Tinh dầu Chanh Sần

1. Mô tả Chanh Sần

Kaffir Lime hay ở nước ta có tên Chanh Sần hoặc Chanh Thái hay cây Chúc (tên khoa học: Citrus hystrix) là một loài thực vật thuộc họ Cam Chanh (Rutaceae) được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực từ ẩm thực, dược phẩm đến mỹ phẩm.

Cây Chanh Sần khả năng là có nguồn gốc từ vùng Indo-Malayan, tuy nhiên ngày nay nó được trồng rộng rãi khắp Indonesia, Malaysia, Philippines, Myanmar, Đông Nam Á, Sri Lanka và một phần của Ấn Độ.

Đây là một loài thân gỗ, cao từ 1.8 m đến 10 m, có thể đến 12 m. Thân cây có nhiều nhánh và nhiều gai nhọn. Các lá mọc xen kẽ, lá hình trứng rộng đến hình trứng thuôn dài, 3-15 cm × 2-6 cm, màu xanh đậm và bóng ở mặt trên, xanh nhạt hơn ở mặt dưới, có mùi thơm. Hoa mọc thành cụm, màu trắng. Quả thuộc loại mọng nước, hình cầu, vỏ ngoài dày và nhăn nheo, khi chín có màu vàng, thịt quả bên trong hơi vàng, vị rất chua và hơi đắng. Cây thường có trái quanh năm.

Tinh dầu Chanh Sần tập trung chủ yếu ở lá và vỏ quả xanh. Cả lá và quả đều ăn được nên hay được dùng làm gia vị cho các món ăn ở nhiều nước, trong đó nổi tiếng là món lẩu Tom Yum của Thái Lan. Ở nước ta, đặc biệt vùng Bảy Núi, An Giang, lá Chanh Sần được gọi là lá Chúc và được sử dụng trong nhiều món ăn như gà hấp lá Chúc, bò nướng lá Chúc và trong các món gỏi, canh chua…

2. Đặc điểm tinh dầu Chanh Sần

Tinh dầu Chanh Sần (Kaffir lime essential oil) được chiết xuất từ lá và vỏ quả của cây, là một chất lỏng không màu hoặc màu vàng nhạt với mùi hương cam quýt mạnh.

Các nghiên cứu cho thấy người ta phân lập được khoảng 20 hoạt chất khác nhau trong tinh dầu Chanh Sần, tuy nhiên thành phần tinh dầu ở lá và vỏ quả lại chứa các hoạt chất với tỉ lệ khác nhau.

Ở lá Chanh Sần, tinh dầu của lá tươi chủ yếu bao gồm citronellal (72,4%), β-citronellol (6,7%), citronellyl axetat (4,1%), β-pinen (1,9%) và limonene (0,1%). Trong khi đó, tinh dầu ở vỏ quả Chanh Sần lại chứa β-Pinene (23,5%), sabinene (20,1%), citronellal (12,6%), limonene (11,8%) và β-citronellol (3,3%).

Hàm lượng tinh dầu phụ thuộc vào thời điểm thu hoạch, đất trồng, khí hậu và cả phương pháp chiết suất.

3. Tác dụng của tinh dầu Chanh Sần

Tinh dầu Chanh Sần được nhiều người biết đến với công dụng xua đuổi nhiều loài côn trùng gây bệnh như muỗi Aedes aegypti và Anopheles minimus, ruồi nhà và cả gián. Ngoài ra với các hoạt tính kháng viêm, kháng khuẩn, chống oxy hóa tinh dầu từ Kaffir Lime còn có các tác dụng như kiểm soát tình trạng mụn trứng cá, làm sáng da, bảo vệ răng miệng, thư giãn, chống stress, cải thiện chức năng thần kinh, bảo vệ gan, chống ung thư.

3.1. Xua đuổi và tiêu diệt côn trùng

Các nghiên cứu chỉ ra rằng ở nồng độ từ 1 – 5%, tinh dầu Chanh Sần có khả năng xua đuổi muỗi Aedes aegypti và Anopheles minimus trong 30 phút. Cũng có nghiên cứu cho thấy tinh dầu Kaffir Lime cung cấp thời gian bảo vệ hiệu quả trong 1 giờ, và nếu được bổ sung 5% vanillin thì hiệu quả tăng lên đến 3 giờ đối với muỗi Anopheles dirus và Culex quinquefasciatus khi thử nghiệm trên người tình nguyện.

Các hợp chất được tìm thấy trong tinh dầu Kaffir Lime có hoạt tính đuổi muỗi bao gồm citronellol, citronellal và limonene. Tinh dầu Chanh Sần còn được biết đến với khả năng xua đuổi 100% gián Periplaneta americana và Blattella germanica. Ngoài ra, tinh dầu Chanh Sần còn có tác dụng tiêu diệt được ruồi xanh (Chrysomya megacephala, Chrysomya rufifacies, Lucilia cuprina) và ruồi nhà (Musca domestica) bằng cách làm tổn thương vỏ bọc bên ngoài của ruồi.

3.2. Tinh dầu Chanh Sần giúp kháng khuẩn

Tinh dầu Chanh Sần có tác dụng ức chế đối với các chủng vi khuẩn Gram âm và Gram dương trong thử nghiệm in vitro, đặc biệt là Staphylococcus aureus và Elizabethkingia meningoseptica. Hơn nữa, tinh dầu Chanh Sần còn được chứng minh là có hoạt tính kháng khuẩn chống lại các mầm bệnh đường hô hấp.

Citronellal và α-terpineol được chiết xuất từ tinh dầu ở lá và vỏ quả được làm thuốc xịt họng. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng tất cả thuốc xịt họng này có nồng độ từ 4 – 13% đều có hoạt tính kháng khuẩn đối với chủng phân lập lâm sàng liên cầu nhóm A và ba tác nhân gây bệnh đường hô hấp (S. aureus, S. pneumoniae và H. influenza), với hoạt tính mạnh nhất là chống lại H. influenza.

Như vậy tinh dầu Chanh Sần cho thấy được tiềm năng được phát triển như một chất kháng sinh nhằm chống lại các vi khuẩn kháng kháng sinh đang nổi lên hiện nay.

3.3. Giảm căng thẳng

Bốn mươi người tình nguyện viên khỏe mạnh sau khi được xoa bóp bằng tinh dầu Kaffir Lime tự đánh giá mình tỉnh táo, chú ý, vui vẻ và hoạt bát hơn các đối tượng trong nhóm đối chứng, hơn nữa nhiệt độ da cũng giảm đáng kể. Điều này chứng minh về hiệu quả sử dụng dầu Chanh Sần trong liệu pháp hương thơm (aromatherapy), chẳng hạn như làm giảm trầm cảm và căng thẳng ở người.

3.4. Tinh dầu Chanh Sần giúp kiểm soát  mụn

Tinh dầu Chanh Sần có tác dụng ức mạnh vi khuẩn Propionibacterium acnes – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng mụn trứng cá. Ngoài ra, tinh dầu Chanh Sần còn giúp giảm tình trạng viêm của mụn thông qua tác dụng ức chế 5-LOX.

3.5. Sáng da

Nghiên cứu đã chứng minh tinh dầu Chanh Sần có tác dụng làm trắng da thông qua khả năng ức chế tyrosinase lên đến 55%. Dạng kem bôi và dạng thuốc gel chứa tinh dầu Chanh Sần cho thấy không gây kích ứng trên da thỏ và người tình nguyện tham gia nghiên cứu. Chế phẩm trên cũng ổn định về mặt vật lý và hóa học trong khoảng thời gian 1 năm nếu được bảo quản ở mức nhiệt độ 4 và 25 °C. Nghiên cứu này đã chứng minh tiềm năng mạnh mẽ của các sản  phẩm từ tinh dầu Citrus hystrix trong ứng dụng mỹ phẩm.

3.6. Cải thiện sức khỏe răng miệng

Tinh dầu Citrus hystrix còn thể hiện hoạt tính ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn liên quan đến các bệnh nha chu và sự hình thành màng sinh học như với P. gingivalis, S. mutans và S. sanguinis thông qua cơ chế phá vỡ lớp vỏ ngoài của vi khuẩn. Citronellal được xác định là hợp chất chính trong tinh dầu C. hystrix có tác dụng trên. Tinh dầu C. hystrix có thể được sử dụng như một hoạt chất tự nhiên hoặc kết hợp với chlorhexidine trong các chế phẩm nước súc miệng để cải thiện tình trạng sức khỏe răng miệng.

3.7. Tinh dầu Chanh Sần giúp cải thiện chức năng thần kinh

Nghiên cứu trên loài giun Caenorhabditis elegans lần đầu tiên đã xác định tiềm năng của tinh dầu Kaffir Lime trong việc cải thiện mức độ rối loạn dẫn truyền cholinergic, mở hướng điều trị mới trong rất nhiều chứng rối loạn thoái hóa thần kinh như bệnh Alzheimer, Huntington và Parkinson và một số rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt. Ngoài ra, tinh dầu Chanh Sần còn được chứng minh có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh người chống lại tình trạng đường huyết cao liên quan tới quá trình lão hóa.

3.8. Chống ung thư

Nghiên cứu trên in vitro cho thấy citronellol và citronellal trong tinh dầu Chanh Sần có tác dụng chống ung thư bằng cách gây ra quá trình apoptosis ở tế bào ung thư vú. Ngoài ra, tinh dầu từ cây Kaffir Lime còn được chứng minh là có hoạt tính chống tăng sinh đối với ung thư biểu mô khoang miệng ở người và ung thư dòng tế bào bệnh bạch cầu ở chuột.

3.9. Tinh dầu Chanh Sần giúp bảo vệ gan

Các nghiên cứu trên chuột bị viêm gan nhiễm mỡ không do rượu cho thấy tinh dầu Chanh Sần đã điều chỉnh mức cholesterol trong máu, LDL, HDL và triglyceride, các ty thể ở gan cũng được bảo tồn thông qua các cơ chế hoạt động chống oxy hóa và điều hòa miễn dịch của các hoạt chất trong tinh dầu Chanh Sần.

4. Cách dùng tinh dầu Chanh Sần

Da bị thương hoặc bị viêm thường dễ thấm tinh dầu hơn và có thể nhạy cảm hơn với các phản ứng trên da. Sẽ rất nguy hiểm nếu để tinh dầu chưa được pha loãng lên vùng da này. Nên pha loãng tinh dầu Chanh Sần từ 1 – 5%, đặc biệt đối với trẻ sơ sinh, trẻ mới biết đi và trẻ nhỏ nhạy cảm hơn với hiệu lực của tinh dầu cho nên độ pha loãng an toàn thường dao động từ 0,5 – 2,5%.

Để thư giãn, có thể pha nước với 5 giọt tinh dầu Chanh Sần trong đèn đốt tinh dầu để khuếch tán và hít mùi hương tinh dầu nhằm giảm stress, lưu ý không gian phòng cần thông thoáng.

Có thể pha 10 giọt tinh dầu Chanh Sần với 50 ml nước, cho vào bình xịt, xịt các góc phòng để xua đuổi muỗi, gián.

Đối với dưỡng da, nên trộn tinh dầu Chanh Sần với dầu nền trước khi thoa theo tỉ lệ 10ml dầu nền và tối đa 5 giọt tinh dầu Chanh Sần, có thể cho thêm các loại tinh dầu khác như tinh dầu sả, tinh dầu oải hương.

Có thể nhỏ vài giọt tinh dầu Chanh Sần vào dầu gội cũng là một cách vô cùng hữu ích để loại bỏ bụi bẩn, làm sạch tóc hiệu quả mà còn giúp trị gàu và rụng tóc.

5. Tác dụng phụ và lưu ý khi dùng tinh dầu Chanh Sần

Theo Hiệp hội Quốc tế về Liệu pháp mùi hương toàn diện (NAHA), các loại tinh dầu giàu aldehyde (ví dụ, citronellal, citral) và phenol (ví dụ, cinnamic aldehyde, eugenol) có thể gây ra phản ứng trên da. Tinh dầu giàu các thành phần này luôn phải được pha loãng trước khi thoa lên da. Do đó cần pha loãng tinh dầu Chanh Sần để dung dịch thu được trở nên không gây kích ứng, có thể pha loãng tinh dầu Chanh Sần đến nồng độ thấp hơn nhiều so với các trường hợp bình thường. Phản ứng kích ứng sẽ biểu hiện trên da dưới dạng lấm tấm hoặc mẩn đỏ, có thể gây đau cho một số người. Mức độ nghiêm trọng của phản ứng sẽ phụ thuộc vào nồng độ  hay độ pha loãng được sử dụng. Nếu tinh dầu gây kích ứng da, hãy ngừng sử dụng tinh dầu hoặc sản phẩm đã gây kích ứng da. Nếu các giọt tinh dầu vô tình dính vào mắt nên nhanh chóng chóng rửa bằng nước sạch.

Việc sử dụng tinh dầu khi mang thai là một chủ đề gây tranh cãi và vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Mối quan tâm chính trong khi mang thai là nguy cơ các thành phần tinh dầu đi qua nhau thai. Tuy nhiên theo Hiệp hội Quốc tế về Liệu pháp mùi hương toàn diện (NAHA), tinh dầu Chanh Sần nếu được pha loãng đúng cách có vẻ an toàn để sử dụng trong thời kỳ mang thai.

Chưa có thông tin về việc tinh dầu Chanh Sần gây vô sinh, tuy nhiên nghiên cứu trên chuột cho thấy tinh dầu Chanh Sần có tác dụng tăng số lượng các nang thứ cấp ở buồng trứng chuột nâu Rattus norvegicus. Do đó, chiết xuất tinh dầu Chanh Sần có tiềm năng như một loại thuốc thảo dược tốt cho sức khỏe sinh sản của phụ nữ.

Tinh dầu là chất rất dễ cháy nên bảo quản ở nơi khô ráo và cần tránh tiếp xúc trực tiếp với những nơi có lửa như nến, diêm, thuốc lá, bếp ga.

6. Tổng kết

Quả thực, tinh dầu chanh sần ẩn chứa nhiều đặc tính khiến chúng trở thành một thành phần đầy hứa hẹn cho liệu pháp hương thơm và trong trị liệu sức khỏe. Hãy liên hệ với Kobi nếu bạn muốn khám phá nhiều hơn về kho tàng tinh dầu thiên nhiên nhé.

7. Các chứng chỉ/chứng nhận

• COA/GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

• Reuther, W., Webber, H.J. & Batchelor, L.D. (Editors), 1967. The Citrus industry. Revised ed. 4 Volumes. Division of Agricultural Sciences, University of California.
• Staples, George; Kristiansen, Michael S. (1 January 1999). Ethnic Culinary Herbs: A Guide to Identification and Cultivation in Hawai’i. University of Hawaii Press. pp. 27–29. ISBN 978-0-8248-2094-7
• Agouillal F, Taher Z. M, Moghrani H, Nasrallah N, El-Enshasy H. A Review of Genetic Taxonomy, Biomolecules Chemistry and Bioactivities of Citrus Hystrix DC. Biosci Biotech Res Asia 2017;14(1).
• Md Othman, S.N.A.; Hassan, M.A.; Nahar, L.; Basar, N.; Jamil, S.; Sarker, S.D. Essential Oils from the Malaysian Citrus (Rutaceae) Medicinal Plants. Medicines 2016, 3, 13. https://doi.org/10.3390/medicines3020013
• Omar, Muhammad. (1999). Volatile Aroma Compounds in Citrus hystrix oil. Journal of Tropical Agriculture and Food Science. 27. 225-229.
• Jirod Nararak, Sunaiyana Sathantriphop, Monthathip Kongmee, Michael J. Bangs, Theeraphap Chareonviriyaphap, Excito-Repellency of Citrus hystrix DC Leaf and Peel Essential Oils Against Aedes aegypti and Anopheles minimus (Diptera: Culicidae), Vectors of Human Pathogens, Journal of Medical Entomology, Volume 54, Issue 1, January 2017, Pages 178–186, https://doi.org/10.1093/jme/tjw143
• Thavara U, Tawatsin A, Bhakdeenuan P, Wongsinkongman P, Boonruad T, Bansiddhi J, Chavalittumrong P, Komalamisra N, Siriyasatien P, Mulla MS. Repellent activity of essential oils against cockroaches (Dictyoptera: Blattidae, Blattellidae, and Blaberidae) in Thailand. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2007 Jul;38(4):663-73. PMID: 17883004.
• Suwannayod, S. & Somboon, Pradya & Junkum, Anuluck & Leksomboon, Ratana & Chaiwong, Thanaphoom & Jones, M.K. & Sripa, Banchob & Balthaisong, S. & Phuyao, C. & Chareonviriyaphap, T. & Sukontason, K.. (2018). Activity of kaffir lime (Citrus hystrix) essential oil against blow flies and house fly. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health. 49. 32-45.
• Sreepian A, Sreepian PM, Chanthong C, Mingkhwancheep T, Prathit P. Antibacterial activity of essential oil extracted from Citrus hystrix (Kaffir Lime) peels: An in vitro study. Trop Biomed. 2019 Jun 1;36(2):531-541. PMID: 33597415.
• Srifuengfung S, Bunyapraphatsara N, Satitpatipan V, Tribuddharat C, Junyaprasert VB, Tungrugsasut W, Srisukh V. Antibacterial oral sprays from kaffir lime (Citrus hystrix DC.) fruit peel oil and leaf oil and their activities against respiratory tract pathogens. J Tradit Complement Med. 2019 Sep 12;10(6):594-598. doi: 10.1016/j.jtcme.2019.09.003. PMID: 33134136; PMCID: PMC7588327.
• Hongratanaworakit, Tapanee & Buchbauer, Gerhard. (2007). Chemical composition and stimulating effect of Citrus hystrix oil on humans. Flavour and Fragrance Journal. 22. 443 – 449. 10.1002/ffj.1820.
• Julianti Wijayadi, L., & Rusliati Rusli, T. (2020). Encapsulated Lime Peel Essential Oil (Citrus hystrix) Into Chitosan Nanoparticle: New Entity to Enhanced Effectivity Against Propionilbacterium Acne in Vitro. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 852, 012016. doi:10.1088/1757-899x/852/1/012016
• LERTSATITTHANAKORN, P., TAWEECHAISUPAPONG, S., AROMDEE, C., & KHUNKITTI, W. (2006). In vitro bioactivities of essential oils used for acne control. International Journal of Aromatherapy, 16(1), 43–49. doi:10.1016/j.ijat.2006.01.006
• Borusiewicz, Magdalena & Trojanowska, Danuta & Paluchowska, Paulina & Janeczko, Zbigniew & Petitjean, Max & Budak, Alicja. (2017). Cytostatic, cytotoxic, and antibacterial activities of essential oil isolated from Citrus hystrix. ScienceAsia. 43. 96. 10.2306/scienceasia1513-1874.2017.43.096.
• Hongratanaworakit, Tapanee & Tapaneeyasin, P & Nuamlert, J & Chansiri, A & Hongrattanavorakit, Narumon. (2006). Development of skin whitening preparations from kaffir lime oil (Citrus hystrix).
• Wongsariya, K., Phanthong, P., Bunyapraphatsara, N., Srisukh, V., & Chomnawang, M. T. (2013). Synergistic interaction and mode of action ofCitrus hystrixessential oil against bacteria causing periodontal diseases. Pharmaceutical Biology, 52(3), 273–280. doi:10.3109/13880209.2013.833948
• Sammi, S. R., Mishra, D. P., Trivedi, S., Smita, S. S., Nagar, A., Tandon, S., & Pandey, R. (2016). Citrus hystrix-derived 3,7-dimethyloct-6-enal and 3,7-dimethyloct-6-enyl acetate ameliorate acetylcholine deficits. RSC Advances, 6(73), 68870–68884. doi:10.1039/c6ra12522k
• Ho, Y., Suphrom, N., Daowtak, K., Potup, P., Thongsri, Y., & Usuwanthim, K. (2020). Anticancer Effect of Citrus hystrix DC. Leaf Extract and Its Bioactive Constituents Citronellol and, Citronellal on the Triple Negative Breast Cancer MDA-MB-231 Cell Line. Pharmaceuticals, 13(12), 476. doi:10.3390/ph13120476
• Tunjung, W. A. S., Cinatl, J., Michaelis, M., & Smales, C. M. (2015). Anti-Cancer Effect of Kaffir Lime (Citrus Hystrix DC) Leaf Extract in Cervical Cancer and Neuroblastoma Cell Lines. Procedia Chemistry, 14, 465–468. doi:10.1016/j.proche.2015.03.062
• Manosroi, J., Dhumtanom, P., & Manosroi, A. (2006). Anti-proliferative activity of essential oil extracted from Thai medicinal plants on KB and P388 cell lines. Cancer Letters, 235(1), 114–120. doi:10.1016/j.canlet.2005.04.021
• Tirawanchai N, Kengkoom K, Isarangkul D, Burana-Osot J, Kanjanapruthipong T, Chantip S, Phattanawasin P, Sotanaphun U, Ampawong S. A combination extract of kaffir lime, galangal, and lemongrass maintains blood lipid profiles, hepatocytes, and liver mitochondria in rats with nonalcoholic steatohepatitis. Biomed Pharmacother. 2020 Apr;124:109843. doi: 10.1016/j.biopha.2020.109843. Epub 2020 Jan 21. PMID: 31978768.
• Ampawong S. A combination extract of kaffir lime, galangal, and lemongrass maintains blood lipid profiles, hepatocytes, and liver mitochondria in rats with nonalcoholic steatohepatitis. Biomed Pharmacother. 2020 Apr;124:109843. doi: 10.1016/j.biopha.2020.109843. Epub 2020 Jan 21. PMID: 31978768.
• Pattarachotanant, N.; Tencomnao, T. Citrus hystrix Extracts Protect Human Neuronal Cells against High Glucose-Induced Senescence. Pharmaceuticals 2020, 13, 283. https://doi.org/10.3390/ph13100283
• Susetyarini, Eko & Wahyuni, Sri & Yatimin, & Fauzi, Ahmad. (2020). The potency of Citrus hystrix DC in increasing fertility: The effect on ovarian follicle in Rattus norvegicus. AIP Conference Proceedings. 2231. 040050. 10.1063/5.0002432.