Tinh dầu Nhai Bách

Hiện nay, ngày càng có nhiều mối quan tâm về phương pháp trị liệu có nguồn gốc từ thiên nhiên vì những công dụng tuyệt vời của nó mang lại mà ít gây các tác dụng phụ cho sức khỏe, trong đó có tinh dầu nhai bách. Từ lâu người ta đã sử dụng tinh dầu nhai bách và chiết xuất từ cây tuyết tùng trắng để chữa nhiều bệnh lý khác nhau. Quý độc giả hãy cùng Kobi tìm hiểu về nguồn gốc cũng như tác dụng của loại tinh dầu này nhé.

1. Nguồn gốc của tinh dầu nhai bách

Tinh dầu nhai bách là một loại tinh dầu quan trọng được chiết xuất từ cây tuyết tùng trắng (white cedar), hay còn được gọi với cái tên là “cây của sự sống”, tên khoa học là Thuja occidentalis. Tuyết tùng trắng thuộc chi Thuja, họ Hoàng đàn (hay họ Bách) với danh pháp khoa học là Cupressaceae. Họ Hoàng đàn bao gồm 27 – 30 chi với tổng số khoảng 130 – 140 loài. Tuyết tùng trắng là một loài cây lá kim thường xanh, là loài bản địa ở phía Đông Canada và một số bang ở miền Bắc và Đông Bắc Hoa Kỳ. Ngoài ra người ta còn ghi nhận tuyết tùng trắng phân bố ở một số quốc gia vùng Đông Á.

Cây được ghi nhận lần đầu tiên như một phương thuốc của người bản địa da đỏ ở Canada trong cuộc thám hiểm ở thế kỷ vào thế kỷ thứ 16 Hiện nó được trồng phổ biến ở các nước Châu Âu và Brazil như một dạng cây cảnh. Một giai thoại lịch sử thú vị về tuyết tùng trắng là vào năm 1536, khi nước sắc từ vỏ thân và lá của nó đã chữa được bệnh scurvy (còn được gọi là bệnh scorbut, căn nguyên do thiếu vitamin C) cho Jacques Cartier – một nhà hàng hải người Pháp, là người đầu tiên thám hiểm và khám phá và tuyên bố chủ quyền Canada cho nước Pháp. Sau này người ta đã ghi nhận trong lá tuyết tùng trắng có chưa hàm lượng cao vitamin C, arginine, proline và các amino acid thiết yếu. Đó là lý do vì sao nó được gọi là “cây sự sống”.

Tuyết tùng trắng là một loại cây có kích thước nhỏ đến trung bình, thân mọc thẳng, chiều cao trung bình 15 mét, đường kính thân khoảng 0.9 mét, cá biệt có thể cao đến 38 mét. Vỏ cây màu nâu đỏ, sần sùi và bong ra thành từng dải dọc, hẹp. Tuyết tùng trắng mọc thành hình tháp phân nhánh dạng quạt, tán lá dẹt hình kim với những chiếc lá hình vảy dài từ 3 – 5 mm, mặt trên có màu xanh đậm, mặt dưới có màu xanh nhạt hơn và cũng là nơi chứa các tuyến nhựa. Các nón hạt mảnh, màu vàng xanh, khi chín chuyển thành màu nâu, có chiều dài 9 – 14 mm, rộng 4 – 5 mm, mỗi nón hạt chứa khoảng 8 hạt.

Cành có thể tự đâm rễ nếu cây bị đổ. Trong y học cổ truyền, lá và cành tuyết tùng trắng thường được dùng để chữa các bệnh về gan, viêm phế quản, vảy nến, đái dầm, vô kinh, viêm bàng quang, ung thư tử cung, tiêu chảy, thấp khớp. Các nghiên cứu dược lý học hiện đại đã chỉ ra rằng trong tuyết tùng trắng có chứa tinh dầu, coumarin, flavonoid, tannin và proanthocyanidine. Có khả năng chống oxy hóa, chống viêm, kháng khuẩn, kháng nấm, chống ung thư, kháng virus, bảo vệ đường tiêu hóa, hạ sốt và điều hòa mỡ máu. Tuy nhiên, trên thị trường hiện tại, khi tìm mua tinh dầu bạn có thể bị nhầm lẫn với một loại tinh dầu khác cũng có tên là Thuja nhưng được chiết xuất từ một loài gần với tuyết tùng trắng là tuyết tùng đỏ, với tên khoa học là Thuja plicata. Tuy có mối quan hệ gần với nhau nhưng nó là 2 loài riêng biệt và cũng có những đặc điểm về thành phần tinh dầu khác nhau. Bài viết hôm nay chúng tôi chỉ tập trung vào tinh dầu chiết xuất từ cây tuyết tùng trắng, và cũng là sản phẩm phổ biến hơn tinh dầu chiết xuất từ tuyết tùng đỏ.

2. Đặc điểm và thành phần hóa học có trong tinh dầu nhai bách

Tinh dầu nhai bách được chiết xuất bằng phương pháp chưng cất hơi nước từ lá tươi hoặc khô của cây tuyết tùng trắng. Đối với việc sản xuất tinh dầu với quy mô công nghiệp thường sử dụng phương pháp chiết xuất siêu tới hạn. Người ta đã ghi nhận trong cây tươi hàm lượng tinh dầu chỉ chứa khoảng 0.6%, còn lại là đường chiếm 2.07%, 4.9% polysaccharides, 2.11% là chất khoáng, 1.67% acid tự do, và 1.31% tannin. Trong đó, các monoterpene là thành phần hóa học chính có trong tinh dầu nhai bách được chiết xuất từ lá tươi. Chiếm tỉ lệ nhiều nhất phải kể đến là thujone chiếm tới 65%, kế đến là 8% isothujone, 8% fenchone, 5% sabines, và 2% α-pinene. Các monoterpene cũng đã được ghi nhận như carvotanacetone, origanol, origanes, myrcen, và camphen. Ngược lại, dược liệu khô có hàm lượng tinh dầu cao hơn, chiếm khoảng 1.4 – 4% với thành phần hóa học bao gồm  borneol, camphene, fenchone, limonene, myricene, α-terpine, terpinolene, thujone, thujylalcohol. Thujion trong dược liệu khô bao gồm 85% là α-thujone và 15% β-thujone, chiếm khoảng 0.76 – 2.4% tổng lượng tinh dầu. Tinh dầu nhai bách thường không màu hoặc có màu vàng nhạt, mùi thơm đậm, tươi mát, mùi hăng mạnh gần giống mùi long não.

3. Tác dụng của tinh dầu nhai bách

3.1. Hoạt tính chống oxy hóa mạnh

Khả năng chống oxy hóa là đặc tính đã được mô tả do tác dụng các hợp chất phenolic và tinh dầu nhai bách đối với các gốc tự do được tạo ra bởi quá trình trao đổi chất của tế bào. Người ta đã tiến hành nhiều nghiên cứu in vitro để đánh giá khả năng phân cắt các gốc tự do và đã chỉ ra rằng β-thujone, α-thujone, hay hỗn hợp α-thujone / β-thujone đều có khả năng chống oxy hóa mạnh thông qua mô hình DPPH, mô hình gây oxy hóa bởi H₂O₂…

3.2. Khả năng chống viêm

Viêm là một phản ứng bảo vệ của cơ thể khi có tổn thương mô, phản ứng viêm liên quan đến sự thoát mạch của bạch cầu, các đại thực bào, các hóa chất trung gian, các cytokine tiền viêm khác nhau như yếu tố hoại tử u TNF, interleukin và interferone. Các nghiên cứu cho thấy tinh dầu nhai bách có thể giảm phản ứng viêm bằng cách ức chế sự sản xuất các yếu tố gây viêm, các hóa chất trung gian trên con đường kích hoạt phản ứng viêm như prostaglandin PGE2, NO…

3.3. Hoạt tính chống lại nhiều loại kháng khuẩn và vi nấm

Tinh dầu nhai bách đã được chứng minh có đặc tính chống lại nhiều chủng vi khuẩn gram âm và gram dương khác nhau, chẳng hạn như vi khuẩn thương hàn (Salmonella sp.), tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus), vi khuẩn Escherichia coli, Listeria monocytogenes, and Bacillus cereus, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumonia, Shigella flexenari, Candida albicans, Proteus vulgaris, Entercoccus faecalis, và Staphylococcus. Người ta cũng đã ghi nhận 2 hoạt chất chính mang lại tác dụng này là α-thujone và β-thujone, tuy nhiên nó có khả năng ức chế mạnh vi khuẩn gram âm như trực khuẩn mủ xanh và Klebsiella pneumonia hơn là các vi khuẩn tụ cầu vàng, E. coli và nấm candida albicans.

Bên cạnh khả năng kháng khuẩn, đặc tính kháng nấm của tinh dầu nhai bách cũng đã được nghiên cứu. Người ta đã chứng minh rằng nó có khả năng chống lại một số chủng vi nấm gây bệnh như Saccharomyces cerevisiae, Aspergillus parasitious, Aspergillus niger, Aspergillus flavus, Trichophyton rubrum, Macrophomina, và Fusarium solani. Người ta cũng đã ứng dụng tinh dầu nhai bách trong việc điều chế sản xuất các sản phẩm chất tẩy rửa bởi khả năng kháng khuẩn kháng nấm phổ rộng của nó.

3.4. Hoạt tính ức chế một số tế bào ung thư

Năm 2016, Toprres và cộng sự đã nghiên cứu hiệu quả của α/ β-thujone đối với u nguyên bào thần kinh đệm trên mô hình in vitro và in vivo. Họ đã ghi nhận rằng cả α/ β-thujone đều có khả năng làm giảm sức sống của tế bào và có các đặc tính chống tăng sinh, tiền apoptosis và chống tăng sinh mạch máu trong nghiên cứu in vitro. Ở nghiên cứu in vivo α/ β-thujone cho thấy sự thoái triển của các u tân sinh và ức chế các dấu ấn tân tạo mạch máu của các chất ức chế trong khối u như VEGF, CD31 và Ang-4.

Một nghiên cứu khác còn cho thấy thujone có khả năng ức chế tế bào lymphoma, ức chế di căn xa của các tế bào u sắc tố thông qua cơ chế ức chế sự tăng sinh và gây chết tế bào ung thư theo chương trình.

3.5. Hoạt tính bảo vệ đường tiêu hóa

Một nghiên cứu trên động vật năm 2008 cho thấy dịch chiết cồn chứa tinh dầu của cây tuyết tùng trắng có khả năng bảo vệ gan khỏi tổn thương gan cấp và mạn tính gây ra bởi virus viêm gan siêu vi C. Một nghiên cứu khác cũng đã cho thấy khả năng bảo vệ gan, tim, thận, dạ dày của dịch chiết cồn khỏi tác động của carbon tetracloride thử nghiệm trên thỏ. Người ta cũng chỉ ra rằng dịch chiết cồn chứa tinh dầu nhai bách làm giảm bài tiết acid dạ dày, tái sinh đáng kể các tế bào biểu mô dạ dày, từ đó mang lại hiệu quả bảo vệ đường tiêu hóa của loại dược liệu này.

3.6. Góp phần vào việc điều hòa chuyển hóa lipid máu

Rối loạn lipid máu là một yếu tố nguy cơ tiến triển các bệnh lý tim mạch gây nhồi máu cơ tim hay đột quỵ. Một nghiên cứu cho thấy khi sử dụng dịch chiết cồn ở liều 200mg và 400mg/kg có thể làm giảm 77 – 92% cholesterol toàn phần, giảm 53 – 84% LDL-C, 27 – 46% triglyceride – đây cũng là các lipid có hại gây xơ vữa động mạch.

3.7. Hỗ trợ điều trị hội chứng buồng trứng đa nang

Một nghiên cứu năm 2015 đã cho thấy tinh dầu nhai bách nói chung và α-thujone nói riêng có khả năng làm tăng đáng kể nồng độ hormon estradiol và progesterone nhưng làm giảm LH và testosterone. Đồng thời ghi nhận sự giảm có ý nghĩa thống kê của LDL-C, leptin và đường huyết khi so với nhóm chứng. Tác giả cũng kết luận về tiềm năng sử dụng tinh dầu nhai bách trong hỗ trợ điều trị hội chứng buồng trứng đa nang mà không gây loãng xương.

4. Cách sử dụng tinh dầu nhai bách

Với đặc tính kháng khuẩn kháng nấm phổ rộng, bạn có thể sử dụng tinh dầu nhai bách để khử khuẩn các khu vực trong nhà như phòng ngủ, nhà bếp… bằng cách như sau:

• Đối với phòng ngủ, bạn sử dụng 4 – 5 giọt (tùy vào kích thước phòng mà có thể sử dụng nhiều hơn) tinh dầu nhai bách nhỏ vào đèn xông hoặc máy khuếch tán tinh dầu, sau đó đóng chặt cửa sổ, cửa ra vào và nhớ đi ra ngoài để tạo thành môi trường kín, bật đèn xông trong thời gian khoảng 15 phút. Sau đó bạn mở cửa để phòng được thoáng khí trước khi vào.
• Đối với các phòng có diện tích lớn như nhà bếp, phòng khách, bạn có thể áp dụng cách sau: dùng 20 – 20 giọt tinh dầu nhai bách nhỏ vào bình xịt chứa 100 ml nước sạch, lắc đều, sau đó xịt vào bề mặt cần sát khuẩn hay góc phòng. Điều này vừa giúp mang lại hiệu quả tiêu diệt các loại vi khuẩn, vừa giúp mang lại hương thơm dễ chịu mà tương đối an toàn hơn các hóa chất khử khuẩn khác.

Để giúp hỗ trợ điều trị các bệnh lý đường hô hấp, cảm lạnh, ho, nghẹt mũi, đau họng… Bạn có thể dùng 1 – 2 giọt tinh dầu nhai bách cùng với 30 ml nước tinh khiết cho vào máy xông tinh dầu để xông trong thời gian tối đa là 15 phút. Một cách khác tiện hơn nếu như nhà bạn có bồn tắm thì có thể dùng 2 – 3 giọt tinh dầu nhỏ vào bồn tắm có chứa nước ấm và nằm ngâm mình trong thời gian từ 10 – 15 phút cũng khá hiệu quả.

Ngoài ra, bạn cũng có thể kết hợp với các tinh dầu khác để tăng hiệu quả, chẳng hạn như tinh dầu tràm, tinh dầu bạc hà với mỗi loại bạn nên sử dụng 1 giọt.

5. Tính an toàn của tinh dầu nhai bách và những lưu ý khi sử dụng

Tinh dầu nhai bách nên hạn chế sử dụng cho trẻ em dưới 12 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 12 tháng tuổi vì đã có báo cáo ghi nhận một trường hợp trẻ 7 tháng tuổi bị cơn động kinh co cứng co giật toàn thể khi sử dụng tinh dầu nhai bách thoa ngoài, và cơn động kinh ngưng hẳn khi ngừng sử dụng tinh dầu. Một nghiên cứu độc tính trên động vật cũng cho thấy khi tiêm α/β-thujone ở liều 25 mg/kg trên chuột có thể gây khởi phát cơn động kinh. Do đó, những người có tiền sử được chẩn đoán hoặc hiện tại đang mắc động kinh khuyến cáo không nên sử dụng tinh dầu nhai bách mà nên chuyển sang sử dụng một loại tinh dầu khác đã được chứng minh có lợi cho những bệnh động kinh như tinh dầu sả chanh (lemongrass), tinh dầu lavender, tinh dầu đinh hương (clove)… Các nghiên cứu về tính an toàn khi sử dụng dược liệu tuyết tùng trắng ở dạng uống cũng không cho thấy tác dụng phụ nghiên trọng nào.

Phụ nữ mang thai và đang cho con bú cũng không khuyến cáo sử dụng tinh dầu nhai bách vì còn thiếu dữ liệu nghiên cứu về tính an toàn khi sử dụng cho những đối tượng này. Tinh dầu nhai bách chỉ nên sử dụng ở dạng dùng ngoài, không được uống tinh dầu vì các sản phẩm tinh dầu thường chứa nồng độ cao các hoạt chất hóa học không thích hợp cho việc uống trực tiếp vì có thể gây ngộ độc.

Tinh dầu nhai bách cần được bảo quản ở những nơi có bóng râm, khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp vì dễ bị ảnh hưởng đến hoạt chất có trong tinh dầu. Bạn cũng cần bảo quản ở những nơi tránh xa tầm với của trẻ em để tránh trường hợp bé uống nhầm phải tinh dầu.

Cuối cùng, bạn cần nhớ kiểm tra nhãn mác trước khi mua để chắc chắn rằng tinh dầu nhai bách bạn mua là được chiết xuất từ cây tuyết tùng trắng để tránh mua nhầm sản phẩm được chiết xuất từ cây tuyết tùng đỏ.

6. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Caruntu, S., Ciceu, A., Olah, N. K., Don, I., Hermenean, A., & Cotoraci, C. (2020). Thuja occidentalis L. (Cupressaceae): Ethnobotany, Phytochemistry and Biological Activity. Molecules (Basel, Switzerland), 25(22), 5416. https://doi.org/10.3390/molecules25225416.
2. Naser, B., Bodinet, C., Tegtmeier, M., & Lindequist, U. (2005). Thuja occidentalis (Arbor vitae): A Review of its Pharmaceutical, Pharmacological and Clinical Properties. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2(1), 69–78. https://doi.org/10.1093/ecam/neh065.
3. Hudson, J., Kuo, M., & Vimalanathan, S. (2011). The antimicrobial properties of cedar leaf (Thuja plicata) oil; a safe and efficient decontamination agent for buildings. International journal of environmental research and public health, 8(12), 4477–4487. https://doi.org/10.3390/ijerph8124477.
4. Küpeli Akkol, E., İlhan, M., Ayşe Demirel, M., Keleş, H., Tümen, I., & Süntar, İ. (2015). Thuja occidentalis L. and its active compound, α-thujone: Promising effects in the treatment of polycystic ovary syndrome without inducing osteoporosis. Journal of ethnopharmacology, 168, 25–30. https://doi.org/10.1016/j.jep.2015.03.029.
5. Bahr, T. A., Rodriguez, D., Beaumont, C., & Allred, K. (2019). The Effects of Various Essential Oils on Epilepsy and Acute Seizure: A Systematic Review. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2019, 6216745. https://doi.org/10.1155/2019/6216745.
6. Naser, B., Bodinet, C., Tegtmeier, M., & Lindequist, U. (2005). Thuja occidentalis (Arbor vitae): A Review of its Pharmaceutical, Pharmacological and Clinical Properties. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2(1), 69–78. https://doi.org/10.1093/ecam/neh065.
7. Durzan D. J. (2009). Arginine, scurvy and Cartier’s “tree of life”. Journal of ethnobiology and ethnomedicine, 5, 5. https://doi.org/10.1186/1746-4269-5-5.