến tháng 5, mùa quả từ tháng 8 đến tháng 11.

2. Tinh dầu bưởi là gì?

Trong lá, hoa, vỏ quả bưởi đều có chứa tinh dầu.

Tinh dầu bưởi là một loại dầu có màu cam, mùi thơm ngọt nhẹ, thường được sử dụng trong liệu pháp hương thơm (Aromatherapy). Thông qua phương pháp chiết xuất khác nhau như: ép lạnh (cold-pressing), chưng cất lôi cuốn hơi nước (steam distillation), hay hiện đại hơn là chiết xuất vi ba không dùng dung môi (solvent – free microwave extraction), … tinh dầu bưởi được lấy ra từ các tuyến tinh dầu.

3. Thành phần cấu tạo của tinh dầu buởi

Vỏ bưởi

Trong vỏ bưởi, tổng cộng có 21 hợp chất được phát hiện. Trong số các hợp chất này, 13 hợp chất là tecpen, chiếm 94,15% tổng số. Hàm lượng limonene chiếm tỉ lệ cao nhất trong vỏ bưởi, tiếp theo là β-myrcene, β-pinen, ocimene và β-copaene.

Lá bưởi

Tinh dầu lá bưởi bao gồm Citronellal, citronellol, citronellyl butyrate, β-caryophyllene và β-pinen.

4. Tác dụng của tinh dầu bưởi

Tinh dầu họ cam quýt nói chung đã chứng minh khả năng kháng khuẩn, chống oxy hóa, kháng viêm, kháng sắc tố da melanin và có thể có khả năng chống ung thư. Tinh dầu bưởi cũng có nhiều chức năng tương tự với các loại cây họ cam quýt khác.

4.1 Tác động lên vi khuẩn

S. aureus, Pseudomonas aeruginosa, E. coli và Candida albicans là những tác nhân gây bệnh trên da và vết thương phổ biến thường gặp. Vi khuẩn S. aureus, P. aeruginosa, và E. coli là những nguyên nhân chính gây nhiễm trùng và làm chậm lành vết thương ở các vết thương cấp tính, mãn tính và sau phẫu thuật. Trong khi đó, nấm C. albicans là tác nhân truyền nhiễm chính trong bệnh nấm da, móng tay và nhiễm nấm xâm nhập ở bệnh nhân nhập viện.

Người ta quan sát thấy rằng tinh dầu bưởi có hoạt tính kháng khuẩn đối với E. coli và S. aureus mạnh hơn so với các loại tinh dầu cam quýt (C. reticulata và C. limon).

Hơn nữa, tinh dầu bưởi còn cho thấy hoạt tính kháng khuẩn mạnh mẽ chống lại các vi khuẩn khác như P. aeruginosa, Bacillus cereus, Enterococus faecalis, Klebsiella pneumoniae, Pseudococcus sp., Salmonella thyphimurium, Shigella flexneri. Đồng thời hoạt động kháng nấm mạnh đối với C. albicans, Aspergillus niger, Cladosporium cucumerinum, Penicillium digitatum, P. italicum và P. chrysogenum; và ức chế một số loại ấu trùng của kí sinh trùng gây bệnh như muỗi Anopheles stephensi, muỗi Aedes aegypti khi pha loãng trong môi trường.

Tùy vào cách chiết xuất tinh dầu mà hiệu quả tác động lên loại vi khuẩn khác nhau. Cơ chế chủ yếu tinh dầu bưởi ức chế sự phát triển của vi khuẩn thông qua việc liên kết các phân tử cấu tạo thành vi khuẩn, làm thay đổi tính chất màng tế bào vi khuẩn (tính kỵ nước, điện tích bề mặt và tính toàn vẹn của màng), dẫn đến “rò rỉ” các thành phần nội bào và ly giải tế bào.

4.2 Tinh dầu bưởi với tác dụng chống oxy hóa

Người ta đã báo cáo rằng các tecpen như limonene, β-myrcene, β-pinen, ocimene, β-copaene, citral, citronellal và citronellol cho thấy các hoạt động chống oxy hóa. Trong thí nghiệm DPPH/ Superoxide anion/ ABTS, cho thấy tinh dầu bưởi là chất diệt gốc DPPH mạnh. Khả năng loại bỏ DPPH này mạnh hơn so với các loại tinh dầu thảo mộc khác đang được sử dụng rộng rãi và có bán trên thị trường.

Chúng ta biết rằng bức xạ cực tím (UV) nguyên nhân gây ra sự hình thành các gốc tự do trong da, có liên quan trực tiếp đến sự khởi đầu của quá trình lão hóa da và tổn thương da sinh học. Do đó, kết quả của nghiên cứu cho thấy tinh dầu bưởi có thể là một nguồn chống oxy hóa hữu ích và có khả năng ngăn ngừa tổn thương do tia cực tím gây ra.

4.3 Tác dụng chống viêm

Khi có tác nhân gây phản ứng viêm thì Axit arachidonic (AA) được giải phóng từ màng tế bào để đáp ứng lại với các kích thích khác nhau. AA có thể được chuyển hóa bằng hai con đường enzym chính: cyclooxygenase (COX) và 5-LOX, dẫn đến sản xuất chất trung gian tiền viêm, prostanoid và leukotrienes. NO là một gốc oxy tự do và có thể hoạt động như một tác nhân gây độc tế bào trong các quá trình bệnh lý, đặc biệt là trong các rối loạn do phản ứng viêm. Do đó, việc ức chế sản xuất COX, 5-LOX và NO là cần thiết để chống viêm.

Các nghiên cứu đã xác định rằng citronellol ức chế sản xuất NO và PGE2 theo cách ức chế hoạt động của enzym iNOS và làm giảm mức độ biểu hiện của protein COX-2 và mRNA do LPS gây ra.

Ngoài ra, việc sử dụng citronellal còn giúp ngăn chặn sự di chuyển của bạch cầu ở chuột trong mô hình gây viêm mạn tính. Những kết quả này chỉ ra rằng cả citronellol và citronellal đều có hoạt tính chống viêm đáng kể.

4.4 Tác dụng antityrosinase

Tyrosinase là một loại enzyme liên quan đến hình thành sắc tố melanin ở da người tạo nên màu sắc da, thâm, nám, sạm da … Các thành phần như limonene, β-myrcene, β-pinene, ocimene, β-copaene citronellal và citronellol trong tinh dầu bưởi được xem là chất chống oxy hóa, làm sáng da. Những chất này có thể ức chế biểu hiện enzyme Tyrosinase, từ đó, ức chế con đường tổng hợp melanin, dẫn đến giảm sản xuất melanin mà không ảnh hưởng đến chức năng sinh lý của tế bào.

4.5 Tinh dầu bưởi giúp giảm lo âu

Thử nghiệm trên bệnh nhân được nội soi đại tràng cho thấy, những người sử dụng tinh dầu bưởi cảm thấy giảm lo lắng đáng kể so với người không dùng. Đồng thời, không ghi nhận tác dụng phụ. Điều này là triển vọng, gợi ý thêm phương pháp điều trị bổ sung trong trường hợp người bệnh lo âu, không chỉ trong phẫu thuật mà còn do những nguyên nhân khác.

4.6 Giảm huyết áp

Quá trình kích thích khứu giác với hương thơm của tinh dầu bưởi giúp điều hòa hoạt động thần kinh giao cảm và phó giao cảm. Những phát hiện này cho thấy mùi hương của tinh dầu bưởi và thành phần hoạt chất chính của nó là limonene có ảnh hưởng đến dẫn truyền thần kinh tự chủ và huyết áp thông qua các dây thần kinh trung ương và nhân suprachiasmatic nucleus – SCN.

4.7 Tinh dầu bưởi giúp giảm béo phì

Tinh dầu trong bưởi được mệnh danh là “người bạn của người ăn kiêng”. Hương thơm của tinh dầu bưởi kích hoạt hoạt động thần kinh giao cảm, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình phân giải lipid, sau đó dẫn đến ngăn chặn sự tăng cân của cơ thể. Nó ức chế hiệu quả sự hình thành mỡ thông qua việc ức chế sự tích tụ của chất béo.

Khi trộn tinh dầu bưởi với tinh dầu hoắc hương, mùi hương làm giảm cảm giác thèm ăn và cảm giác đói, điều này làm cho nó trở thành một công cụ tuyệt vời để giảm cân một cách lành mạnh.

Hương thơm tươi mát, sảng khoái của tinh dầu bưởi giúp tiếp thêm năng lượng dồi dào và kích hoạt “công suất” của các giác quan.

5. Cách sử dụng tinh dầu bưởi

5.1 Dùng ngoài da

Đã có các báo cáo về vấn đề nhạy cảm, dị ứng ở da khi dùng tinh dầu bưởi. Do đó, nếu muốn dùng tinh dầu bưởi để bôi ngoài da, cần thử ở vùng da nhỏ trước khi bôi rộng ra những vùng khác trên cơ thể.

Tinh dầu bưởi cần được pha trộn với dầu nền nếu sử dụng bôi ngoài da.

5.2 Xông tinh dầu

Đối với phương pháp xông tinh dầu, Bộ Y tế lưu ý không được xông trực tiếp vào người; không xông tinh dầu trong phòng ngủ có trẻ em dưới 30 tháng tuổi, trẻ em có tiền sử co giật do sốt cao, động kinh, người có dị ứng với tinh dầu.

Xông phòng ở, nơi làm việc thì dùng các loại tinh dầu đã được cơ quan có thẩm quyền cấp phép lưu hành. Tuỳ theo diện tích phòng (10 – 40m2) lấy lượng tinh dầu phù hợp (2 – 4ml), hoà tan tinh dầu trong cồn ethanol 75%, lắc đều, cho vào bình xịt phun sương. Xịt quanh phòng, đóng cửa phòng khoảng 20 phút. Ngày xịt từ 2 đến 3 lần.

5.3 Mỹ phẩm

Tinh dầu bưởi được sử dụng phổ biến trong các sản phẩm chăm sóc da mặt, bao gồm cả những sản phẩm nhắm mục tiêu đến mụn trứng cá, cellulite, vết rạn da và da nhờn. Điều này có thể là do các đặc tính chống oxy hóa, chống viêm và kháng khuẩn tiềm năng của dầu.

Ngoài những đặc tính này, mùi hương tươi vui của bưởi còn tạo thêm sự tươi mới vui vẻ cho bất kỳ sản phẩm nào. Bạn có thể thêm dầu vào toner, kem dưỡng ẩm, kem dưỡng da — thậm chí là dầu gội và dầu dưỡng. Một điều cần lưu ý là một số đặc tính của tinh dầu bưởi có thể phản ứng với ánh nắng mặt trời, vì vậy hãy nhớ trang bị chống nắng thích hợp.

5.4 Nước hoa

Dầu bưởi là một lưu ý hàng đầu trong thuật ngữ hương thơm. Điều này có nghĩa rằng nó là mùi hương đầu tiên bạn nhận thấy khi ngửi một loại nước hoa. Hương đầu có xu hướng dễ bay hơi, có nghĩa là chúng tan nhanh nhất. Bưởi mang đến hương thơm nhẹ nhàng, sảng khoái, là một bổ sung phổ biến cho nhiều loại nước hoa thiết kế, bao gồm Clinique’s Clinique Happy Summer và Ralph Lauren’s Big Pony 1, trong số những loại khác.

5.5 Làm xà phòng

Tinh dầu bưởi được sử dụng để làm xà phòng khá phổ biến. Hương thơm bay bổng của dầu bưởi mang đến sự phấn khích lớn cho bất kỳ loại xà phòng nào có trong đó. Bưởi kết hợp với nhiều loại hương liệu khác, mang đến vô số lựa chọn.

Bạn sẽ muốn sử dụng khoảng 3,25 muỗng cà phê dầu bưởi cho mỗi pound xà phòng bạn đang làm, giả sử bạn không pha trộn với bất kỳ loại dầu nào khác. Đó là tỷ lệ pha loãng 3%, đây là điều bạn nên hướng tới khi sản xuất xà phòng.

6. Tinh dầu Bưởi kết hợp tốt với tinh dầu gì?

Hương thơm cam quýt tươi sáng của bưởi có nghĩa là nó kết hợp tốt với nhiều loại dầu khác. Một ý tưởng là kết hợp các loại hương thơm khác nhau để tạo ra mùi hương mới, chẳng hạn như hương hoa và cam quýt. Hãy thử pha bưởi (cam quýt) với hoa nhài (hoa) và gỗ tuyết tùng (ấm).

7. Lưu ý tính an toàn khi sử dụng

Tinh dầu họ cam quýt nói chung và tinh dầu bưởi nói riêng được ghi nhận là không gây độc, không gây đột biến, không gây ung thư, không nguy hiểm trong thai kỳ ở người. Tuy nhiên, khi sử dụng vẫn cần thận trọng liều lượng, cách dùng ở nhóm đối tượng phụ nữ có thai, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người lớn tuổi.

Ngoài ra, khi sử dụng có thể có vấn đề về nhạy cảm dị ứng da nếu dùng tinh dầu bưởi đã cũ hoặc bị oxy hóa. Trong trường hợp bôi tinh dầu lên da với liều lượng cao hơn khuyến cáo tối đa thì nên ngưng sử dụng ngay lập tức và tránh tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong ít nhất trong 12 giờ.

Để tránh quá trình oxy hóa xảy ra ở tinh dầu bưởi, nên được bảo quản trong bao bì kín khí, tối màu và đặt trong tủ lạnh 4°C. Nên tránh sử dụng các loại dầu cũ hoặc đã bị oxy hóa.

Để tránh bất kỳ phản ứng bất lợi nào có thể xảy ra trên da, nên pha loãng tinh dầu bưởi với dầu nền trước khi sử dụng ngoài da.

Tinh dầu bưởi nổi tiếng về hương vị và đặc tính lưu hương, cũng như nhiều ứng dụng trị liệu y học. Tinh dầu bưởi tương đối an toàn để sử dụng và độc tính không đáng kể đối với con người. Loại tinh dầu này chắc chắn sẽ tiếp tục đóng những vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp thực phẩm, đồ uống, cũng như sử dụng trong chế tạo làm thuốc, mỹ phẩm.

8. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo:

1. Composition and Bioactivity of Essential Oil from Citrus grandis (L.) Osbeck ‘Mato Peiyu’ Leaf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6149744/
2. Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Nhà xuất bản Y học.
3. Bộ Y tế: Không xông tinh dầu trong phòng ngủ có trẻ em dưới 30 tháng tuổi. https://covid19.gov.vn/bo-y-te-khong-xong-tinh-dau-trong-phong-ngu-co-tre-em-duoi-30-thang-tuoi-171210927181210284.htm