Bạch truật là một vị thuốc được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền từ rất lâu đời với nhiều công dụng chủ yếu liên quan đến hệ tiêu hóa. Hiện nay, người ta còn chiết xuất được tinh dầu từ bạch truật. Tuy nhiên, còn chưa nhiều người biết đến tinh dầu này. Hôm nay, Kobi sẽ đem đến cho bạn đọc bài viết chi tiết về những lợi ích của tinh dầu bạch truật trong đời sống hàng ngày.

1. Mô tả cây bạch truật

Bạch truật là vị thuốc trong Đông y, có tên khoa học là Atractylodes macrocephala Koidz, Atractylis ovata Thunb. Bạch truật thuộc gia đình họ Cúc Asteraceae.

Bạch truật là loài cây thân thảo, sống nhiều năm, chiều cao từ 40 – 60 cm. Bạch truật là cây rễ củ mập mạp, có vỏ ngoài màu xám. Thân cây hình trụ, mọc thẳng đứng. Phần thân trên phân nhánh, phần dưới hóa gỗ. Lá bạch truật mọc so le. Lá phía dưới có cuống dài xẻ tùy sâu thành 3 thùy, giống như những lá chét riêng biệt, thùy giữa to hơn hình bầu dục, gốc lệch, đầu lá nhọn, mép lá có răng cưa. Lá gần ngọn có cuống ngắn, không chia thùy, mép lá dạng khía răng. Gân lá nổi rất rõ ở mặt dưới.

Cụm hoa bạch truật mọc ở đầu ngọn, cành. Mỗi đầu gồm nhiều hoa hình ống màu tím. Tổng bao lá bắc hình chuông gồm những lá hẹp xẻ nhiều thùy rất sâu hình lông chim. Quả bạch truật là quả bế hình cầu hoặc bầu dục, hơi dẹt và có một chùm lông màu trắng.

Một số vùng ở nước ta, người dân còn sự dụng rễ cây thổ tam thất hay bạch truật nam (Gynura pinnatifida DC.) cùng trong họ Cúc để dùng thay thế cho Bạch truật.

2. Đặc điểm sinh trưởng của cây bạch truật

Bạch truật là loài cây mọc tự nhiên có nguồn gốc từ tỉnh Triết Giang và một số nơi ở Trung Quốc. Cây thuốc đã được thuần hóa và trồng trọt từ rất lâu đời. Hiện nay, bạch truật trồng ở nhiều nơi ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Bạch truật du nhập vào nước ta từ những năm 60 của thế kỷ trước, và được trồng ở Sapa.

Bạch truật là loài cây ưa thích ẩm ướt, thích vùng khí hậu á nhiệt đới nên phù hợp ở vùng núi cao các tỉnh phía Bắc như Sapa, Bắc Hà, Sìn Hồ, … Cây trồng ở vùng này sinh trưởng rất mạnh, ra hoa quả nhiều và chất lượng hạt giống tốt. Đến mùa đông, toàn bộ phần trên mặt đất sẽ lụi tàn. Phần củ  dưới mặt đất có thể sống qua mùa đông. Bạch truật chịu được khí hậu lạnh, có khi xuống 0 độ hoặc thấp hơn.

3. Cách thu hái bạch truật

Ở vùng núi, sau khi thu hạt thì người ta tiếp tục tận thu củ. Ở vùng đồng bằng và trung du Bắc bộ, củ bạch truật thường thu hoạch 7 – 8 tháng sau khi gieo hạt. Năng suất có thể trung bình từ 1 – 1,5 tấn củ khô/hecta.

Rễ củ thường thu hoạch từ tháng 6 – 7 (ở vùng đồng bằng), tháng 12 (ở vùng núi). Thời điểm thu hái tốt nhất là khi lá ở gốc cây úa vàng và thân tàn lụi. Rễ củ bạch truật sau khi đào lên, cắt bỏ rễ con, rửa sạch. Sau đó, sấy với diêm sinh 12 tiếng rồi phơi sấy khô.

Dược liệu bạch truật có thể chất cứng chắc, vỏ màu nâu, ruột trắng ngà có mùi thơm nhẹ là loại tốt. Bảo quản bạch truật trong thùng kín chống mối mọt. Tùy theo mục đích điều trị bệnh mà có những cách chế biến khác nhau như dùng sống, sao cháy, sao cám, tẩm mật ong, tẩm sữa, tẩm rượu, …

4. Tinh dầu bạch truật là gì?

Không chỉ bào chế thông thường mà củ bạch truật còn được chưng cất hơi nước để chiết xuất tinh dầu bạch truật. Tinh dầu có màu vàng đậm, cam đỏ, có mùi thơm ấm đặc trưng.

5. Thành phần hóa học của tinh dầu bạch truật

Có hơn 45 thành phần hóa học được tìm thấy trong tinh dầu bạch truật. Trong đó, thành phần chính là atractylone (39.22%), β ‐ eudesmol (27.70%), thymol (5.74%), hinesol (5.50%), 11 ‐Isopropylidenetricyclo [4.3.1.1(2,5)] undec‐ 3‐ en‐ 10 ‐one (4.71%).

6. Những công dụng của tinh dầu bạch truật

Theo y học cổ truyền, vị thuốc bạch truật có vị ngọt đắng, tính ấm, tác dụng kiện tỳ, táo thấp, chỉ tả, hòa trung, lợi thủy, an thai. Bạch truật được xem là vị thuốc bỏ dưỡng, điều trị bệnh dạ dày, bụng trướng đầy, nôn mửa, chậm tiêu, viêm ruột mạn tính, an thai ốm nghén, sốt ra mồ hôi, phù thũng, …

Vậy tác dụng của tinh dầu bạch truật có giống như dược liệu bạch truật hay không? Kobi sẽ điểm qua một số chi tiết dưới đây

6.1. Chống oxy hóa

Các gốc tự do là những phân tử có thể làm tổn hại các tế bào của cơ thể. Khi cơ thể tiếp xúc với ô nhiễm, khói bụi, thuốc lá và ánh nắng mặt trời có thể hình thành quá mức các gốc tự do. Từ đó, có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nguy hại, mạn tính. Như là lão hóa sớm, bệnh tim mạch, phản ứng viêm và một số bệnh ung thư.

Trong tinh dầu bạch truật chứa các hợp chất chống oxy hóa. Các thử nghiệm thu dọn gốc tự do như Ferricyanide reducing, DPPH, ABTS đều chứng minh tinh dầu bạch truật là chất chống oxy hóa mạnh. Những chất chống oxy hóa này có thể có tác động tốt đến sức khỏe con người. Chất chống oxy hóa giúp cơ thể chống lại tổn thương tế bào do các gốc tự do gây ra.

6.2. Kháng khuẩn

Vi sinh vật là nguyên nhân chính gây ra những bệnh truyền nhiễm khác nhau lây lan trên khắp thế giới. Cuộc chạy đua giữa vi khuẩn và tìm kiếm kháng sinh mới của con người ngày càng gay go, tỉ lệ kháng thuốc ngày càng cao. Gần đây, các nghiên cứu về các hợp chất tự nhiên có khả năng kháng khuẩn hiệu quả đang được quan tâm. Mục đích là giúp con người kiểm soát sự lây nhiễm bệnh và bảo quản thực phẩm.

Cùng với nhiều loại tinh dầu khác, tinh dầu bạch truật cũng có khả năng kháng khuẩn. Tác dụng này đã được nghiên cứu rộng rãi và kết quả được cho là có thể chống lại nhiều loại vi khuẩn khác nhau. Đặc biệt là các vi khuẩn gây bệnh đường ruột như Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella enterica, Staphylococcus aureus và Bacillus subtilis.

6.3. Chống viêm

Viêm là một phản ứng sinh lý bình thường của cơ thể người. Phản ứng viêm là cách cơ thể đối phó với tổn thương, nhiễm trùng và các tác nhân hóa lý. Trong quá trình viêm, các chất gây viêm, chất tiền viêm được sản xuất. Tuy nhiên những hợp chất này có thể gây hại cho cơ thể, gây ra các phản ứng không mong muốn. Đó là lý do vì sao phải hạn chế phản ứng viêm càng nhiều càng tốt. Do đó, việc ức chế các chất trung gian là cần thiết để điều trị các bệnh lý liên quan đến viêm.

Tinhh dầu bạch truật đã được nghiên cứu sử dụng trong điều trị chống viêm. Tinh dầu đã ức chế đáng kể các hóa chất trung gian gây viêm như oxit nitric NO, Prostaglandin E2, cyclooxygenase ‐ 2 (COX ‐ 2). Đây có thể là cơ chế phân tử tạo nên tác dụng chống viêm của tinh dầu. Nhìn chung, những kết quả này là cơ sở lý thuyết để nghiên cứu sâu hơn và ứng dụng tinh dầu bạch truật trong thực phẩm và sản xuất thuốc.

6.4. Chống khối u

Ở người, các tế bào đã được lập trình sẵn chương trình chết đi. Nó đóng vai trò quan trọng trong phát triển của sinh vật. Nếu chương trình chết đi hoạt động không chính xác hay không kích hoạt thì các tế bào trong cơ thể sinh sôi phát triển không kiểm soát. Là cơ sở bắt đầu hình thành những khối u, ung thư trong cơ thể.

Kết quả của các nghiên cứu về hoạt động chống khối u cho thấy rằng tinh dầu bạch truật hoạt động tốt trong các tế bào ung thư dạ dày, ung thư ruột và ung thư gan. Người ta nhận thấy rằng β – elemene và 3,7 -guaiadiene là những thành phần độc đáo trong tinh dầu bạch truật. Hai hợp chất này làm giảm khả năng tồn tại của tế bào khối u, gây ra quá trình chết rụng ở tế bào. Từ đó, khiến cho ngừng chu kỳ sinh trưởng của tế bào.

6.5. Giảm viêm mũi dị ứng

Viêm mũi dị ứng là một bệnh lý dị ứng. Bệnh có các triệu chứng nghẹt mũi, chảy nước mũi trong, hắt hơi, chảy nước mũi sau và viêm ngứa mũi. Viêm mũi dị ứng là một phần của phản ứng dị ứng toàn thân. Nó có chung cơ chế bệnh sinh với các bệnh lý như hen suyễn và viêm da dị ứng.

Atractylone là hợp chất chính có trong tinh dầu bạch truật. Nó có thể làm giảm đáng kể các triệu chứng lâm sàng và dấu ấn sinh học của viêm mũi dị ứng. Bao gồm điểm chà xát mũi, hắt hơi, và một loạt các chỉ số xuất hiện khi phản ứng dị ứng. Kết quả này cho thấy rằng atractylone là một tác nhân điều trị tiềm năng cho viêm mũi dị ứng, vì atractylone có hoạt tính miễn dịch và chống viêm tốt.

6.6. Hỗ trợ tiêu hóa

NO là một gốc tự do trong cơ thể. Nó có liên quan đến sự xuất hiện của các bệnh đường ruột khác nhau như viêm ruột và tăng tính thấm niêm mạc ruột. Kết quả thực nghiệm của nghiên cứu cho thấy tinh dầu bạch truật và atractylone có thể làm giảm đáng kể hàm lượng NO và có hoạt tính chống viêm tốt. Atractylone làm giảm phản ứng viêm ruột thông qua ức chế các trung gian gây viêm ruột

Tinh dầu bạch truật còn làm giảm mất nước do tiêu chảy, giảm chỉ số tuyến ức và lá lách và những thay đổi bệnh lý của hồi tràng và ruột kết. Tinh dầu bạch truật còn khôi phục lại cân bằng hệ vi khuẩn có lợi ở đường ruột, giảm các mầm bệnh do vi khuẩn có hại.

Vốn dĩ, Bạch truật là một dược liệu có tính kiện tỳ, hỗ trợ tiêu hóa rất tốt trong y học cổ truyền. Bằng chứng này càng thêm khẳng định khả năng của nó.

6.7. Giảm sắc tố da

Tyrosinase là một enzym đa chức năng tồn tại trong cơ thể động vật, thực vật và vi sinh vật rộng rãi. Sau chuỗi phản ứng khác nhau đã tạo nên sắc tố melanin. Melanin là nguyên nhân gây ra các bệnh về da khác nhau như tăng sắc tố, nám, tàn nhang, đồi mồi.

Bạch truật Là một trong những loại thuốc thảo dược Trung Quốc được biên soạn trong Dược điển Trung Quốc. Từ thời Trung Quốc cổ đại, bạch truật đã được lựa chọn để tạo ra công thức kinh điển nổi tiếng để làm trắng là “Thất bạch cao” – 7 vị thuốc trắng da. Thuốc này được sử dụng như thực phẩm bổ sung cho sắc đẹp trong cung đình, vua chúa. Người ta báo cáo rằng tinh dầu chứa atractylenolideI, atractylenolide II và atractylenolide III và các thành phần khác.

Kết quả của thử nghiệm mức độ phân tử cho thấy atractylenolide III có hoạt tính ức chế Tyrosinase cao. Từ đó, ức chế hình thành melanin và giúp giảm tăng sắc tố như thâm nám, đồi mồi. Nghiên cứu sẽ đặt nền tảng lý thuyết cho việc áp dụng bạch truật và các chiết xuất bao gồm cả tinh dầu trong mỹ phẩm làm trắng.

7. Ứng dụng tinh dầu bạch truật trong đời sống

7.1. Dùng tại nhà

7.1.1. Liệu pháp hương thơm

• Khuếch tán tinh dầu bạch truật bằng máy khuếch tán, hoặc công cụ như đèn đốt trong phòng. Tinh dầu sẽ không chỉ làm thơm không gian phòng mà còn có thể vô hiệu hóa nhiều vi khuẩn, mầm bệnh trong không khí.
• Bạn cũng có thể thêm 4 – 5 giọt tinh dầu bạch truật vào bồn tắm với hương thơm dễ chịu và dưỡng da dịu nhẹ.
• Nếu bạn bị viêm mũi dị ứng thì cũng có thể xông mũi họng với tinh dầu bạch truật. Bạn nên nhỏ 1 – 2 giọt tinh dầu vào bát nước nóng để xông trong khoảng 5 – 10 phút. Các biểu hiện viêm mũi dị ứng sẽ giảm dần.
• Bạn nên chứa đựng tinh dầu bạch truật trong chai lọ kim loại để vận chuyển an toàn. Sau đó, có thể chiết tinh dầu vào lọ thủy tinh nhỏ hơn, có màu sậm tối để bảo quản tốt và có thể sử dụng lâu dài.

7.1.2. Dùng ngoài da

• Tinh dầu bạch truật được sử dụng để giảm thâm nám tàn nhang, chống oxy hóa. Trộn một vài giọt tinh dầu vào dầu nền và mát xa vùng da mặt, da toàn thân.
• Ngoài ra, tinh dầu bạch truật có khả năng chống viêm nên bạn có thể bôi hỗn hợp dầu ở vùng khớp bị viêm, đau cơ.
• Cách chọn dầu nền phù hợp với nhu cầu từng làn da thì Kobi đã có một bài viết chi tiết. Bạn có thể tham khảo thêm trên website của Kobi.

7.2. Trong mỹ phẩm, dược phẩm

Cùng với nhiều dược liệu dưỡng da khác, ngày nay bạch truật cũng được thêm vào trong các sản phẩm trắng sáng da. Bạn có thể tìm trên nhãn chai có tên Atractylodes macrocephala.

Ngoài ra, nếu bạn có vấn đề tiêu hóa thì có thể tìm kiếm những sản phẩm dược phẩm chứa chiết xuất từ bạch truật. Hệ tiêu hóa của bạn sẽ nhanh chóng khỏe lại.

8. Lưu ý khi sử dụng tinh dầu bạch truật

Mặc dù tinh dầu bạch truật khá an toàn, nhưng vẫn có những lưu ý khi sử dụng. Bạn cần nhớ những điểm dưới đây:

• Kích ứng da. Giống như nhiều loại tinh dầu khác, khi thoa tinh dầu bạch truật lên da, ở một số người thì da bị đỏ và kích ứng. Cho dù ngay cả khi bạn không bị dị ứng với dược liệu bạch truật. Vì vậy, hãy bôi một ít tinh dầu đã pha loãng lên một vùng da. Đợi trong vài giờ để xem có phản ứng hay không, sau đó mới thoa lên vùng da rộng hơn.
• Người dị ứng với bạch truật thì không nên sử dụng tinh dầu để giảm các phản ứng dị ứng có thể xảy ra.
• Nhạy với ánh sáng. Một số hợp chất trong tinh dầu bạch truật có thể sẽ làm cho da nhạy cảm hơn với ánh sáng. Vì vậy nếu bạn đang sử dụng trên vùng da toàn bộ cơ thể thì bạn chỉ nên tiếp xúc với ánh nắng vừa phải và bôi kem chống nắng thường xuyên.
• Không được uống tinh dầu bất kì bao gồm cả tinh dầu bạch truật. Để tinh dầu tránh xa tầm tay của trẻ em.
• Không để tinh dầu bạch truật tiếp xúc trực tiếp với mắt.
• Tránh ngửi trực tiếp tinh dầu trong chai lọ chứa, vì tinh dầu bạch truật đậm đặc có thể gây kích ứng đường hô hấp.
• Phụ nữ có thai, cho con bú, trẻ nhỏ, người đang có các bệnh mạn tính về tim, gan, thận, … khi sử dụng tinh dầu bất kỳ cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.
• Người bị đau bụng kiểu âm hư nhiệt trướng, đại tiện táo bón, háo khát không dùng.

9. Quy cách đóng gói

10. Kết luận

Trên đây là bài viết về tinh dầu bạch truật của Kobi. Kobi Việt Nam chúng tôi là nhà nhập khẩu và phân phối sỉ hơn 150 loại tinh dầu thiên nhiên, dầu nền và nguyên liệu sản xuất dược/mỹ phẩm từ 2011. Bạn đọc quan tâm, có nhu cầu sử dụng tinh dầu bạch truật thì đừng ngân ngại liên hệ với Kobi để được tư vấn cụ thể nhé.

11. Tại sao chọn Kobi?

Kobi tự hào là nhà nhập khẩu và phân phối các loại tinh dầu thiên nhiên, dầu thực vật chất lượng cao với giá cả cạnh tranh tại Việt Nam từ 2011. Đối tác của chúng tôi là các nhà sản xuất, nhà xuất khẩu cung cấp nguồn thực vật bền vững từ hơn 10 quốc gia, thu mua cây trồng từ nơi chúng phát triển tự nhiên và dồi dào. Mỗi đơn hàng đều đi kèm với GC-MS, COA và SDS để chứng minh dầu của chúng tôi là 100% nguyên chất và tự nhiên. Sự hài lòng của khách hàng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi và chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của bạn. Hãy liên hệ ngay hôm nay để tìm hiểu cách chúng tôi có thể giúp công việc của bạn phát triển như thế nào nhé!

12. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam (tập 1)
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6719198/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8060085/
4. https://www.researchgate.net/publication/332478814_Ameliorative_effect_of_Atractylodes_macrocephala_essential_oil_combined_with_Panax_ginseng_total_saponins_on_5-fluorouracil_induced_diarrhea_is_associated_with_gut_microbial_modulation
5. https://www.researchgate.net/publication/342147321_Antioxidant_antimicrobial_and_anti-inflammatory_activities_of_essential_oil_derived_from_the_wild_rhizome_of_Atractylodes_macrocephala_Koidz