Tinh dầu Quýt

1. Nguồn gốc tinh dầu quýt

Chi cam quýt Citrus (Rutaceae) là một trong loài cây trồng cổ xưa, được thương mại hóa và được trồng phổ biến nhất trên thế giới. Các ghi chép sớm nhất về việc trồng trọt giống cây này có niên đại từ năm 2100 trước Công nguyên. Nguồn gốc của chúng vẫn còn đang tranh cãi, tuy vậy, nhiều nhà khoa học tin rằng nó có nguồn gốc từ Đông Nam Á (Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam…).

Hiện nay chi cam quýt được trồng ở khắp nơi trên thế giới và được dùng làm các món tráng miệng từ trái cây tươi hoặc mứt. Quá trình chế biến các loại quả này thường bỏ đi số lượng đáng kể vỏ, hạt…chiếm khoảng 50% trọng lượng quả. Tuy nhiên nó lại là nguồn gốc chứa các hoạt chất có giá trị như d-limonene, flavonoids, tinh dầu, carotenoids, chất xơ hòa tan, đường, pectin, polyphenol, methane, acid ascorbic và hemicellulose.

Điểm đặc biệt là tinh dầu là sản phẩm phụ quan trọng nhất của quá trình chế biến cam quýt. Tinh dầu cam quýt có nhiều đặc tính sinh học như kháng khuẩn và chống oxy hóa (nhờ sự hiện diện của terpenes, flavonoids, carotenes và coumarins), đồng thời còn làm nguyên liệu trong ngành công nghiệp thực phẩm. Do có mùi hương dễ chịu, tinh dầu cam quýt cũng được ứng dụng trong công nghiệp nước hoa, các chất tẩy rửa gia dụng, mỹ phẩm và thuốc. Trong đó, tinh dầu quýt (Mandarin essential oil) được ứng dụng rộng rãi vì nhiều đặc tính tuyệt vời và giá thành không quá cao. Trong bài viết này chúng ta cùng nhau tìm hiểu về nguồn gốc và những công dụng hữu ích của tinh dầu quýt.

2. Mô tả về cây quýt

Quýt (Citrus reticulata) là một loại cây thân gỗ nhỏ, thân và cành có gai, chiều cao trung bình từ 5 – 7m (có thể lên đến 8m), cây chia nhiều nhánh với cành mảnh. Cây thường cho trái khi khoảng 3 năm tuổi. Quả gồm 3 lớp: lớp vỏ ngoài có các túi tuyến dự trữ tinh dầu tạo ra mùi hương đặc trưng, vỏ quả giữa (mesocarp) màu trắng giống như sợi chỉ, và lớp vỏ trong có 8 – 10 phân đoạn chứa các múi.

Lá hình trứng và thuôn dài, màu xanh đậm, cuống lá có 2 cánh hẹp và hoa màu trắng có mùi thơm mọc đơn lẻ hoặc thành chùm ở nách lá. Quả hình cầu hoặc thuôn, vỏ có màu vàng tươi hoặc cam đậm khi chín, thịt quả mọng nước có vị ngọt thanh và chua nhẹ. Hạt nhỏ và nhọn ở một đầu, các lá mầm có màu xanh. Một cây quýt trưởng thành có thể cho tới 79 kg trái tươi khi thu hoạch.

Các loài cây trong họ cam quýt nhìn chung không chịu được thời tiết lạnh, riêng quýt là loài chịu lạnh tốt hơn cả (thậm chí đến -10oC) nhưng cần nhiệt độ tối thiểu là 2oC để cây phát triển. Cây sinh trưởng tốt trong điều kiện môi trường nhiều nắng, lượng nước dồi dào và độ ẩm cao, quýt là cây thường xanh và không rụng lá theo mùa. Hoa thường nở vào mùa xuân, quả bắt đầu chín vào mùa đông. Tinh dầu quýt chủ yếu được lấy từ vỏ quả.

3. Đặc điểm tinh dầu quýt

Tinh dầu quýt có màu vàng nhạt, mùi thơm ngọt đặc trưng.  Tinh dầu mandarin còn được gọi là tinh dầu tangerine vì bản chất của chúng đều bắt nguồn từ cây Citrus Reticulata. Tinh dầu thường được điều chế bằng cách ép lạnh vỏ quýt còn tươi, hoặc dùng phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước.

Các nghiên cứu cho thấy thành phần tinh dầu mandatin bao gồm: D-Limonene (65.3 – 74.2%), β-Pinene (1.4 – 2.1%), γ-Terpinene (16.4 -22.7%), α-Pinene (2 – 2.7%), β-Myrcene (1.5 – 1.8%), Terpinolene (0.7 – 1%), p-Cymene (0.1 – 1.4%), α-Thujene (0.7 – 1%). Trong số đó, D-limonene là thành phần hoạt chất chính mang lại tác dụng sinh học của tinh dầu quýt.

4. Tác dụng của tinh dầu quýt

Lợi ích sức khỏe của tinh dầu Mandarin bao gồm chống nhiễm trùng, chống co thắt, kích thích tiêu hóa, an thần, thư giãn thần kinh, dùng trong massage thư giãn. Nó còn được dùng trong hương liệu pháp nhằm mục đích nâng cao khí sắc, thúc đẩy năng lượng, mang lại cảm giác thư giãn và bình tĩnh. Nó còn được dùng để thanh lọc, ngăn chặn mầm bệnh khuếch tán trong không khí.

4.1. Vai trò của tinh dầu quýt trong chăm sóc sức khỏe làn da

Tinh dầu trong vỏ quả giúp điều hòa độ ẩm của da, giúp làm mềm da, có hiệu quả làm sạch da (nhất là đối với da dầu). Ngoài ra có thể làm giảm tình trạng viêm da do mụn trứng cá hoặc các bệnh lý viêm da mạn tính (viêm da cơ địa, chàm…), giảm nếp nhăn, căng bóng trẻ hóa da.

4.2. Tác dụng kháng viêm, chống oxy hóa của tinh dầu quýt

D-limonene có trong tinh dầu cam quýt đã được chứng minh có tác dụng kháng viêm và chống oxy hóa trên mô hình chuột bị viêm loét đại tràng bằng cách ức chế sự biểu hiện các gen protein tiêu chất nền, nitric oxide, cyclooxygenase-2, prostaglandin E2 và yếu tố chuyển dạng tăng trưởng beta.

4.3. Ức chế sự sinh trưởng và phát triển của nhiều loại vi khuẩn, vi nấm

Tinh dầu quýt có khả năng ức chế vi khuẩn tụ cầu vàng (staphylococcus aureus) bằng cách gây tổn thương màng tế bào vi khuẩn không thể đảo được sau khi điều trị với tinh dầu, ngoài ra còn làm tăng tính thấm màng tế bào, làm thoát các proteins, ATP và acid nhân ra khỏi tế bào, làm thay đổi hình dạng tế bào vi khuẩn, từ đó gây chết tế bào. Các nghiên cứu cũng đề xuất tinh dầu quýt là một chất có tiềm năng kháng khuẩn tự nhiên có thể ứng dụng trong làm chất bảo quản thực phẩm. Ngoài ra tinh dầu quýt còn có thể ức chế nhiều loại vi khuẩn khác nhau bao gồm Escherichia coli, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa và các loại nấm như Penicillium italicum, P. digitatum, P. chrysogenum, Aspergillus niger, A. flavus, Alternaria alternata, Rhizoctonia solani, Curvularia lunata, Fusarium oxysporum, và Helminthosporium oryzae. Chính nhờ tác dụng chống lại nhiều vi khuẩn, nấm mốc mà tinh dầu quýt được ứng dụng làm chất tẩy rửa, diệt khuẩn, chất bảo quản trong công nghiệp thực phẩm với nguồn gốc từ thiên nhiên.

4.4. Tiềm năng ức chế các các tế bào ung thư 

Một nghiên cứu tiến hành trên 2 dòng tế bào ung thư người là tế bào ung thư phổi (lung adenocarcinoma A549) và ung thư gan (hepatocarcinoma HepG2). Tinh dầu quýt cho thấy sự ức chế tăng trưởng các dòng tế bào ung thư này, trong đó ức chế tế bào ung thư phổi mạnh hơn tế bào ung thư gan. 

4.5. Cải thiện tình trạng rối loạn mỡ (lipid) máu

Tinh dầu quýt còn có hiệu quả chống xơ vữa mạch máu, ức chế tổng hợp và dự trữ lipid ở tế bào gan, giảm oxy hóa lipid LDL, giảm hình thành các tế bào bọt (là những tế bào bạch cầu lắng đọng lipid ở nội mô mạch máu).

4.6. Chống co thắt, giảm nôn ói

Co thắt cơ trơn đường tiêu hóa có thể gây đau bụng, buồn nôn, nôn ói. Tinh dầu quýt và các tinh dầu nói chung có tác dụng giảm co thắt cơ trơn thông qua ức chế kênh ion canxi ở tế bào ruột, làm giảm nhu động co bóp. Từ đó làm giảm nhẹ các triệu chứng đường tiêu hóa. 

Một công dụng khác là giúp giảm nhẹ các triệu chứng buồn nôn, xây xẩm của triệu chứng say tàu xe.

5. Cách sử dụng tinh dầu quýt

Tinh dầu quýt có thể dùng trong liệu pháp mùi hương với máy khuếch tán tinh dầu hoặc đèn xông. Khi dùng nhỏ từ 4-5 giọt tinh dầu vào máy và đảm bảo môi trường xông được thông khí tốt.

Dùng để xoa bóp thử giãn: hòa tinh dầu quýt với dầu dung môi (dầu ô liu, dầu dừa) với tỉ lệ 3-5% (khoảng 5 – 10 giọt) sau đó xoa bóp nhẹ nhàng lên các vùng trên cơ thể như lưng, bụng, tay chân.

Tinh dầu quýt có thể được hòa tan vào dầu dẫn và dùng để bôi trên da. Tuy nhiên, một số dung môi hòa tan có thể gây dị ứng khi thoa lên da. Do đó trước khi dùng nên thoa thử lên mu bàn tay hoặc mặt trong cánh tay để đảm bảo rằng không có phản ứng dị ứng nào xảy ra. Có thể dùng liều lượng từ 2 – 5 giọt vào sữa tắm hoặc dầu gội đầu giúp tạo hương thơm dễ chịu, có thể phòng ngừa gàu.

Lưu ý: Không được uống trực tiếp tinh dầu quýt mà chỉ nên dùng ngoài. Tham vấn bác sĩ khi có tiền sử dị ứng với tinh dầu quýt trước khi sử dụng.

6. Một số công thức làm đẹp và ứng dụng của tinh dầu quýt

Lưu ý rằng các công thức dưới đây đã được ứng dụng và mang lại hiệu quả dựa trên kinh nghiệm thực tế, không phải từ các thử nghiệm lâm sàng. 

Hỗn hợp tẩy tế bào chết bằng muối tắm: lấy 1 cup muối biển và 1 thìa bột vỏ cam/quýt (có thể tự làm bằng cách phơi khô vỏ cam/quýt và đem xay mịn) trộn đều với 50ml vitamin E và 10 giọt tinh dầu quýt. Nhẹ nhàng thoa hỗn hợp này lên vùng da đã làm ướt, lưu ý tránh sử dụng lên các vùng da mỏng như mặt và cổ. Có thể làm nhiều để bảo quản trong lọ thủy tinh và dùng dần. 1 tuần dùng 1 lần.

Dùng làm dầu làm sạch và phục hồi vùng da khô ráp: lấy 15 giọt tinh dầu quýt và 5 giọt tinh dầu lavander và 5 giọt tinh dầu cam đắng (Neroli essential oil) pha loãng với 60 ml dầu Jojoba, sau đó thoa lên mặt, massage nhẹ nhàng.

Hỗn hợp làm giảm mụn, thâm: lấy 10 giọt tinh dầu quýt, 6 giọt tinh dầu tràm trà, 3 giọt tinh dầu cam đắng, 6 giọt tinh dầu trầm hương, 20 giọt tinh dầu hoa hồng pha loãng trong 60ml dầu Jojoba và 30ml dầu tầm xuân. Bảo quản trong lọ thủy tinh kín, tránh ánh sáng trực tiếp. Dùng mỗi ngày 2 lần thoa trực tiếp lên vùng da bị mụn, thâm.

Để làm hỗn hợp dầu xoa bóp giúp hỗ trợ tiêu hóa, giảm rạn nứt da: lấy 2 giọt tinh dầu quýt pha với 3 giọt tinh dầu chanh và 5 giọt tinh dầu hương thảo. Pha loãng hỗn hợp này với 1 thìa cà phê dầu dung môi và nhẹ nhàng xoa lên vùng bụng theo chuyển động tròn chiều kim đồng hồ. Có thể thay thế bằng một công thức khác: 4 giọt tinh dầu quýt, 4 giọt tinh dầu ngò tây, 2 giọt tinh dầu sả chanh pha loãng trong 1 thìa cà phê dầu dung môi rồi nhẹ nhàng thoa lên vùng bụng. Có thể dùng 2 ngày/lần.

Dầu xoa bóp giúp da săn chắc và đàn hồi hơn, giảm nếp nhăn: dùng 20 giọt tinh dầu quýt với 10 giọt tinh dầu tùng bách và 10 giọt tinh dầu phong lữ pha loãng trong 60 ml dầu mầm lúa mì (Wheat germ oil) và 60 ml dầu Jojoba. Để đạt được kết quả tối ưu nên sử dụng 2 lần/tuần.

Lấy 1 giọt tinh dầu quýt hòa vào kem tẩy trắng răng hoặc nước nóng để súc miệng có thể hỗ trợ làm giảm hôi miệng và làm răng trắng sáng hơn.

7. Tác dụng phụ và lưu ý

Nhìn chung các tinh dầu họ cam quýt nói chung và tinh dầu quýt nói riêng đều không độc, không gây ung thư và đột biến. Không nguy hiểm cho phụ nữ có thai và không ảnh hưởng đến kết cục thai kỳ. Tuy nhiên, có thể có các vấn đề về nhạy cảm da nếu sử dụng tinh dầu cũ hoặc bị oxy hóa. Khi so với các loại tinh dầu cùng họ, tinh dầu quýt tỏ ra vượt trội hơn bởi đặc tính rất ít hoặc không bị kích thích hay kích ứng da khi dùng ở nồng độ 5% và 8%. Khi chưa pha loãng, tinh dầu quýt có thể gây kích ứng da ở mức độ trung bình. Để tránh d-limonene bị oxy hóa, tinh dầu nên được bảo quản ở chỗ tối và đậy kín, nhiệt độ tốt nhất là 4oC. Để tránh bị kích ứng và các phản ứng trên da, khuyến cáo nên hòa tan tinh dầu thiên nhiên trong các loại dầu chuyên dụng trước khi thoa lên da (dầu Jojoba, dầu ô liu, dầu mầm lúa mì.). Để tránh phản ứng nhạy cảm với ánh sáng, tốt nhất nên sử dụng vào ban đêm hoặc tránh tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp ít nhất 12h sau khi thoa lên da, nhất là ở các nước có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam. Đừng ngần ngại liên hệ với Kobi để được tư vấn nhiều hơn nhé.

Bảo quản ở nơi tối, thoáng mát, xa tầm tay trẻ em.

8. Các chứng chỉ/chứng nhận

• COA/GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

• Song, X., Liu, T., Wang, L., Liu, L., Li, X., & Wu, X. (2020). Antibacterial Effects and Mechanism of Mandarin (Citrus reticulata L.) Essential Oil against Staphylococcus aureus. Molecules (Basel, Switzerland), 25(21), 4956. https://doi.org/10.3390/molecules25214956
• Santos, J., Calero, N., Trujillo-Cayado, L. A., Martín-Piñero, M. J., & Muñoz, J. (2020). Processing and Formulation Optimization of Mandarin Essential Oil-Loaded Emulsions Developed by Microfluidization. Materials (Basel, Switzerland), 13(16), 3486. https://doi.org/10.3390/ma13163486.
• Manassero, C. A., Girotti, J. R., Mijailovsky, S., García de Bravo, M., & Polo, M. (2013). In vitro comparative analysis of antiproliferative activity of essential oil from mandarin peel and its principal component limonene. Natural product research, 27(16), 1475–1478. https://doi.org/10.1080/14786419.2012.718775.
• Yu, L., Yan, J., & Sun, Z. (2017). D-limonene exhibits anti-inflammatory and antioxidant properties in an ulcerative colitis rat model via regulation of iNOS, COX-2, PGE2 and ERK signaling pathways. Molecular medicine reports, 15(4), 2339–2346. https://doi.org/10.3892/mmr.2017.6241.
• Castro, M. A., Llanos, M. A., Rodenak-Kladniew, B. E., Gavernet, L., Galle, M. E., & Crespo, R. (2020). Citrus reticulata peel oil as an antiatherogenic agent: Hypolipogenic effect in hepatic cells, lipid storage decrease in foam cells, and prevention of LDL oxidation. Nutrition, metabolism, and cardiovascular diseases : NMCD, 30(9), 1590–1599. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2020.04.033.
• Mandal, S., & Mandal, M. (2016). Tangerine (Citrus reticulata L. var.) Oils. Essential Oils in Food Preservation, Flavor and Safety, 803–811. doi:10.1016/b978-0-12-416641-7.00091-2.