Mùi già không chỉ nổi tiếng là gia vị ẩm thực độc đáo mà chiết xuất từ loài thực vật này đã khiến bao thế hệ yêu thích, say mê. Đáng ngạc nhiên hơn là chúng còn mang đến nhiều lợi ích quý báu cho sức khỏe con người. Bây giờ, mời độc giả cùng Kobi khám phá những giá trị tuyệt vời và cách sử dụng tinh dầu mùi già hiệu quả nhé.

1. Tổng quan về cây mùi già

1.1. Thông tin chung

Ở nước ta, tùy theo địa phương, cây mùi già có những tên gọi khác nhau như: rau mùi, ngò, ngò rí, ngổ…với tên khoa học (Coriandrum sativum), thuộc họ Hoa tán (Apiaceae).

Đa số tài liệu ghi nhận thực vật này có tên tiếng anh chung là “cilantro” hoặc “coriander”. Thế nhưng, ở một số lại phân biệt rõ: “cilantro” là phần thân và lá; còn “coriander” là phần hạt.

1.2. Đặc điểm sinh trưởng

Hầu hết dữ liệu cho rằng mùi già có nguồn gốc Trung Á từ hàng ngàn năm. Sau đó du nhập khắp thế giới như Trung Quốc, Ấn Độ, Địa Trung Hải, châu Âu, châu Mỹ…Ở Việt Nam, cây xuất hiện phổ biến tại nhiều tỉnh thành, nhất là ở phía Bắc.

Thuộc thân thảo, sống hằng năm, thích nghi với khí hậu nhiệt đới điển hình, ưa ẩm và ưa sáng.

Đất trồng nên tơi xốp, màu mỡ và nhiều chất hữu cơ, thoát nước tốt.

1.3. Mô tả cây mùi già

Thực vật thân mềm, thẳng đứng, trung bình cao 0,5-1 m, có khía rãnh và phân nhánh ở gần ngọn.

Lá sắc xanh lục, hình dạng đa dạng thay đổi theo các tầng lá. Phần ở gốc có cuống dài và bẹ ngắn hình trứng rộng, khía răng cưa sâu. Còn lá ở thân dưới chia thùy sâu, khía răng nông và to, càng lên trên phiến càng hẹp dần, đến lá ở ngọn thì không còn cuống.

Hoa nhỏ, mọc thành cụm, mỗi cụm gồm 3-5 tán kép ở ngọn thân hoặc kẽ lá. Riêng mỗi tán gồm 6-12 hoa có sắc trắng hoặc hơi hồng, đài hoa răng không đều, bầu vòi ngắn.

Quả bế hình cầu, vàng rơm, nhẵn bóng, đường kính 2,5-4 mm, bên trong chứa các hạt nhỏ. Ban đầu, các hạt này có màu xanh, sau đó sẽ dần chuyền thành màu nâu.

2. Đôi nét về tinh dầu mùi già

2.1. Đặc tính chung của tinh dầu mùi già

Tinh dầu mùi già (Cilantro essential oil) được tinh chế kỹ càng từ cây trưởng thành, đủ thời gian sinh trưởng và phát triển tự nhiên. Trong thực tế, cả phần thân lá và hạt của cây đều có thể chiết xuất thành tinh dầu. Dù hương thơm khác nhau đôi chút, nhưng tổng quát tác dụng của chúng đều giống nhau đáng kể. Tuy nhiên, vẫn có vài khác biệt nằm ở tỷ lệ thành phần từng bộ phận, cũng như phụ thuộc vào kỹ thuật canh tác, khí hậu, môi trường, thổ nhưỡng…Các đặc tính chung:

• Phương pháp chiết xuất tinh dầu mùi già là chưng cất nguyên liệu bằng hơi nước.
• Dung dịch là chất lỏng sánh nhẹ, màu vàng đậm, hầu như không tan trong nước.
• Độ lưu hương đọng lại kéo dài, với mùi hương vừa tươi mát vừa ấm áp, mang đến cảm giác khoan khoái, dễ chịu.

Bảo quản: để hương thơm luôn tươi mới và không mất đi các dược tính, cần lưu giữ tinh dầu ở lọ kín tối màu, chắc chắn, ở nơi khô thoáng, tránh ánh sáng trực tiếp.

2.2. Thành phần của tinh dầu mùi già

Giá trị của tinh dầu mùi già đến từ các hoạt chất của chúng, cơ bản gồm: linalool, camphor, p-cymen, terpinene, α-pinene, terpineol, terpinolene, limonene, decanal, borneol, citronellal, citronellol…cùng nhiều hợp chất chống oxy hóa khác.

Một số hoạt chất nổi bật như:

• Linalool (C₁₀H₁₈O) là hợp chất tự nhiên dễ bay hơi, không màu. Đây là thành phần chính trong đa số các loại tinh dầu, mang lại nhiều ưu điểm cho sức khỏe.
• Camphor (long não- C₁₀H₁₆O) thường xuất hiện nhiều trong dầu tự nhiên. Hoặc thường được ứng dụng trong các thuốc bôi ngoài da, công dụng sát khuẩn, giảm kích ứng…
• Citronellol là hợp chất có khả năng khử trùng, tiêu diệt vi khuẩn gây mùi khó chịu. Thường góp mặt trong các sản phẩm chống côn trùng, tăng cường các chiết xuất hương liệu.

3. Tinh dầu mùi già có tác dụng gì?

3.1. Khử mùi cơ thể, vệ sinh nơi ở, xua đuổi côn trùng

Nhờ khả năng ức chế sự phát triển vi khuẩn ở tuyến mồ hôi, khoang miệng…mà tinh dầu mùi già là chất khử mùi cơ thể hiệu quả, chăm sóc sức khỏe răng miệng. Ngoài ra, với mùi hương tươi mới, mạnh mẽ và các hoạt chất mang tính sát khuẩn, trừ nấm mốc…mà chiết xuất này còn được ưa thích trong việc tẩy đi những mùi khó chịu, ẩm mốc, mang đến không gian sống sạch sẽ, thoáng mát. Hơn thế, chúng còn là “khắc tinh” của nhiều loài côn trùng khó chịu như muỗi, bọ, ve…

3.2. Thư giãn đầu óc và cải thiện hệ thần kinh

Một số báo cáo cho rằng đặc tính chống viêm và an thần của rau mùi sẽ bảo vệ tế bào thần kinh trước bệnh lý về não như Alzheimer, rối loạn giấc ngủ… Bên cạnh đó, nhờ các chất chống oxy hóa dồi dào mà chiết xuất này hỗ trợ nuôi dưỡng tế bào thần kinh, kiểm soát chứng lo âu, thư giãn tâm trí…

Bước đầu, mô hình nghiên cứu trên động vật công bố gần đây của tạp chí Dược học Ấn Độ cho thấy: Chiết xuất từ mùi già tạo ra tác dụng chống lo âu tương tự như loại thuốc an thần, được kê đơn phổ biến.

3.3. Bảo vệ sức khỏe tim mạch và tình trạng xơ vữa mạch máu

Theo dữ liệu được báo cáo trên tạp chí Food and Chemical Toxicology, loại thảo mộc này giúp ngăn ngừa nguy cơ gây tổn thương tim mạch và xơ vữa mạch máu. Thông qua các thí nghiệm trên động vật và ống nghiệm cho thấy các cơ chế như:

• Lợi tiểu, cân bằng lượng nước và nồng độ ion Na⁺, K⁺, qua đó điều hòa huyết áp.
• Khuyến khích sự phân giải lipid, phá vỡ chất béo. Từ đó, hạn chế mức cholesterol LDL (có hại), tăng cholesterol HDL (có lợi).
• Bền thành mạch, tạo điều kiện thuận lợi cho sự co giãn của mạch máu.

3.4. Kháng khuẩn và ức chế sinh trưởng của nấm

Đã có nhiều tài liệu báo cáo về khả năng ngăn chặn sự sinh trưởng các vi sinh vật có hại của tinh dầu mùi già như:

• Năm 2014, các tác giả kết luận dầu mùi có đặc tính kháng nấm. Đến năm 2017, chúng được đánh giá là chất bảo quản tự nhiên hiệu quả, giảm các mầm bệnh truyền qua đường tiêu hóa, thực phẩm…
• Linalool mang lại tác dụng kháng khuẩn trên nhiều chủng như Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli…bằng cơ chế phá vỡ màng ngoài và giảm độ dày thành tế bào vi khuẩn.
• Ngăn ngừa tình trạng xâm lấn và phát triển của nấm như Candida sp.

3.5. Giàu chất chống oxy hóa và tăng hệ miễn dịch

Nhờ vào lượng chất chống oxy hóa dồi dào, tinh dầu mùi già được chứng minh có khả năng giảm thiểu chứng viêm trong cơ thể. Điều này là do chiết xuất thúc đẩy hoạt động của tế bào bạch cầu và hạch bạch huyết. Dù còn cần nhiều thời gian hơn nhưng các nghiên cứu trong ống nghiệm bước đầu đã cho thấy, chúng hạn chế quá trình viêm cũng như làm chậm sự phát triển của gốc tự do gây hại.

Đặc tính chống oxy hóa mạnh này còn cải thiện hệ miễn dịch và sức đề kháng của con người trước yếu tố gây bệnh như virus cúm, sởi…

3.6. Thân thiện với lượng đường trong máu

Đường huyết tăng cao là một trong các yếu tố nguy cơ của bệnh đái tháo đường. Hiện nay, nhiều nghiên cứu trên động vật cho thấy tinh dầu mùi già kích thích hoạt động enzym và tăng giải phóng insulin, từ đó giảm lượng đường trong máu. Mức giảm này tương đương với tác dụng của thuốc điều trị tiểu đường. Ở tương lai, chúng ta cùng hi vọng nhiều bước đột phá hơn trong trị liệu sức khỏe con người.

3.7. Bảo vệ làn da trước tác nhân bất lợi

Năm 2015, tạp chí Journal of Medicinal Food có báo cáo về hiệu quả chống lại tác hại từ bức xạ tia cực tím-UVB của thực vật C. sativum lên các tế bào da người.

Bên cạnh đó, các chất chống oxy hóa còn giúp ngăn ngừa tổn thương tế bào gây lão hóa da bởi môi trường ô nhiễm, ánh nắng mặt trời, căng thẳng…Đồng thời, tinh dầu còn cân bằng dầu thừa trên da, mang ngừa mụn trứng cá, nám, nếp nhăn…

3.8. Hỗ trợ tình trạng bất ổn về tiêu hóa và hô hấp

Dầu chiết xuất từ cây mùi già sẽ đẩy nhanh và thúc đẩy quá trình tiêu hóa lành mạnh. Lợi ích này được ứng dụng lâu đời, giải quyết tình trạng chán ăn, đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn…Đồng thời, giảm đáng kể cơn co thắt dạ dày, thúc đẩy sản xuất enzyme phân hủy thức ăn.

Ngoài ra, các dược chất chứa trong tinh dầu còn hỗ trợ đường hô hấp, thông qua sát khuẩn hầu họng, hạn chế cơn ho, thông mũi, loãng đờm…

3.9. Hỗ trợ điều trị co thắt, đau nhức hệ vận động

Nếu bạn cảm thấy khó chịu bởi những lần co thắt cơ kiểu “chuột rút”, tinh dầu mùi già là điều không nên bỏ qua. Dùng lượng nhỏ dung dịch kết hợp với động tác xoa bóp trên vùng cơ căng cứng, những hợp chất có lợi sẽ giúp thư giãn cơ, tăng cường tuần hoàn nuôi dưỡng, triệu chứng sẽ được cải thiện nhanh chóng.

Năm 2015, có tài liệu đã điều tra khả năng giảm đau của C. sativum ở chuột và nhận được tín hiệu khả quan. Tương tự, chiết xuất này cũng hiệu quả trong những cơn đau đầu, nhức răng, đau cơ bắp…ở con người nhờ thành phần terpineol, terpinolene.

3.10. Điều hòa nội tiết tố và tín hiệu mới trong điều trị ung thư

Dầu rau mùi có ích với việc điều chỉnh các hormone nội tiết, đặc biệt trong sức khỏe sinh sản. Điều này hạn chế những khó chịu trong quá trình hành kinh như đau bụng, lo lắng, bồn chồn…Ngoài ra, chúng còn kích hoạt hormone hứng khởi và tăng ham muốn tình dục cho cuộc sống lứa đôi.

Tuyệt vời hơn là trong nghiên cứu ở ống nghiệm vào năm 2019, các nhà khoa học phát hiện loại thảo mộc này ngăn chặn sự biểu hiện và lây lan của tế bào ung thư. Đây là tín hiệu đáng mừng đối với loài người trong điều trị bệnh lý ung thư.

3.11. Thanh lọc độc tố

Công dụng của tinh dầu mùi già mà ít người biết đến chính là khả năng thanh lọc máu, loại bỏ các độc tố như kim loại nặng, acid uric…Hơn thế,  Coriandrum sativum đã được chứng minh là có khả năng liên kết với các kim loại độc hại với nhau, tạo điều kiện đào thải chúng ra khỏi cơ thể.

3.12. Tinh dầu mùi già và quan niệm cổ truyền

Theo y học cổ truyền, rau mùi có vị cay, tính ấm, ưu điểm ở nhiều khía cạnh sức khỏe. Có thể kể đến như phát tán, loại trừ tà khí, hoạt huyết, lợi tiểu, lợi hô hấp và tiêu hóa, thư giãn thần kinh,…

Ngoài ra, dân gian cho rằng: tắm nước lá mùi già trong ngày cuối năm mang ý nghĩa thanh tẩy đi những năng lượng xấu, điều không hay trong năm cũ, để đón chào năm mới đến. Nếu không mua được cây tươi hay bạn quá bận rộn thì tinh dầu mùi già là sự thay thế hoàn hảo và trọn vẹn cho hương vị Tết.

4. Cách sử dụng tinh dầu mùi già hiệu quả

• Khuếch tán hương liệu: sử dụng máy phun sương, đèn xông…nhỏ vào 5-10 giọt tinh dầu, chúng sẽ giải phóng các phân tử nhỏ, lan tỏa khắp không gian sống.
• Phục vụ cho việc tắm, xông hơi, rửa mặt, ngâm chân, thư giãn: tùy theo mục đích, ta sẽ nhỏ từ 2-5 giọt tinh dầu để pha loãng vào nước, sữa tắm, sữa rửa mặt…
• Massage cơ thể: nên pha loãng dầu mùi già với dầu nền như dầu dừa, bơ, jojoba…rồi xoa lên các bộ phận cơ thể cần thiết. Đặc tính làm dịu ở tinh dầu sẽ làm những khu vực đang mẫn cảm trở nên thoải mái hơn.
• Lưu giữ hương liệu: Nhỏ vài giọt dầu lên những vật dụng gần gũi để giữ hương lâu phai. Các đồ dùng thường sử dụng như gối, khăn tay, đèn, túi vải, quần áo…
• Xịt toàn thân: pha loãng chiết xuất với nước sạch rồi dùng chai xịt vào vị trí như cổ tay, sau gáy…nhằm lưu hương và tạo mùi nước hoa độc đáo cho cơ thể.

5. Điều cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu mùi già

Những đối tượng sau nên hạn chế khi tiếp xúc tinh dầu mùi già:

• Phụ nữ đang mang thai, cho con bú, trẻ nhỏ, đối tượng mẫn cảm với bất kỳ thành phần trong chiết xuất tinh dầu mùi già …
• Không nên bôi trực tiếp vào vết thương hở, lở loét sẽ làm tình trạng bệnh nặng thêm

Đặc biệt, nếu mục đích điều trị bệnh, bạn nên trao đổi với bác sĩ để được tư vấn kỹ.

Trong ẩm thực, hầu hết các bộ phận của rau mùi đều có thể ăn hoặc làm gia vị. Tuy nhiên, đa số các thầy thuốc sẽ khuyên bạn không nên uống tinh dầu nguyên chất, đậm đặc. Hãy pha loãng và tránh tiếp xúc trực tiếp dung dịch tại vị trí nhạy cảm như mắt, niêm mạc,…

Luôn lựa chọn những nơi uy tín rõ ràng để mua được tinh dầu mùi già với chất lượng cao.

6. Quy cách đóng gói

7. Tổng kết

Hiện nay, giá trị dược liệu và thương mại của tinh dầu mùi già ngày càng được nâng cao. Đặc biệt, lợi ích quý báu mà chúng mang lại đều được khoa học và nhân dân công nhận. Hãy liên hệ với Kobi nếu bạn muốn khám phá thêm thế giới tinh dầu thiên nhiên tuyệt vời này nhé.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.
2. 8 Surprising Health Benefits of Coriander https://www.healthline.com/nutrition/coriander-benefits
3. 12 Cilantro Benefits, Nutrition and Recipes https://draxe.com/nutrition/cilantro-benefits/
4. Health Benefits of Coriander Essential Oil https://www.healthbenefitstimes.com/health-benefits-of-coriander-essential-oil/
5. Coriander (Coriandrum sativum L.) essential oil: Chemistry and biological activity https://www.researchgate.net/publication/277727841_Coriander_Coriandrum_sativum_L_essential_oil_Chemistry_and_biological_activity
6. Why is cilantro (coriander) good for you? https://www.medicalnewstoday.com/articles/277627