Gây ấn tượng bởi hương thơm dịu dàng tinh tế, Monarda fistulosa là một trong những loài thực vật được yêu thích cho nhiều mục đích thực phẩm, y tế,…Trong đó, tinh dầu Monarda không chỉ mang lại sự độc đáo trong quá trình thưởng thức mùi hương mà còn đa dạng lợi ích sức khỏe tuyệt vời. Dưới đây là những thông tin thú vị về tinh dầu Monarda mà Kobi tìm hiểu được.

1. Đôi nét về thực vật

1.1 Thông tin chung

Họ thực vật: Bạc hà-Lamiaceae;

Chi thực vật: Monarda spp. bao gồm khoảng 20 loài với nhiều phân loài khác nhau. Trong đó có ba loài bản địa nổi bật hơn cả là:

• citriodora;
• perfata;
• fistulosa hay M. fistulosa: là loài được đề cập trong bài viết này. Thực tế, chúng được chia thành một số giống phổ biến khác như:
  • Monarda fistulosa var. brevis: thường gặp ở khu vực Virginia và Tây Virginia.
  • Monarda fistulosa var. fistulosa: phổ biến hơn, chủ yếu ở miền đông và trung Bắc Mỹ;
  • Monarda fistulosa var. longipetiolata: thường xuất hiện ở Ontario và Quebec.
  • Monarda fistulosa var. maheuxii: khu vực Ontario;
  • Monarda fistulosa var. menthifolia: khá phổ biến ở miền tây Bắc Mỹ, ngoại trừ Oregon và California.
  • Monarda fistulosa var. mollis: phổ biến, chủ yếu ở miền đông và trung Bắc Mỹ.

Tên gọi thông thường khác: Wild bergamot, bee balm, Oswego Tea, Bitter perfume…

Theo tài liệu, Monarda fistulosa có nguồn gốc từ khu vực Bắc Mỹ. Ngày nay, có thể dễ dàng bắt gặp cây ở rừng, bụi rậm, ven đường, tàn tích đồng cỏ…trải dài từ Quebec đến Lãnh thổ Tây Bắc và British Columbia, về phía nam đến Georgia, Texas, Arizona, Idaho và đông bắc Washington. Loại cây này được chú ý vì có mùi thơm và là nguồn cung cấp hoạt chất thyme.

Lưu ý rằng, dù có tên gọi khác là Wild bergamot, nhưng Monarda fistulosa hoàn toàn không liên quan đến loài cam bergamot (Citrus bergamia).

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Chúng sống lâu năm và có thể phát triển trong điều kiện ẩm vừa phải. Ngoài ra, đây còn là thực vật có khả năng chịu hạn cao.

Thích ánh sáng mặt trời hoàn toàn hoặc một phần và chịu được nhiều loại đất kể cả cát. Mặc dù, chúng phát triển tốt nhất trên đất thịt thoát nước tốt.

Hoa nở từ tháng 6 đến tháng 9. Chúng hấp dẫn ong cũng như các loài thụ phấn khác kể cả bướm mặc dù ống tràng hoa nằm sâu. Thậm chí, nhiều báo cáo đã ghi nhận đây là nguồn cung cấp hay nhà sản xuất mật hoa quan trọng cho ong trên thảo nguyên, đặc biệt là ong vò vẽ.

Bên cạnh đó, Monarda còn dùng làm thuốc hay làm cảnh trong vườn nhà.

1.3 Mô tả thực vật

Là loại cây có thân thảo, có thể cao tới 4 feet (gần 1m), tỏa ra mùi thơm, tương tự như cam bergamot, dễ chịu. Chúng thường mọc tụ với nhau thành từng đám lớn. Thân cây có tiết diện hình vuông, màu nâu đỏ và có lông ở các mức độ khác nhau.

Lá mọc đối, có thể có răng hoặc bề mặt nhẵn, màu xanh xám đến xanh đậm. Phiến lá hình mũi mác, tròn ở gốc lá và thuôn nhọn dần lên trên. Kích thước dài khoảng 2-3 inch (5-8cm) và chiều ngang khoảng 2 inch.

Cụm hoa màu hồng tím, mọc đơn độc trên đầu cành. Mỗi chùm dài 1,5 inch chứa 20 đến 50 hoa. Từng hoa có dạng hình ống và có môi trên phủ đầy lông mềm và hẹp hơn môi dưới. Tùy thuộc vào giống mà sẽ có sự khác nhau về màu lá, màu tràng hoa và kích thước cụ thể.

Hoa rụng đi để lại đài hoa. Hạt hình thành bên trong đài hoa. Theo đó, các hạt này sẽ chuyển dần sang màu nâu sẫm khi chín. Hạt có bề mặt nhẵn, hình bầu dục, màu nâu và dài 1 mm.

1.4 Thành phần của cây Monarda

Sau đây là những thành phần nổi bật được phát hiện từ cây Monarda. Chúng thực sự đã đóng góp đáng kể vào giá trị sinh học của thực vật. Chẳng hạn như:

• Monoterpene glycoside;
• Carbohydrate;
• Carotenoids;
• Vitamin C;
• Phức chất phenolic, axit phenolic;
• Flavonoid;
• Anthocyanins;
• Một hợp chất đặc trưng cho chi Monarda là monardaein.
• Đa dạng hợp chất phytochemical như: Carvacrol, Gamma-terpinene, geraniol, rosmarinic acid, thymol…

1.5 Ứng dụng của thực vật Monarda trong cuộc sống

Trong thực tế, bộ phận thường được ứng dụng nhất từ loài Monarda fistulosa là hoa và lá. Vài khía cạnh đặc sắc gồm:

• Ẩm thực: chất tạo hương vị và trang trí trong món salad, mì ống, nước giải khát, bánh ngọt, mứt…
• Trà thảo mộc từ lá: hỗ trợ điều trị cảm lạnh, sốt, ho, rối loạn hô hấp…(theo Meena và cộng sự, 2017). Bên cạnh đó, một loại trà làm từ những bông hoa này đã được sử dụng để điều trị các bệnh nhiễm trùng liên quan đến cổ họng do viêm lợi và sâu răng do sự hiện diện của thymol.
• Dược liệu:
  • Từ lâu, loài thực vật này đã được các nhóm thổ dân châu Mỹ sử dụng trong y học để điều trị cảm lạnh, đau dạ dày, nhức đầu, vết thương, và các vấn đề về da…
  • Ngoài ra, chiết xuất của Monarda L. spp. đã được báo cáo là có tác dụng chống giun sán, thuốc diệt giun sán, thuốc long đờm, chất làm tan mỡ, chất tẩy rửa và kháng khuẩn…

2. Tinh dầu Monarda là gì?

2.1 Thông tin chung

Tinh dầu Monarda (Monarda Essential Oil) là một sản phẩm hương thơm, được chiết xuất từ bộ phận trên mặt đất (chủ yếu là hoa) của loài Monarda fistulosa. Bằng quá trình thông dụng chủ yếu là chưng cất hơi nước, thu được tinh dầu Monarda, mang đặc tính ấn tượng như:

• Kết cấu tinh dầu Monarda fistulosa loãng , độ lan tỏa mùi hương ổn định;
• Màu sắc tinh dầu có thể là không màu đến vàng nhạt, trong suốt;
• Mùi hương được mô tả là sự hòa quyện của hương thơm thảo mộc tinh tế, cùng hương cam quýt dễ chịu.

2.2 Thành phần của tinh dầu Monarda

Một số thành phần nổi bật của tinh dầu Monarda gồm:

• p-cymene, carvacrol, thymol, aliphatic aldehyde;
• α-pinene, β-pinene, sabinene hydrate, α-terpinene, citronellyl acetate, β-caryophyllene…;
• Linalool, thymol, geraniol, carvacrol và 1,8-cineole, và các tecpen khác. (Theo Davidson 2007, Salehi và cộng sự. 2018].
• Hơn nữa, tinh dầu từ hoa cũng là nguồn cung cấp anthocyanins (pelargonidin 3,5 diglucoside acyl hóa với acid coumaric và malonic). Cũng như các flavonoid khác (favone và apigenin 7-O-glucosides, 5-hydroxyflavone, và một dihydroxy-favone 8-C-glucoside).
• Axit axetic, axit butyric, thymohydroquinone;

Công dụng của vài hoạt chất chính:

• Carvacrol: một trong những hoạt chất hứa hẹn được chứng minh là có đặc tính:
• Kháng khuẩn;
• Chống oxy hóa;
• Chống ung thư;
• Chống co thắt;
• Giảm đau và chống viêm;
• Diệt côn trùng;
• Hợp chất thymol:
• Kháng khuẩn và nấm;
• Hỗ trợ điều trị giun móc (Ferrell 1914);
• Thymoquinone làm giãn cơ trơn;

2.3 Một số yếu tố tác động đến tinh dầu Monarda

Sử dụng phương pháp sắc ký khí, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ giữa các thành phần của tinh dầu Monarda fistulosa L. thay đổi theo:

• Giai đoạn phát triển của cây:
  • Hàm lượng tinh dầu đạt đỉnh ở giai đoạn ra hoa hàng loạt. Theo đó, giai đoạn này được đặc trưng bởi mức độ cao hơn của α-terpineol và p-cyneme.
  • Ngoài ra, khi sự phát triển của cây trải qua giai đoạn nảy chồi đến khi kết thúc ra hoa, hàm lượng thymol tăng lên, trong khi hàm lượng carvacrol sẽ giảm dần.
  • Hàm lượng của thymoquinone, một thành phần quan trọng về mặt dược lý, trong tinh dầu của loài cây được coi là có xu hướng tăng vào cuối giai đoạn ra hoa,
• Yếu tố môi trường;
• Tuổi của cây nguồn;
• Thời gian thu hái;
• Phương pháp thu hoạch;
• Điều kiện làm khô nguyên liệu;
• Phương thức chưng chất;
• Bảo quản sản phẩm tinh dầu Monarda…;

2.3 Bảo quản tinh dầu Monarda như thế nào?

• Bảo quản tinh dầu Monarda trong lọ thủy tinh có nắp và giữ kín sau khi dùng. Thời hạn sử dụng sản phẩm từ Monarda fistulosa được khuyến nghị sau khi mở nắp thông thường là khoảng 6 tháng. Bởi đây là thời điểm mà chiết xuất từ Wild bergamot vẫn giữ được chất lượng của chúng. Chú ý các khuyến cáo và hướng dẫn của nhà sản xuất thường được in ấn trên nhãn sản phẩm.
• Với mục đích kéo dài tuổi thọ của sản phẩm, tinh dầu từ Monarda có thể đem cất trong ngăn mát tủ lạnh hay tại vị trí thoáng mát…
• Trong quá trình sử dụng, nếu tinh dầu từ loài Monarda fistulosa xuất hiện tình trạng mùi lạ, ôi thiu, bị oxy hóa…thì hãy loại bỏ chúng ngay.
• Để hạn chế rủi ro, nên cất tinh dầu Monarda fistulosa ở vị trí xa tầm tay trẻ nhỏ.

3. Lợi ích đến từ tinh dầu Monarda

3.1 Tinh dầu Monara và khả năng kháng khuẩn và nấm

Cho đến nay, đã có nhiều báo cáo đánh giá khả năng kháng khuẩn và nấm của tinh dầu Monarda. Một vài kết quả đáng chú ý như:

• Tinh dầu từ loài Monarda fistulosa thể hiện một hoạt động tương tự chống lại các chủng nấm và vi khuẩn gây bệnh, cũng như không gây bệnh có nguồn gốc từ người, động vật và thực vật. Thậm chí, có ý kiến cho rằng, chiết xuất hoạt động mạnh mẽ hơn khi so với vi sinh vật có lợi như Bifidobacterium animalis và Lactobacillus casei. Cụ thể trên vi khuẩn và nấm:
• Escherichia coli;
• Erwinia amylovora;
• Candida albicans;

Nhờ tính nhạy cảm cao hơn của các vi sinh vật gây bệnh hỗ trợ việc ứng dụng, tinh dầu này trong bao ruqnr thực phẩm hay bảo vệ thực vật và sức khỏe con người.

• Một trong những chất hứa hẹn nhất là carvacrol, đã được chứng minh là có đặc tính kháng khuẩn, chống oxy hóa và chống ung thư (Marchese et al., 2018). Theo đó, carvacrol đã được nghiên cứu để điều trị nhiễm khuẩn E. coli và Salmonella (Sharifi-Rad et al., 2018).
• Thymol cũng được sử dụng như một chất ổn định trong các sản phẩm dược phẩm và như một chất kháng khuẩn và chống nấm. Ngày nay, dễ dàng bắt gặp chất này trong nhiều thương hiệu nước súc miệng hàng đầu.

3.2 Lợi hô hấp

Từ xa xưa, các sản phẩm từ thực vật Monarda fistulosa đã được nhân dân dùng trong trị liệu rối loạn hô hấp dưới dạng trà thảo mộc, liệu pháp hương thơm…Tinh dầu Monarda cũng đã đóng góp tích cực trong hiệu quả này. Theo đó, chúng cung cấp hàng loạt hoạt chất mang giá trị y học như:

• Khả năng làm ấm các bộ phận hô hấp;
• Hạn chế cơn ho, thông qua việc ức chế phản xạ ho;
• Giảm nghẹt mũi bằng cách làm giãn mạch máu của đường mũi;
• Hoạt động như một loại thuốc long đờm giúp đẩy chất nhầy tích tụ trong đường mũi ra ngoài và làm cho dịch tiết loãng ra;
• Hợp chất thymoquinone có trong tinh dầu cũng đã được chứng minh khả năng giãn cơ trơn và cơ tim. Ví dụ: ức chế sự thu hẹp đường thở, hỗ trợ điều trị các rối loạn như ho, đau bụng, tiêu chảy và hen suyễn (Ghayur et al. 2012).

Như vậy, đây là sự lựa chọn có thể cân nhắc, nếu bạn đang gặp vấn đề về cúm, cảm lạnh…nhằm cải thiện triệu chứng, bằng cách thức đơn giản là khuếch tán hương thơm, xông hơi…

3.3 Xua đuổi côn trùng

Hương thơm từ tinh dầu Monara còn mang lại lợi ích bất ngờ khác là chống côn trùng. Chẳng hạn như:

• Tinh dầu từ Monarda fistulosa đã thể hiện một số giá trị như chất đuổi muỗi (Tabanca et al., 2013).
• Thymol đã được chứng minh là một chất diệt bọ gậy hiệu quả chống lại muỗi sốt vàng (Aedes egypti).
• Bước đầu, giá trị của lợi ích này được cho là đến từ các hợp chất như thymol, carvacrol và eugenol;

Như vậy, nếu đang gặp vấn đề phiền phức với loài côn trùng khó chịu xung quanh không gian sống, tinh dầu này là thứ bạn nên sở hữu.

3.4 Chống oxy hóa

Hoạt động chống oxy hóa từ tinh dầu Monarda vẫn còn khá hạn chế, tuy nhiên bước đầu thu được những nhận xét khả quan. Cụ thể hơn đó là do sự hiện diện của hợp chất phenolic dồi dào, đặc biệt là thymol và carvacrol đã ảnh hưởng đến quá trình oxy hóa lipid. Bên cạnh đó, hàng loạt flavonoid cũng góp phần rõ rệt vào khả năng tuyệt vời này của chiết xuất.

Hiệu quả đầy hứa hẹn này cho thấy vai trò của chiết xuất từ Monarda trong việc cải thiện tình trạng chống oxy hóa. Đồng thời ngăn chặn nguy cơ mắc các bệnh tiềm ẩn mạn tính liên quan đến stress oxy hóa, tim mạch, hô hấp…

3.5 Liệu pháp hương thơm

Tương tự như tinh dầu bay hơi khác, tinh dầu Monarda được ưa chuộng trong liệu pháp hương thơm

• Hương thơm từ loài M. fistulosa giúp thanh lọc tâm hồn;
• Ổn định cảm xúc tiêu cực;
• Hỗ trợ tăng cường trí não;
• Tác dụng an thần;
• Điều chỉnh cảm xúc;
• Cung cấp năng lượng tích cực cho cơ thể;
• Giữ cho hệ thống thần kinh khỏe mạnh bằng cách điều trị lo âu và căng thẳng một cách tự nhiên.

Với những lợi ích kể trên, không khó để lý giải tại sao tinh dầu từ thực vật Monarda dễ dàng xuất hiện trong các buổi thiền định, thư giãn, cầu nguyện, tụ họp tâm linh,…

3.6 Chống viêm

Những thông tin về tiềm năng chống viêm của tinh dầu Monarda được tìm thấy từ xa xưa:

• Tinh dầu này là ứng cử viên mà dân gian sử dụng hỗ trợ điều trị phản ứng viêm bất thường như viêm khớp, vết xước, kích ứng, sưng nóng bộ phận cơ thể…
• Các nghiên cứu hiện đại cũng công nhận khả năng kháng viêm và giảm đau mạnh mẽ của chiết xuất trong thử nghiệm ức chế 5-lipoxygenase. Ngoài ra, họ cũng phát hiện, khả năng này đến từ hàng loạt hợp chất như thymoquinone, linalool, carvacrol và 1,8-cineole
• Năm 2009, Zhylakova và cộng sự cũng đã nghiên cứu việc sử dụng tinh dầu M. fistulosa như một chất chống tiết bã.

Điều thú vị là, khi được pha trộn với dầu xoa bóp, massage, tác dụng giảm đau, chống viêm của chúng còn được nâng cao hiệu lực.

4. Gợi ý một số cách sử dụng tinh dầu Monarda đơn giản

4.1 Tinh dầu Monarda dùng qua đường hô hấp:

• Khuếch tán tinh dầu Wild bergamot bằng thiết bị hiện đại như máy xông, máy khuếch tán tinh dầu…Ngoài ra, bạn có thể linh hoạt pha trộn chúng dưới dạng sản phẩm túi thơm, nến thơm, sáp thơm…
• Xông hơi bằng tinh dầu M. fistulosa là phương thức đơn giản, giúp hơi nước tác động trực tiếp đến những rối loạn sức khỏe.
• Nhỏ 2-3 giọt dầu M. fistulosa vào vật dụng gần nơi thư giãn, nghỉ ngơi, bồn tắm, nước rửa chân…Ngoài ra, có thể lấy 1-2 giọt dầu Monarda vào lòng bàn tay rồi xoa tròn, hít thở sâu.

4.2 Tinh dầu Monarda dùng bên ngoài da

Hỗn hợp dầu xoa bóp: Lấy 1 đến 2 giọt tinh dầu từ cây M. fistulosa và hòa trộn vào dầu nền quen thuộc như dầu jojoba, dầu hạnh nhân (almond), dầu dừa (coconut),…để tạo nên hỗn hợp massage phù hợp với nhu cầu điều trị.

Thêm 1 giọt tinh dầu M. fistulosa vào kem dưỡng da để nuôi dưỡng và cải thiện vấn đề da.

5. Lưu ý gì khi sử dụng tinh dầu Monarda

5.1 Lưu ý chung

Trong quá trình sử dụng tinh dầu từ cây M. fistulosa cần phải chú ý các điều sau:

• Không dùng tinh dầu M. fistulosa nguyên chất, đậm đặc bằng miệng trực tiếp.
• Nên dùng tinh dầu Monarda theo cách được nhà sản xuất đề nghị, bao gồm thông qua hô hấp và thoa tại chỗ.
• Kiểm tra tinh dầu M. fistulosa tại vùng da nhỏ và theo dõi phản ứng sau đó. Lưu ý hạn chế tiếp xúc những nơi nhạy cảm trên cơ thể như vết thương hở, niêm mạc, tai trong, mắt,…
• Tì tinh dầu M. fistulosa đậm đặc, nồng độ càng cao thì tình trạng đau đầu, kích ứng, chóng mặt, phỏng da…sẽ dễ xảy ra hơn. Vì vậy, hãy luôn pha loãng chúng.
• Đối với trường hợp đang dùng thuốc đặc biệt hoặc nhạy cảm về sức khỏe, khuyến khích tham khảo tư vấn của bác sĩ y khoa trước khi sử dụng sản phẩm từ thực vật M. fistulosa.

5.2 Đối tượng nào nên thận trọng khi sử dụng tinh dầu Monarda

Thực tế, không phải bất cứ ai cũng dùng được tinh dầu từ cây M. fistulosa. Cần lưu ý khi là:

• Trẻ em;
• Phụ nữ có thai;
• Phụ nữ đang cho con bú;
• Đối tượng từng dị ứng với sản phẩm chiết xuất từ thực vật thuộc loài M. fistulosa;
• Nếu bạn có lịch trình phẫu thuật, khuyến khích ngưng sử dụng tinh dầu Monarda ít nhất 2 tuần trước đó.

6. Quy cách đóng gói

7. Tổng kết

Fistulosa là thực vật quen thuộc, và ưa chuộng trong trị liệu và ẩm thực. Hơn thế, chúng còn là nguồn cung cấp dồi dào tinh dầu Monarda với hương thơm ấn tượng và lợi ích sức khỏe đáng chú ý. Ghé thăm Kobi để khám phá nhiều hơn về thế giới tinh dầu thiên nhiên đa dạng cùng nhiều sản phẩm tự nhiên đáng sở hữu khác nhé.

8. Tại sao chọn Kobi?

Kobi tự hào là nhà nhập khẩu và phân phối các loại tinh dầu thiên nhiên, dầu thực vật chất lượng cao với giá cả cạnh tranh tại Việt Nam từ 2011. Đối tác của chúng tôi là các nhà sản xuất, nhà xuất khẩu cung cấp nguồn thực vật bền vững từ hơn 10 quốc gia, thu mua cây trồng từ nơi chúng phát triển tự nhiên và dồi dào. Mỗi đơn hàng đều đi kèm với GC-MS, COA và SDS để chứng minh dầu của chúng tôi là 100% nguyên chất và tự nhiên. Sự hài lòng của khách hàng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi và chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của bạn. Hãy liên hệ ngay hôm nay để tìm hiểu cách chúng tôi có thể giúp công việc của bạn phát triển như thế nào nhé!

9. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Chemical Composition and Antimicrobial Activity of Essential Oils from Aerial Parts of Monarda didyma and Monarda fistulosa Cultivated in Italy https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0972060X.2016.1278184
2. Content and Composition of Wild Bergamot (Monarda fistulosa L.) Essential Oil at Different Phenological Phases https://link.springer.com/article/10.3103/S0027131420060140
3. Monarda fistulosa https://en.wikipedia.org/wiki/Monarda_fistulosa
4. Monardia fistulosa https://medicinalgarden.trekbirmingham.com/monardia-fistulosa/
5. Facts of Wild bergamot https://www.healthbenefitstimes.com/wild-bergamot/
6. Bee balm / Monarda didyma https://avedaayur.com/benefits-of-bee-balm-medicinal-uses-dosage-and-side-effects