Tinh Dầu Cam Đắng

Chiết xuất tự nhiên từ chi Citrus như cam, quýt, chanh…đều là những chiết xuất phổ biến và chiếm tỷ lệ cao trong sản phẩm hương liệu tự nhiên. Trong đó, chế phẩm từ cam đắng dù mới mẻ những cũng đóng góp đáng kể vào sản xuất công nghiệp tinh dầu và đem lại đa dạng lợi ích sức khỏe. Bài viết sau đây, Kobi sẽ trình bày một số thông tin thú vì về tinh dầu cam đắng, bao gồm cả vai trò của chúng đối với cơ thể con người.

1. Đôi nét về thực vật cam đắng

1.1 Thông tin chung

• Tên thường gọi: cam đắng (bitter orange), cam Seville (Seville orange), cam chua (sour orange), zhi shi;
• Tên khoa học: Citrus aurantium;
• Chi Citrus, họ Rutaceae;

Theo tài liệu, thực vật có nguồn gốc từ Đông Nam Á hoặc đông bắc Ấn Độ hoặc Trung Quốc. Cho đến nay, quần thể này hiện được tìm thấy thêm nhiều nơi khác trên thế giới. Có thể kể đến như Mỹ Latin, vùng Caribe, quần đảo Nam Hải, châu Âu, Tây và Nam Phi…

Là loại thực vật đa công dụng khi hầu hết vỏ quả, nước ép, lá, hoa…đều có thể sử dụng trong nhiều khía cạnh cuộc sống, đặc biệt là chăm sóc sức khỏe.

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Cây cam đắng phát triển mạnh ở những khu vực cận nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nhưng chúng vẫn có thể chịu được các điều kiện môi trường bất lợi khác như sương giá trong thời gian ngắn.

Một số ứng dụng của cam đắng trên thị trường hiện nay:

• Trị liệu, y học bổ sung;
• Thực phẩm chức năng;
• Chăm sóc sức khỏe;
• Dược liệu;
• Hương liệu;
• Tinh dầu, nước hoa;
• Thực phẩm;
• …;

1.3 Mô tả thực vật

Cam đắng là loại cây thường xanh có thể cao tới 10m;

Lá dài, bao phủ lớp lông mịn, màu xanh đậm. Trên bề mặt lá có đốm tuyến tiết tinh dầu;

Hoa cam đắng màu trắng, với 5-8 cánh hoa, mùi thơm đặc trưng.

Quả cam đắng hình tròn, vỏ dày, màu đỏ cam khi chín. Đặc biệt phần màng và cùi quả có vị đắng và chua đặc trưng.

Cây có khả năng kháng bệnh rất tốt so với các thực vật có múi khác.

1.4 Giá trị dinh dưỡng và thành phần của quả cam đắng

Thông tin dinh dưỡng của 100g quả cam đắng:

• Năng lượng 37-66 calo: ít hơn một chút so với loại cam khác khoảng (73 calo).
• Protein 0,6-1 gam: các loại protein trong cam đắng được xác định là khá đa dạng.
• Carbohydrate 9,7-15,2 gam;
• Lượng nhỏ chất béo: 0-0,1 gam: cam đắng về cơ bản dường như không cung cấp chất béo. Điều này làm cho chúng trở thành loại trái cây phù hợp khi bạn muốn hạn chế chất béo trong khẩu phần ăn.
• Chất xơ: 0,4 gam;
• Hàm lượng vitamin dồi dào: vitamin C, vitamin A,…;
• Chất khoáng: sắt, phốt pho, canxi,

Ngoài ra, một số chất hóa học thực vật cũng đã được tìm thấy trong cây. Bao gồm cả trong lá, hoa, quả, hạt và vỏ.

• Lá cây thường gồm tinh dầu dễ bay hơi (0,2-0,4%), với hơn 90% hydrocarbon monoterpene, rượu, flavonoid, glycoside, andehit, axit không chứa xeton, este, coumarin và tetranortriterpenoit…
• Hoa: tinh dầu dễ bay hơi (0,05% đến 0,5%), với các hydrocarbon monoterpene, rượu và glycoside flavonoid tương tự như những chất chứa trong lá. Ngoài ra, một số hoạt chất khác cũng được tìm thấy trong hoa synephrine, adenosine, asparagine, tyrosine, valine, isoleucine, alanine, β-sitosterol và β-daucosterol.
• Quả: chứa octopamine, synephrine, tyramine,…;
• Vỏ quả: tình dầu dễ bay hơi (chiếm 2%), với hợp chất hydrocacbon monoterpene (90% limonene), flavonoid, furanocoumarins, glycoside flavonoid, muối khoáng, pectin, acid hữu cơ, vitamin A, B1,​C…

2. Tinh dầu cam đắng là gì?

2.1 Thông tin chung

Trong thực tến từ thực vật cam đắng, người ta có thể sản xuất ra 3 loại tinh dầu từ bộ phận:

• Hoa;
• Lá;
• Vỏ quả cam;

Cụ thể:

• Tinh dầu cam đắng được chiết xuất từ vỏ quả cam đắng (Bitter Orange Oil hay Bitter Orange Essential oil).
• Tinh dầu hoa cam đắng hay tinh dầu Neroli (Neroli Essential oil).
• Tinh dầu lá cây cam đắng thường được gọi là Petitgrain Oil.

Trong bài viết này đề cập đến, chiết xuất từ vỏ quả cam đắng hay Bitter Orange Oil. Thông thường, phương pháp chủ yếu được lựa chọn để tạo thành sản phẩm là chưng cất hơi nước. Dung dịch thu được có đặc tính cơ bản như:

• Màu cam vàng đến màu cam hơi xanh;
• Mùi thơm đặc trưng của hương cam tươi mát. Hương thơm giao thoa giữa vị ngọt của dầu cam ngọt và vị đắng nhẹ của tinh dầu bưởi.

Chất lượng và thành phần của tinh dầu cam đắng phụ thuộc rất nhiều vào:

• Giai đoạn chín của quả;
• Quá trình chín của trái cây có tác động đến sự phát triển của hương vị, mùi hương và các thuộc tính chất lượng hóa học khác. Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra tầm quan trọng của quá trình chín đối với các thuộc tính chất lượng của vỏ cam quýt và các sản phẩm của chúng như tinh dầu.
• Nồng độ của các hợp chất dễ bay hơi có trong tinh dầu;
• Phương pháp khai thác, thời gian thu hoạch;
• Thổ nhưỡng, môi trường sống;

2.2 Thành phần nổi bật của tinh dầu cam đắng

Như đã trình bày ở trên, tình dầu chiết xuất từ vỏ cam đắng có đa dạng hợp chất như:

• Hydrocacbon terpene: limonene, β-myrcene, bergapten, α-pinen, β-pinen, ocimene, Cyclopropane, 1,2-dibutyl-, linalyl butyrate, myrcenol, linalool α-terpi neol, 3-carne, nerol…Trong đó, limonene, pinen, linalool đều là những hợp chất đã được chứng minh có tính sát khuẩn, chống viêm…
• Flavonoid;
• Furanocoumarins;
• Glycoside flavonoid;
• Synephrine (p-synephrine): chiết xuất chính từ cam đắng, có cấu trúc tương tự như ephedrine. Chất này được lưu ý là có thể tác động đến hệ tim mạch như tăng nhịp tim, huyết áp…
• Chất chống oxy hóa: sẽ bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật bằng cách ngăn ngừa tổn thương tế bào.

2.3 Bảo quản

• Bảo quản tinh dầu cam đắng trong lọ kín khí và luôn đậy nắp sau mỗi lần sử dụng. Tốt nhất là sử dụng trong vòng 06 tháng kể từ khi mở niêm phong.
• Để kéo dài thời hạn bảo quản, có thể đặt tinh dầu trong ngăn mát tủ lạnh hoặc nơi khô thoáng, tránh ánh sáng mặt trời.
• Nếu khi sử dụng mà tinh dầu bị ôi thiu, hay ngửi thấy mùi lạ, thì nên loại bỏ chúng.

3. Lợi ích của tinh dầu cam đắng

Tinh dầu cam đắng và phần dễ bay hơi của chúng đã được biết đến từ thời cổ đại. Đồng thời, chúng đều có ứng dụng rộng rãi trong phòng ngừa và trị liệu cho sức khỏe con người. Dưới đây là những giá trị sinh học nổi bật.

3.1 Tinh dầu cam đắng trong y học dân gian

Cam đắng và chất chiết xuất của chúng đã được sử dụng trong Y học cổ truyền Trung Quốc (TCM).  Một số vấn đề mà chiết xuất có thể điều trị như khó tiêu, tiêu chảy, kiết lỵ, táo bón…Bên cạnh đó, ở vài địa phương khác, hợp chất từ loại trái cây này còn được sử dụng để hỗ trợ điều trị chứng lo âu và động kinh. Tuy nhiên, vẫn cần bổ sung những bằng chứng khoa học hiện đại hơn về lợi ích này trên người.

3.2 Chống nấm

Chiết xuất từ cam đắng được coi là có hiệu quả đối với một số vấn đề về da, bao gồm nấm da. Vài báo cáo đã chứng minh, khi bôi tại chỗ, chúng có thể hạn chế phát triển của nấm, ngứa,…ở nhiều vị trí trên cơ thể.

3.3 Bảo quản thực phẩm

Ngày nay, việc tìm kiếm những chiến lược và chất kháng khuẩn mới để ổn định thực phẩm và đồ uống đã trở thành mục tiêu trọng tâm của các nhà sản xuất. Điều thú vị là hợp chất sinh học từ tinh dầu thiên nhiên nói chung và tinh dầu cam đắng nói riêng đang được cân nhắc trong khâu bảo quản của nhiều thực phẩm khác nhau. Tuy nhiên, tính chất kháng khuẩn của chúng có lẽ phải cần thêm thời gian để nghiên cứu hoàn thiện và ứng dụng phổ biến hơn.

3.4 Tinh dầu cam đắng có hỗ trợ giảm cân không?

Cam đắng và các chế phẩm từ chúng cho thấy tiềm năng giảm cân. Dù vậy cho đến nay bằng chứng về hiệu quả của chúng còn khá hạn chế. Một số ghi nhận có thể kể đến như:

Hợp chất Synephrine alkaloid tác động đến tiêu thụ thức ăn:

• Tăng tiêu hao năng lượng;
• Giảm lượng thức ăn đưa vào cơ thể thông qua việc kích hoạt các thụ thể alpha và beta-adrenergic.
• Cũng có thể làm giảm lượng thức ăn bằng cách giảm nhu động dạ dày.
• Tăng sự phân hủy chất béo;
• Ức chế nhẹ cảm giác thèm ăn;

3.8 Sức khỏe làn da

Tinh dầu cam đắng còn đóng góp tích cực đến sức khỏe làn da. Chẳng hạn như:

• Làm se khít lỗ chân lông;
• Làm sạch bã nhờn;
• Cân bằng lượng dầu trên da;
• Hạn chế xuất hiện tình trạng mụn trứng cá. Nhờ chiết xuất này cung cấp những hoạt chất chống viêm, kháng khuẩn, chống nấm…
• Hoạt động như chất chống viêm, làm dịu kích ứng;
• Hỗ trợ khả năng phục hồi da sau tổn thương nhanh chóng hơn;

Những loại đặc tính này cũng khiến chiết xuất cam đắng trở thành lựa chọn lý tưởng bất cứ khi nào bạn muốn lựa chọn sản phẩm chăm sóc da. Lưu ý, hoạt chất có trong thực vật này có thể khiến da dễ bị tổn thương do tia UV. Vì vậy, để đảm bảo làn da luôn được bảo vệ hãy lưu ý sử dụng kem chống nắng và quần áo chống nắng thường xuyên hơn.

3.9 Lợi tiêu hóa

Từ lâu, cam đắng được biết đến nhiều trong đông y Trung Quốc như thảo dược hỗ trợ tiêu hóa. Ví dụ như táo bón, tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng… Ngoài ra, chúng có thể hỗ trợ các rối loạn gan và túi mật,…Có lẽ chính vì vậy mà chiết xuất từ thực vật này thường xuyên góp mặt trong các món ăn, sản phẩm thức uống, ẩm thực nhiều địa phương…

3.10 Giảm đau

Tiềm năng giảm đau của tinh dầu cam đắng cũng được ghi nhận là hữu ích nhờ những hoạt chất như limonene, linalool, pinene…Thông thường có 2 phương thức phổ biến để ứng dụng lợi ích này.

• Một là thoa lên da sau khi đã pha loãng với dầu vận chuyển, rồi kết hợp với các thao tác massage, xoa bóp lên vùng cơ thể nhức mỏi.
• Hai là sử dụng phương thức khuếch tán hương thơm, hít vào thông qua đường hô hấp.

3.11 Liệu pháp hương thơm

Tương tự như hầu hết những tinh dầu thiên nhiên bay hơi khác, tinh dầu cam đắng có thể là sự lựa chọn phù hợp nếu bạn muốn tìm kiếm “người bạn” bổ trợ cho giấc ngủ.  Theo đó, chiết xuất này sẽ giúp người mất ngủ an thần, tâm trí bình yên hơn. Không chỉ thế, chúng còn được tìm thấy khả năng cải thiện trí não, kích thích độ tập trung trong học tâm và làm chậm quá trình suy giảm trí nhớ.

Bên cạnh đó, chúng còn thanh lọc không khí, khử mùi khó chịu, hạn chế phát triển vi sinh vật trong không gian sống. Điều này thực sự mang lại lợi ích cho đường hô hấp, nhất là các vấn đề như sổ mũi, ho, tích tụ đờm tắc nghẽn…

3.12 Lợi cho bệnh lý đái tháo đường

Gần đây, vào khoảng năm 2017, một nghiên cứu từ Nigeria đã phát hiện ra rằng, các tinh dầu thuộc họ Cam quýt, trong đó có loài cam đắng có thể ức chế hiệu quả enzyme α-amylase và α-glucosidase. Cả hai đều có liên quan đến quá trình chuyển hóa đường huyết. Vì vậy mà hỗ trợ làm giảm độ trầm trọng và hạn chế biến chứng từ bệnh đái tháo đường.

Bên cạnh đó, tác dụng này không chỉ giới hạn ở Citrus aurantium mà tinh dầu bưởi hay tinh dầu chanh cũng cho ghi nhận tương tự. Cùng mong chờ trong tương lai, lợi ích này của cam đắng sẽ được nghiên cứu kỹ càng hơn…cũng như áp dụng phổ biến hơn trong cuộc sống và trị liệu bệnh lý. Dù vậy, sử dụng thận trọng và theo dõi lượng đường huyết chặt chẽ là không bao giờ dư thừa.

3.13 Tinh dầu cam đắng hỗ trợ tình trạng ung thư

Sở dĩ nói rẳng, tinh dầu cam đắng có thể đóng góp để hỗ trợ ung thư là bởi thực vật cung cấp đa dạng hợp chất flavonoid, chất chống oxy hóa như limonene, hesperidin,… Bằng cách gây ra quá trình apoptosis, hesperidin ức chế khả năng tồn tại tế bào ung thư buồng trứng. Ngoài ra, chất limonene giúp điều chỉnh các gen góp phần phát triển ung thư gan. Mặc dù, các báo cáo còn hạn chế và phương pháp này không thể thay thế hoàn toàn cho liệu pháp ung thư dựa trên bằng chứng. Tuy nhiên, đây là tín hiệu đáng mừng, làm tiền đề cho nhiều nghiên cứu sâu hơn về cam đắng khác để tạo ra các lựa chọn điều trị bổ sung cho bệnh lý ung thư, bệnh lý mạn tính…

3.12 Trong thực phẩm

Trong thực phẩm, tinh dầu cam đắng cũng mang lại hiệu quả đáng chú ý:

• Đa phần chúng được sử dụng như một chất tạo hương vị. Ví dụ như:
  • Thực phẩm, gia vị, thịt và sản phẩm từ thịt
  • Đồ uống có cồn hay không cồn;
  • Món tráng miệng như kẹo, bánh nướng, gelatin, bánh pudding,…
• Ngoài ra, một số nơi còn ứng dụng tinh dầu cam đắng trong bảo quản thực phẩm.

4. Gợi ý sử dụng tinh dầu cam đắng trong thực tế

Tùy vào nhu cầu sử dụng khác biệt mà ta có thể linh hoạt thay đổi phương thức sử dụng tinh dầu cam đắng trong thực tế. Chẳng hạn như:

4.1 Thông qua đường hô hấp

• Sử dụng trong khi thiền định, buổi tập yoga: lan tỏa tinh dầu cam đắng trong không khí thông qua máy khuếch tán, máy xông…Điều này sẽ mang đến không gian thưởng thức bình yên, tĩnh lặng, thư giãn… Ngoài ra, cách thức này sẽ cản trở cũng như hạn chế mùi lạ phảng phất trong không khí.
• Kích thích sự tập trung tại nơi làm việc bằng cách sử dụng tinh dầu cam đắng vào máy khuếch tán cá nhân, hay nhỏ vài giọt tinh dầu vào vật dụng gần đó.
• Nhỏ một giọt tinh dầu Bitter Orange vào lòng bàn tay, sau đó xoa hai bàn tay vào nhau sau đó hít thật sâu. Phương thức giúp bạn nhanh chóng lấy lại tinh thần, giải tỏa căng thẳng trong trí óc hay lo lắng.
• Cải thiện hô hấp thông qua quá trình xông hơi cùng tinh dầu cam đắng: nhỏ vài giọt vào máy xông hơi hiện đại, hay dụng cụ truyền thống.

4.2 Dùng ngoài da

• Thành phần trong hỗn hợp dầu massage: Nhỏ 1-2 giọt tinh dầu vào dầu nền để tạo nên hỗn hợp massage phù hợp với nhu cầu trị liệu. Một số dầu nền thông dụng trên thị trường như:
  • Dầu dừa;
  • Dầu hạnh nhân;
  • Dầu jojoba;
• Bôi ngoài da hỗn hợp có chiết xuất tinh dầu Bitter Orange (sau khi đã pha loãng) có thể giúp cải thiện tình trạng nấm.

4.3 Thực phẩm

Tinh dầu cam đắng cũng được sử dụng như hương liệu hoặc chất phụ gia cho những thực phẩm sau:

• Chất bảo quản (thạch);
• Kẹo;
• Món tráng miệng;
• Nước sốt và tương ớt;
• Xà lách;
• Rượu lên men;

5. Lưu ý gì khi sử dụng tinh dầu cam đắng

5.1 Lưu ý chung

Hiện nay, vẫn còn nhiều ý kiến mâu thuẫn về việc liệu synephrine, một trong những hợp chất tự nhiên của cam đắng, có nên được coi là một chất kích thích hay không.

• Một số tổ chức thể thao, chẳng hạn như National Collegiate Athletic Association-NCAA, liệt kê synephrine như một chất kích thích. Do đó, chúng được coi là chất cấm trong điền kinh.
• Nếu bạn đang mắc bệnh lý tim mạch tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, cơn đau thắt ngực…để an toàn nên thận trọng với chiết xuất thực vật này. Vì chúng có thể làm tình trạng của bạn khó chịu hơn.

Thoa tinh dầu cam đắng trên da, sẽ khiến bộ phận này nhạy cảm hơn với ánh sáng mặt trời. Chú ý kết hợp thêm những phương pháp chống nắng khác để bảo vệ cơ thể.

Ngừng dùng sản phẩm chứa thành phần cam đắng ít nhất 2 tuần trước khi phẫu thuật theo lịch trình.

Khuyến khích làm test kiểm tra phản ứng trên vùng da nhỏ, trước khi sử dụng tinh dầu Bitter Orange ở các khu vực lớn hơn.

5.2 Đối tượng cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu cam đắng

Cam đắng được cho là an toàn cho trẻ em và người lớn khi dùng với lượng trong thực phẩm. Tinh dầu cam đắng cũng được đánh giá có thể an toàn khi thoa lên da hoặc xông như một liệu pháp thơm. Thế nhưng, một số đối tượng sau cần lưu ý trong quá trình sử dụng tinh dầu cam đắng:

• Cam đắng được cho là an toàn trong thời kỳ mang thai khi được sử dụng dưới dạng thực phẩm. Nhưng những phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú nên tránh tinh dầu Bitter Orange do thiếu thông tin an toàn;
• Chúng có thể không an toàn khi được dùng như một chất bổ sung cho mục đích y tế như giảm cân, đặc biệt là khi bạn tự ý sử dụng và lạm dụng chúng. Do đó, hãy luôn tham khảo ý kiến chuyên môn từ bác sĩ để tránh rủi ro đáng tiếc.
• Trường hợp đã từng bị dị ứng với sản phẩm cam đắng hay bất cứ hoạt chất nào từ họ Cam Quýt trước đó, thì tinh dầu này có lẽ không dành cho bạn.

5.3 Những tương tác thuốc thường gặp khi dùng chiết xuất cam đắng.

Tương tác thực phẩm: Caffeine khi dùng chung với chiết xuất cam đắng làm tăng nguy cơ bệnh lý do cả hai đều là chất kích thích:

• Đột quỵ;
• Rối loạn nhịp tim;
• Tăng huyết áp;

Tương tác thuốc: Nếu bạn đang cùng lúc sử dụng những loại thuốc sau, nên tham khảo kỹ tư vấn từ bác sĩ nếu muốn sử dụng phối hợp điều trị với tinh dầu cam đắng:

• Thuốc điều trị trầm cảm: phenelzine, tranylcypromide, midazolam…;
• Thuốc có chứa Caffeine;
• Thuốc điều trị đái tháo đường;
• Thuốc có cơ chế kích thích như epinephrine, phentermine, diethylpropion…

6. Tổng kết

Quả thực, tinh dầu cam đắng là một nguồn hương liệu tuyệt vời cho nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe và trị liệu khác nhau. Nếu muốn khám phá nhiều hơn về thế giới tinh dầu đa dạng và nhiều sản phẩm thiên nhiên khác, mời bạn ghé thăm Kobi nhé.

7. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Bitter Orange https://www.nccih.nih.gov/health/bitter-orange
2. Classification of Bitter Orange Essential Oils According to Fruit Ripening Stage by Untargeted Chemical Profiling and Machine Learning https://www.mdpi.com/1424-8220/18/6/1922/htm
3. Chapter 29 – Bitter Orange (Citrus aurantium L.) Oils https://doi.org/10.1016/B978-0-12-416641-7.00029-8
4. What Is Bitter Orange, and Does It Aid Weight Loss? https://www.healthline.com/nutrition/bitter-orange