Từ xa xưa, xuyên khung là một loại dược liệu được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền phương Đông. Xuyên khung có mùi thơm, cay nồng đặc trưng của dược liệu. Vậy tinh dầu xuyên khung có hiệu quả như thế nào với đời sống con người. Cùng Kobi tìm hiểu một số thông tin về tinh dầu xuyên khung trong bài viết dưới đây

1. Mô tả cây xuyên khung

Xuyên khung có tên khoa học là Ligusticum wallichii Franch. Xuyên khung còn có nhiều tên gọi khác nhau là dược cần, tây khung, khung cùng, giả mạc gia, sà ty thảo… Cây thuộc gia đình họ Hoa tán Apiaceae.

Tên gọi của xuyên khung là “Xuyên” là tỉnh Tứ Xuyên (thuộc Trung Quốc), “khung” là cao, là chỗ cuối cùng. Do đó, vị thuốc xuyên khung có xu hướng điều trị các chứng bệnh thuộc phần trên của cơ thể.

Xuyên khung là loài cây thực vật thân thảo lớn, sống lâu năm. Thân cây thẳng, bên trong rỗng ruột. Bên ngoài thân cây xuyên khung có các đường gân sọc dọc song song. Rễ xuyên khung phình lên thành củ, có mùi thơm đặc trưng do chứa hàm lượng tinh dầu cao.

Cây xuyên khung có lá màu xanh. Lá xẻ lông chim 2 – 3 lần, mọc so le nhau. Cuống lá dài và bẹ lá to. Phiến lá nhẵn hai mặt, mặt trên lá láng bóng hơn. Các thùy lá xẻ đối nhau, hình mác, gốc tròn, đầu lá nhọn. Thùy lớn lại chia thành nhiều thùy nhỏ khác nhau, nông và khía răng không đều.

Hoa của xuyên khung nhỏ, có màu trắng, tụ thành từng cụm hoa, rồi tạo thành tán kép. Tổng hoa bao gồm những lá bắc nguyên hoặc chia 3 thùy hẹp. Quả xuyên khung là quả bế có dạng hình trứng.

2. Đặc điểm sinh trưởng của xuyên khung

Hiện nay, xuyên khung trồng trọt ở khắp nơi trên thế giới, ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản… Tại Việt Nam, xuyên khung trồng phổ biến ở khu vực khí hậu mát mẻ các tỉnh phía Bắc như Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu…

Xuyên khung là loài cây ở vùng ôn đới ấm, khả năng thích nghi cao. Đặc biệt, xuyên khung sinh trưởng rất tốt trong điều kiện khí hậu ẩm mát. Nhiệt độ thích hợp để xuyên khung sinh trưởng là 13 – 16 độ C. Cây phát triển mạnh vào mùa xuân – hè, đến mùa thu bắt đầu có ra hoa kết quả.

Loài cây này ưa thích với đất mùn tơi xốp, thoát nước tốt. Đất trồng xuyên khung có độ pH từ 6 – 7. Người ta nhân giống xuyên khung bằng phương pháp vô tính các đốt của gốc thân khi đã thu hoạch củ.

3. Cách thu hái xuyên khung

Thời gian thu hoạch xuyên khung thường vào mùa thu – đông. Thân rễ (củ) hái lúc đã phình to ra. Sau đó người ta đem rửa sạch, loại bỏ đất cát, tạp chất, rễ con và sấy nhẹ đến khi khô.

Bộ phận làm thuốc là phần thân rễ của cây xuyên khung (Radix Ligustici). Lựa chọn xuyên khung phần củ to, chắc, nặng, có vỏ ngoài đen vàng, khi cắt ra phiến bên trong màu vàng trắng. Củ xuyên khung có kích thước khoảng bằng nắm tay, đường kính khoảng 3 – 6 cm. Vỏ bên ngoài nhăn nheo, màu nâu vàng, có bướu hình khối bất định và các vết tích nhỏ của rễ. Bên trong, chất liệu cứng, màu trắng xám hoặc trắng vàng, có vằn tròn và chấm điểm nhỏ vàng.

Xuyên khung được cắt lát mỏng 1-2 mm, rồi làm khô bằng cách phơi nắng hoặc sấy ở nhiệt độ 40 – 50 độ C.

Xuyên khung có mùi thơm đặc trưng, thơm nồng, vị cay đắng, tê lưỡi.

Bảo quản xuyên khung đựng hộp lọ kín, nơi khô ráo, thoáng mát. Sau thời gian dài phải sấy diêm sinh để tránh mốc mọt.

4. Tinh dầu xuyên khung là gì?

Dược liệu Xuyên khung được chuyển đến nhà máy chưng cất tinh dầu. Ở đây người ta tiến hành cắt nhỏ một lần nữa cho vụn nhỏ để tăng diện tích tiếp xúc. Phương pháp chủ yếu là chưng cất hơi nước. Tinh dầu thu được có màu vàng đậm, mùi thơm nồng của xuyên khung.

5. Thành phần hoá học của tinh dầu xuyên khung

Thành phần hoá học trong tinh dầu xuyên khung rất phong phú. Tuy nhiên, có tám hợp chất chính của tinh dầu xuyên khung đã được xác định. Ligustilide (chiếm tỉ lệ cao nhất 67,5%), senkyunolide A, neocnidilide, 3 – n -butylphthalide, butylidenephthalide, β -selinene, 1,3,5 -undecatriene và ( E ) -ligustilide.

6. Những công dụng của tinh dầu xuyên khung

Theo y học cổ truyền, xuyên khung có vị đắng, cay, mùi thơm nồng. Xuyên khung tính ấm, quy kinh Can, Đởm, Tâm bào. Công dụng chủ yếu của xuyên khung là Hành khí, hoạt huyết, bổ huyết, điều kinh, giảm đau, trừ phong. Xuyên khung chủ trị các chứng nhức đầu, hoa mắt, phong thấp, đau mỏi cơ thể, kinh nguyệt không đều, cảm mạo, … Vậy tinh dầu xuyên khung thì có công dụng như thế nào? Kobi sẽ liệt kê một số công dụng ớ dưới đây.

6.1. Giảm đau, an thần

Trong nghiên cứu, hiệu quả giảm đau và an thần của tinh dầu Chuanxiong sau khi dùng đường mũi được so sánh với hiệu quả của đường uống thường được sử dụng.

Tinh dầu xuyên khung làm giảm đau đáng kể chỉ 5 phút sau khi ngửi. Tinh dầu cũng làm cho giấc ngủ đến sớm hơn và kéo dài thời gian ngủ chỉ sau 5 phút. Tổng hợp lại, những dữ liệu này chứng minh rằng tinh dầu từ xuyên khung có tác dụng nhanh hơn, hiệu quả giảm đau và an thần tốt hơn sau khi ngửi mùi.

6.2. Giảm viêm

Viêm là phản ứng sinh lý bình thường trong cơ thể. Trong quá trình viêm đã sản sinh ra các hợp chất gây viêm, tiền viêm. Lâu ngày, các hợp chất trung gian gây viêm có thể tác hại đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Vì vậy, trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể kê thêm thuốc chống viêm cho bạn.

Phần tinh dầu thu được từ xuyên khung với các thành phần chính là Z -ligustilide và butylidene phthalide. Hai thành phần này có đặc tính chống viêm, ức chế sản xuất các hóa chất trung gian gây viêm NO, interleukin như IL – 1, IL – 6, TNF – alpha. Tinh dầu xuyên khung còn giảm mức độ biểu hiện của cyclooxygenase – 2 (COX – 2). Hiệu quả tương đương với một số thuốc tân dược.

6.3. Bảo vệ da khỏi tia UV – B

Tinh dầu xuyên khung thường được sử dụng trong giảm đau, cảm cúm, nhức đầu, … Tuy nhiên, ít người biết đến tinh dầu có tác dụng bảo vệ da, chống lại tổn thương DNA do tia cực tím B (UVB) gây ra.

Hai mươi thành phần trong tinh dầu xuyên khung  đã được xác định và chúng cho thấy đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ. Tinh dầu giúp chống oxy hóa, ức chế gốc tự do, thu dọn các phân tử bị hư hại. Đồng thời, tinh dầu hoạt động bảo vệ thẩm mỹ cho da.

6.4. Giảm sẹo lồi

Quá trình lành vết thương trên da bao gồm viêm, hình thành mô hạt và tái tạo mô. Trong quá trình này, các nguyên bào sợi ở da, có thể di chuyển đến vị trí vết thương. Sau đó, tăng sinh, tổng hợp các thành phần như collagen, hình thành mô hạt và tạo ra các lực cơ học bắt đầu co lại vết thương.

Tuy nhiên, sự tăng sinh và tích tụ quá mức của các nguyên bào sợi tại vị trí vết thương sẽ khiến vết thương co rút bất thường và hình thành sẹo phì đại hoặc sẹo lồi. Điều này gây ra các vấn đề về thẩm mỹ và chức năng khi một vết sẹo lớn xuất hiện.

Các phương pháp điều trị hiện nay bao gồm tiêm corticosteroid, liệu pháp áp lực, nẹp và bó bột nối tiếp, thậm chí cắt bỏ phẫu thuật. Thật không may, không có sự nhất trí chung nào về phương pháp điều trị giúp cải thiện hoàn toàn và vĩnh viễn sẹo lồi với ít tác dụng phụ.

Tinh dầu xuyên khung giảm số lượng tế bào tích tụ gây sẹo lồi. Tinh dầu thông qua việc phá hủy hệ thống chống oxy hóa nội bào, làm suy yếu tế bào. Từ đó, tinh dầu xuyên khung có thể là một phương pháp chữa trị hiệu quả cho vết sẹo lồi ở người.

6.5. Tăng hiệu quả cho thuốc kháng nấm

Vi nấm là một trong những tác nhân gây bệnh phổ biến nhất ở người. Vi nấm gây nhiễm trùng toàn thân, xâm lấn vào nhiều cơ quan bên trong. Vi nấm luôn khiến thế giới phải tìm kiếm nhiều loại thuốc điều trị kết hợp khác nhau.

Các hợp chất Z -ligustilide, butylidene phthalide và p -cresol trong tinh dầu xuyên khung hoạt động rất hiệu quả. Khi tinh dầu kết hợp với thuốc kháng nấm itraconazole đã tăng khả năng chống lại năm loài Aspergillus quan trọng thường gặp trên mặt lâm sàng.

6.6. Tăng thẩm thấu thuốc bôi ngoài da

Tinh dầu xuyên khung làm tăng sự thâm nhập của thuốc qua da bằng cách tương tác với lớp sừng. Tinh dầu xuyên khung giúp tăng hiệu quả của kem bôi giảm đau ibuprofen. Hơn thế nữa, tinh dầu không tích tụ trong cơ thể. Bởi vì chúng dễ bay hơi và cũng dễ dàng thải ra khỏi cơ thể qua phân và nước tiểu. Chúng được ưa chuộng vì tinh dầu có nguồn gốc tự nhiên. Hầu hết tinh dầu không gây hại cho da đồng thời tăng khả năng thẩm thấu qua da, ít độc hại, ít gây dị ứng.

6.7. Điều trị Cúm, Cảm lạnh

Giống như những loại tinh dầu có mùi cay nồng, tính ấm, tinh dầu xuyên khung cũng có thể giúp bạn giảm các triệu chứng của cảm lạnh. Như là nghẹt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi, ớn lạnh, đau đầu,… Do đó, loại tinh dầu chuanxiong có thể được sử dụng để chống lại với các bệnh như cúm và cảm lạnh thông thường.

6.8. Đuổi côn trùng

• Tinh dầu chuanxiong được phát hiện có hoạt tính diệt côn trùng đối với mọt ngô, Sitophilus zeamais. Z -3-butylidenephthalide, Z -ligustilide, 4-terpinenol, 4-vinylguaiacol và α -selinene là những thành phần chính giúp đuổi loài này.
• Rầy mềm (Hemiptera: Aphididae) là một trong những loài gây hại có sức phá hoại mạnh nhất, trong hơn 4300 loài được mô tả. Rầy đe dọa cây trồng, ăn thực vật, truyền vi rút gây bệnh thực vật và tiết ra nhựa độc. Điều này có thể dẫn đến nhiễm nấm thứ cấp và ức chế quá trình quang hợp. Khoảng hàng trăm triệu đô la mất mùa do rệp gây ra hàng năm.Nghiên cứu đã xác nhận rằng tinh dầu xuyên khung có hoạt tính sinh học đáng kể đối với loài rầy này. đặc biệt khi tinh dầu xuyên khung kết hợp với tinh dầu sả thì tác dụng hiệp đồng tăng lên. Hỗn hợp này được sử dụng thay thế cho thuốc rầy imidacloprid. T
• Người ta đã chỉ ra rằng tinh dầu xuyên khung và tinh dầu sả có triển vọng làm thuốc trừ sâu, chống lại các loại dịch hại khác nhau.

7. Cách sử dụng tinh dầu xuyên khung

7.1. Làm dầu xoa bóp ngoài da

• Nếu bạn yêu thích mùi thơm ấm cay nồng của xuyên khung thì có thể tạo hỗn hợp tinh dầu xuyên khung và dầu nền. Dầu này để xoa bóp giúp nhanh chóng thư giãn, an thần, dễ ngủ. Bạn hãy thêm từ 2 đến 6 giọt tinh dầu xuyên khung trộn với hai thìa cà phê dầu nền ưa thích.
• Xoa hỗn hợp tinh dầu xuyên khung pha loãng lên các vùng của cơ thể. Đặc biệt là vùng da bị sẹo, khớp đang bị bệnh. Nó có thể giúp làn da giảm sẹo, chống oxy hóa, chống tia UVB, giảm đau viêm khớp, …
• Ngoài ra, sau khi bôi thuốc giảm đau ngoài da (được bác sĩ kê đơn) thì bạn có thể bôi thêm lớp mỏng hỗn hợp tinh dầu xuyên khung. Tinh dầu giúp tăng hiệu quả của thuốc bôi ngoài.

7.2. Xông tinh dầu

Bạn có thể sử dụng tinh dầu xuyên khung xông khuếch tán trong nhà để thư giãn, dịu tinh thần, đuổi côn trùng, khử trùng. Bạn có thể cho một vài giọt tinh dầu xuyên khung vào máy khuếch tán tinh dầu cùng với lượng nước quy định. Như vậy, máy khuếch tán giúp cho tinh dầu xuyên khung được lan tỏa khắp không gian phòng.

7.3. Khử trùng

Lợi ích kháng nấm, kháng khuẩn của tinh dầu xuyên khung, bạn hãy thêm một vài giọt tinh dầu xuyên khung vào chất tẩy rửa, nước lau nhà để tăng hiệu quả làm sạch, khử trùng và không gây độc hại cho các bề mặt trong nhà.

Hoặc bạn hãy nhỏ vài giọt tinh dầu vào bông cotton rồi đặt vào vùng muốn đuổi côn trùng. Cách này có hiệu quả tương tự như xông tinh dầu

7.4. Các sản phẩm thương mại

Tinh dầu xuyên khung còn là thành phần không thể thiếu trong nhiều sản phẩm thương mại hiện nay. Từ các sản phẩm dành cho người như thực phẩm chức năng, dầu mát xa thành phẩm cho đến thuốc đuổi côn trùng, … Bạn có thể tìm thấy thành phần Chuanxiong essential oil trong các bảng thành phần. Trong tương lai, các sản phẩm liên quan từ xuyên khung và tinh dầu chắc chắn được phát triển.

8. Lưu ý khi sử dụng tinh dầu xuyên khung

8.1. Tính an toàn

Tinh dầu chiết xuất từ cây xuyên khung khá an toàn. Tuy nhiên, bạn đọc cần ghi nhớ những điểm lưu ý dưới đây đề sử dụng an toàn:

• Kích ứng da. Tinh dầu xuyên khung trong thử nghiệm đã không gây ban đỏ, phù nề, hen suyễn, hoặc dấu hiệu sốc phản vệ ở động vật.Các kết quả thử nghiệm chỉ ra rằng sử dụng tinh dầu xuyên khung trong thời gian ngắn có thể an toàn trong phạm vi liều dùng chuẩn. Nhưng liều lượng nên được kiểm soát để sử dụng ngoài da. Tuy nhiên, giống như nhiều loại tinh dầu khác, khi thoa tinh dầu xuyên khung lên da có một số người da bị đỏ và kích ứng. Cho dù ngay cả khi bạn không bị dị ứng với dược liệu xuyên khung. Vì vậy, hãy bôi thử một ít tinh dầu xuyên khung đã pha loãng lên một vùng da nhỏ, đợi trong vài giờ rồi mới thoa lên vùng da rộng hơn.
• Người dị ứng với xuyên khung và các cây khác trong họ … thì nên hạn chế sử dụng tinh dầu này để giảm nguy cơ có thể xảy ra phản ứng dị ứng.
• Không được uống tinh dầu bất kỳ bao gồm cả tinh dầu xuyên khung. Khi uống tinh dầu có thể khiến cơ thể bị ngộ độc, buồn nôn, ói mửa, …
• Tránh ngửi trực tiếp tinh dầu trong chai lọ chứa, vì tinh dầu xuyên khung đậm đặc có thể gây kích ứng mũi và đường hô hấp.
• Phụ nữ có thai, cho con bú, trẻ nhỏ, người đang có các bệnh mạn tính về tim, gan, thận, … khi sử dụng tinh dầu xuyên khung thì bạn cần phải tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

8.2. Bảo quản tinh dầu xuyên khung

• Bạn nên đọc kỹ hướng dẫn sử dụng, thời hạn dùng sau khi mở nắp đã được in trên bao bì của nhà sản xuất tinh dầu xuyên khung.
• Bạn nên bảo quản tinh dầu ở trong loại chai lọ thủy tinh tối màu, bảo quản ở nơi thoáng mát. Tinh dầu tránh tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao.
• Bạn nên để tinh dầu xuyên khung tránh xa tầm tay của trẻ em và vật nuôi.
• Trong quá trình sử dụng, nếu tinh dầu xuyên khung có màu khác lạ, mùi bất thường thì tốt nhất, bạn không nên tiếp tục sử dụng nữa.

9. Quy cách đóng gói

10. Kết luận

Trên đây là bài viết về tinh dầu xuyên khung của Kobi. Kobi hiện đang kinh doanh các sản phẩm về tinh dầu, dầu nền và các sản phẩm liên quan. Bạn đọc quan tâm, có nhu cầu sử dụng tinh dầu xuyên khung thì đừng ngần ngại liên hệ với Kobi để được tư vấn cụ thể. Những bài viết khác về tinh dầu thiên nhiên, bạn đọc có thể tìm hiểu thêm bằng cách truy cập vào trang web của chúng tôi tại Kobi.vn.

11. Tại sao chọn Kobi?

Kobi tự hào là nhà nhập khẩu và phân phối các loại tinh dầu thiên nhiên, dầu thực vật chất lượng cao với giá cả cạnh tranh tại Việt Nam từ 2011. Đối tác của chúng tôi là các nhà sản xuất, nhà xuất khẩu cung cấp nguồn thực vật bền vững từ hơn 10 quốc gia, thu mua cây trồng từ nơi chúng phát triển tự nhiên và dồi dào. Mỗi đơn hàng đều đi kèm với GC-MS, COA và SDS để chứng minh dầu của chúng tôi là 100% nguyên chất và tự nhiên. Sự hài lòng của khách hàng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi và chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của bạn. Hãy liên hệ ngay hôm nay để tìm hiểu cách chúng tôi có thể giúp công việc của bạn phát triển như thế nào nhé!

12. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20815693/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23085396/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23085396/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20432628/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19679046/
6. https://koreascience.kr/article/JAKO201006159732281.page
7. https://www.hindawi.com/journals/jchem/2011/163760/
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6272882/
9. https://www.dermatoljournal.com/articles/essential-oils-as-skin-permeation-boosters-and-their-predicted-effect-mechanisms.html