Tinh dầu Rau Diếp Cá

Ngày nay, diếp cá là loài thực vật quen thuộc và đem lại nhiều giá trị trong cuộc sống. Không chỉ là nguyên liệu ẩm thực mà chúng còn đem lại vô số lợi ích sức khỏe bất ngờ, đặc biệt là sản phẩm tinh dầu. Thông qua khả năng kháng khuẩn, chống oxy hóa, chống viêm…được kinh nghiệm dân gian cũng như các nghiên cứu khoa học công nhận. Sau đây, mời độc giả khám phá thêm về tinh dầu rau diếp cá cùng với Kobi nhé.

1. Tổng quan về rau diếp cá

1.1 Thông tin chung

Rau diếp cá (Houttuyniae cordata) là thực vật thuộc họ thuộc họ Lá giấp/ Lá giáp (Saururaceae). Theo tài liệu, ban đầu chúng là loài bản địa ở Đông Bắc Ấn Độ và Trung Quốc. Đến nay, loài xuất hiện phổ biến khắp nơi, đặc biệt là châu Á. Có thể kể đến như Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn quốc…Diếp cá có giá trị và tiềm năng trong nhiều khía cạnh cuộc sống như rau gia vị, y học, mỹ phẩm…Tại Việt Nam, cây mọc hoang dại ở hầu hết các tỉnh thành từ đồng bằng, miền núi, trung du…Ngoài ra, cây còn được trồng để làm rau ăn và làm thuốc.

Một số đặc điểm sinh trưởng:

• Diếp cá là thực vật phân bố và thích nghi chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới;
• Đất trồng tốt nhất là bờ ao hoặc nơi đủ ẩm, không quá nắng;
• Cây thường được nhân giống bằng cách tách mầm;

1.3 Mô tả rau diếp cá

Thuộc loài cây có thân thảo, nhỏ, sống lâu năm, chiều cao khoảng 20-40cm. Thân ngầm màu trắng, được bao phủ bởi lớp lông mỏng, mọc bò ngang trong đất, ưa chỗ ẩm ướt. Còn thân đứng nhẵn hơn, màu lục hay tím đỏ, có vết tích rễ nhỏ mọc bén ở đốt mấu.

Lá mọc cách so le nhau, phiến lá dạng hình tim, đầu hơi nhọn. Bề mặt phía trên xanh sẫm, phía dưới ánh tím, có lông dọc theo gân lá. Ngoài ra, cuống lá dài và lá kèm có lông ở phần mép lá.

Cụm hoa xuất hiện ở ngọn thân, tạo thành bông dài khoảng 2cm, mang nhiều hoa nhỏ, sắc vàng nhạt.

Quả có dạng nang, mở ở đỉnh, bên trong chứa hạt hình dạng trái xoan.

Chất giòn, dễ gãy, khi vò toàn cây có mùi tanh như cá, nếm có vị hơi chát và se.

2. Đôi nét về tinh dầu rau diếp cá

2.1 Đặc tính chung của tinh dầu rau diếp cá

Tinh dầu rau diếp cá (Houttuynia cordata Essential Oil) được chiết xuất từ phần trên mặt đất (lá, thân, cành cây) của thực vật cùng tên. Thông qua phương pháp chủ yếu là chưng cất hơi nước thu được dung dịch sánh nhẹ, màu vàng nhạt đến đậm, độ lan tỏa mùi hương ổn định theo thời gian và hương thơm đặc trưng của loài thảo mộc này.

Bảo quản:

• Thận trọng chứa tinh dầu rau diếp cá trong vật chứa thủy tinh tối màu. Với mục đích giữ độ tươi và kéo dài thời hạn sử dụng nên đậy kín lọ sau khi dùng.
• Chú ý đặt sản phẩm tránh tầm tay trẻ nhỏ và không nên để ánh sáng mặt trời chiếu vào.
• Trong thời gian dùng, nếu tinh dầu rau diếp cá có mùi lạ, biến chất thì nên ngừng tiếp xúc.

2.2 Các hoạt chất giá trị của tinh dầu rau diếp cá

Tinh dầu rau diếp cá chứa nhiều hoạt chất phong phú và mang giá trị cao. Tỉ lệ thành phần có thể thay đổi đôi chút tùy vào các yếu tố khác nhau như nơi canh tác, khí hậu, phương thức chiết xuất…Trong đó, các chất hóa học chính gồm: myrcene, 2-undecanone, ocimene…

Ngoài ra, chiết xuất từ diếp cá còn có thể chứa các hoạt chất giá trị sau:

• Methyl-n-nonyl ceton, decanal, 3-oxododecanal…
• Pinen, camphen, limonene, linalool,…
• Afzelin, hyperin, rutin, isoquercitrin và quercitrin…

Một số hoạt chất nổi bật như:

• Ocimene là một nhóm các hydrocacbon đồng phân, được tìm thấy trong nhiều loại thực vật và trái cây
• Myrcene là một hydrocacbon tự nhiên, được tìm thấy trong nhiều loại tinh dầu khác nhau. Ngoài ra, chúng còn có thể là chất trung gian trong việc sản xuất một số loại nước hoa.
• Pinene: là hoạt chất tồn tại ở 2 dạng alpha và beta, hiệu quả trong kháng viêm, sát trùng…
• Linalool: một chất lỏng không màu và mùi đặc trưng. Chúng xuất hiện nhiều trong các loại tinh dầu thực vật khác nhau, góp phần tạo nên hương thơm tươi mát cũng như lợi ích cho sức khỏe.
• Limonene: thành phần được nghiên cứu như một chất chống viêm, kháng khuẩn, chống oxy hóa mạnh mẽ…

3.Lợi ích của tinh dầu rau diếp cá đối với sức khỏe

3.1 Rau diếp cá trong y học dân gian

Từ xa xưa, kinh nghiệm ghi nhận nhiều lợi ích của rau diếp cá như:

• Dược liệu có vị chua, tính mát, mùi hơi tanh, quy kinh Can, Phế.
• Công dụng: thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, sát khuẩn, chống viêm, tiêu thũng, …
• Có hiệu quả đối với tình trạng mụn nhọt, ngứa, viêm sưng, táo bón, trĩ…

Chiết xuất của thực vật này còn là thành phần phổ biến trong các loại kem dưỡng da mặt cao cấp và được yêu thích ở Nhật Bản. Điều này được lý giải bởi ấn tượng của diếp cá trong việc điều trị vấn đề về da từ nhiều thế kỷ trước thông qua đặc tính chống khuẩn và kháng viêm của nó.

3.2 Chống oxy hóa và tăng cường hệ miễn dịch

Trong y văn, gốc tự do là những yếu tố bất lợi và hình thành nên các nguy cơ tiềm ẩn đối với cơ thể. Chúng cố thể làm tổn thương các hợp chất, tế bào, DNA cũng như là nguyên nhân của nhiều bệnh lý. May mắn thay, nhờ chứa hàm lượng chất chống oxy hóa dồi dào mà rau diếp cá giúp ngăn chặn sự phát triển các tế bào có hại này.

Bên cạnh đó, bằng cách kích thích sản xuất tế bào lympho, tế bào bạch cầu quan trọng đối với hệ thống bảo vệ tự nhiên của cơ thể mà chiết xuất từ thực vật có thể hạn chế sự nhạy cảm của cơ thể trước các tác nhân bất lợi, tăng cường hệ miễn dịch…

3.3 Kháng khuẩn tự nhiên

Nhiều bằng chứng cho thấy tác động kháng khuẩn của chiết xuất rau diếp cá đối với cơ thể.

• Chúng có đặc tính chống nhiễm trùng, kìm khuẩn, hiệu quả với mụn nhọt, viêm…
• Chiết xuất có tiềm năng ức chế sinh trưởng của vi khuẩn như liên cầu, phế cầu, tụ cầu vàng, E. coli…
• Theo sách Trung dược học, dịch chiết từ diếp cá bôi tại chỗ có tác dụng đối với bệnh lý ngoài da, đặc biệt là Herpes đơn thuần.

3.4 Chống viêm

Tinh dầu từ H. cordata được báo cáo là có hoạt tính chống viêm theo cơ chế hoạt động tương tự như cơ chế hoạt động của thuốc chống viêm không steroid (NSAID). Trong thí nghiệm trên chuột, chúng ức chế sự giải phóng prostaglandin E2 (PGE2) và enzyme cyclooxygenase-2 (COX-2). Điều này có lẽ đến từ các hợp chất như rutin, isoquercitrin, quercitrin,…Đây thực sự là tín hiệu khả quan cho việc ứng dụng chiết xuất này trong y học trị liệu.

3.5 Chống dị ứng

Thông thường khi bị dị ứng, cơ thể sẽ sản xuất ra histamine, một hợp chất khởi động phản ứng miễn dịch. Những bằng chứng về khả năng của sản phẩm từ rau diếp cá trong ức chế giải phóng histamin được đánh giá cao.

• Tài liệu ghi nhận công dụng làm dịu các cytokine gây ra phản ứng quá mức của hệ miễn dịch của chiết xuất.
• Chiết xuất trong nước của thảo dược cho thấy tác dụng đáng kể đối với phản ứng phản vệ qua trung gian tế bào mast. Điều này có liên quan đến nhiều bệnh dị ứng như hen suyễn và viêm mũi dị ứng.
• Ngoài ra, sự cải thiện tình trạng nổi mụn, nổi mề đay…trên da nhờ chiết xuất này cũng được nhận xét tích cực.

3.6 Lợi hô hấp

Tương tự như các loại tinh dầu thực vật bay hơi khác, tinh dầu rau diếp cá có thể có lợi ích đối với đường hô hấp thông qua đường hít thở. Bên cạnh bệnh dị ứng như hen suyễn và viêm mũi dị ứng đã trình bày ở trên, nếu bạn có các vấn đề khó chịu ở cơ quan này như sổ mũi, nghẹt mũi, ho, tắc nghẽn đàm…thì tinh dầu này là sự lựa chọn có thể cân nhắc.

3.7 Tinh dầu rau diếp cá và sức khỏe làn da

Cho đến nay, dù lợi ích của diếp cá được công nhận rộng rãi, nhưng các nghiên cứu về khả năng trị mụn của chúng vẫn còn khá hạn chế. Tuy nhiên, đây vẫn là liệu pháp tự nhiên được dân gian ghi nhận có hiệu quả với các loại mụn ở tình trạng nhẹ như mụn ẩn, mụn đầu đen, mụn cám, mụn nội tiết, vết thâm, sẹo…Chúng giúp nuôi dưỡng từ bên trong, kích thích tái tạo tổn thương , cũng như hạn chế tình trạng mụn. Chú ý rằng, nếu trường hợp tổn thương mụn nặng, lở loét lan rộng, kéo dài…cần phải được tư vấn kỹ càng từ bác sĩ chuyên môn.

4. Cách sử dụng tinh dầu rau diếp cá hiệu quả

Dựa vào nhu cầu khác nhau mà bạn có thể linh hoạt sử dụng tinh dầu rau diếp cá:

• Khuếch tán: phương thức này sẽ giúp tạo nên không gian tràn ngập hương thơm diếp cá. Để nâng cao hiệu quả, bạn cần dùng thêm dụng cụ để lan toản hương thơm rộng rãi hơn như máy xông tinh dầu, đèn đốt.
• Cho vài giọt tinh dầu rau diếp cá vào nước tắm hay chậu ngâm chân để tận hưởng hiệu quả thư giãn;
• Thêm khoảng 1-2 giọt tinh dầu rau diếp cá vào khoảng 30ml dầu vận chuyển (dầu dừa, dầu jojoba, dầu mè…) để làm dầu xoa bóp tại khu vực cần trị liệu.
• Xông hơi trị liệu: nhỏ 2-3 giọt dầu rau diếp cá vào nước sôi để xông hơi. Sau đó, tiến hành liệu pháp thông qua dụng cụ truyền thống hoặc máy xông hơi hiện đại. Cách này có lợi cho cơ thể, đặc biệt là đường hô hấp.
• Nhỏ hay xịt vài giọt tinh dầu đã pha loãng vào những vật dụng cá nhân mà bạn yêu thích. Ví dụ gối, khăn, quần áo để hỗ trợ giấc ngủ,…

5. Điều cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu rau diếp cá

Các đối tượng sau cần thận trọng khi sử dụng tinh dầu rau diếp cá:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: tinh dầu có thể gây nguy hiểm cho tử cung, dẫn đến có hại cho bà mẹ và thai nhi;
• Đối tượng có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần có trong tinh dầu rau diếp cá;
• Trẻ em: báo cáo khoa học về việc dùng tinh dầu này trên đối tượng này còn hạn chế. Hơn nữa, trẻ nhỏ là đối tượng có làn da nhạy cảm, vì vậy nên hạn chế tiếp xúc.
• Đối tượng mắc bệnh lý cấp tính, nguy cơ cao bị động kinh, ung thư hoặc vấn đề y tế;

Không được uống trực tiếp tinh dầu rau diếp cá nguyên chất vì sẽ gây hại cho sức khỏe. Nếu không may các vùng nhạy cảm như mắt, niêm mạc…dây dính dung dịch tinh dầu, cần lập tức rửa sạch bằng nước mát.

Trong lúc trải nghiệm tinh dầu bằng các phương thức đa dạng khác nhau, nếu có các phản ứng kích ứng như choáng, nôn ói, co giật, nổi mề đay, khó thở, phát ban, ngất xỉu,…hãy ngừng sử dụng ngay lập tức.

6. Tổng kết

Quả thực lợi ích từ rau diếp cá và các sản phẩm từ chúng là không thể phủ nhận. Từ xa xưa, kinh nghiệm nhân dân cũng như một số nghiên cứu khoa học đã có nhiều bằng chứng ghi nhận đóng góp của thực vật này. Hi vọng trong tương lai sẽ có thêm đa dạng sự đánh giá về tầm quan trọng của H. cordata trong hệ thống chăm sóc sức khỏe con người và sẽ thúc đẩy việc nghiên cứu nhiều hơn các sản phẩm ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống. Cùng đến với Kobi để cùng nhau trải nghiệm và thưởng thức thế giới tinh dầu thiên nhiên nhé.

Tài liệu tham khảo

1. https://www.healthbenefitstimes.com/chameleon-plant/
2. Anti-bacterial and anti-inflammatory effects of ethanol extract from Houttuynia cordata poultice https://academic.oup.com/bbb/article/80/6/1205/5954342
3. Health Benefits of Fish Mint (Houttuynia Cordata) http://superfoodjournal.com/houttuynia-cordata-fish-mint/
4. A current update on the phytopharmacological aspects of Houttuynia cordata Thunb https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3931198/
5. Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.
6. Lê Đình Sáng (2010). Sổ tay cây thuốc và vị thuốc Đông y.