Cây dầu giun là cái tên khá đặc biệt, có thể còn xa lạ với nhiều người Việt Nam. Tuy nhiên, ở các nước nhiệt đới châu Mỹ, Địa Trung Hải loài cây đã được người dân bản địa sử dụng rộng rãi. Cây có mùi thơm đặc biệt, thu hái để chế biến tinh dầu. Hàng năm tinh dầu dầu giun đem lại nguồn lợi kinh tế không nhỏ. Mời bạn đọc cùng Kobi tìm hiểu về những lợi ích của tinh dầu dầu giun trong bài viết dưới đây.

1.  Sơ lược về cây dầu giun

1.1. Nguồn gốc tên gọi dầu giun

Cây dầu giun còn có tên gọi khác là cây rau muối dại, cây thanh hao dại, cỏ hôi, thổ kinh giới, … Tên cây dầu giun là một tên được đặt vào những năm 40 của thế kỷ trước. Nguyên nhân gọi như vậy bởi vì cây có chứa tinh dầu chữa trị giun. Cây còn có tên tiếng Anh là Wormseed. Có hai loài cùng tên dầu giun, lần lượt tên khoa học là Chenopodium ambrosioides (họ Dền Amaranthaceae) và Artemisia cina (họ Cúc Asteraceae).

1.2. Mô tả về cây dầu giun

Cây dầu giun Chenopodium ambrosioides là loại cây thân cỏ. Cây có thể sống trong vòng 2 – 3 năm. Mỗi cây dầu giun cao khoảng từ 1 – 1.5 mét, có thể cao hơn. Thân cây mảnh, mềm. Mùi hương đặc biệt ở toàn bộ cây, cả thân lá và hoa. Lá cây dầu giun dài thon và mọc cách nhau. Phần trên đầu nhọn và lá có màu lục nhạt. Mặt phiến lá không phẳng, viền mép xung quanh lá có răng cưa thưa và không rõ rệt. Lá rộng khoảng 1 – 2.5 cm và dài 3.5 – 7.5 cm. Bề mặt của lá cây dầu giun có lông tơ.

Hoa của cây dầu giun dạng hình xim đơn, thường ra hoa ở các kẽ lá. Hoa lưỡng tính hoặc hoa đực, phía xung quanh có hoa cái nhỏ và không có cuống. Hoa cây dầu giun có màu vàng nhạt hoặc màu xanh. Quả là dạng quả bế hình cầu với đường kính khoảng 1,5mm, có màu nâu nhạt hoặc màu lục nhạt.

Cây dầu giun khác tên Artemisia cina là loại cây thân thảo, sống lâu năm, cao 20 – 40cm, cá biệt có thể lên tới 70cm. Đây là cây đặc hữu ở Kyrgyzstan, Trung Quốc, Pakistan, Nga, Turkestan, Kazakhstan. Đặc điểm của cây là hạt phấn hình cầu, đặc trưng trong họ Cúc. Cây được trồng tự nhiên hoặc trồng thu hoạch chế biến thuốc trị giun.

2.  Đặc điểm sinh trưởng của cây dầu giun

• Cây dầu giun Chenopodium ambrosioides mọc tự nhiên ở nhiều nước và vùng miền có khí hậu nhiệt đới. Một số cây dầu giun được tìm thấy tại châu Âu, vùng Địa Trung Hải. Tại Việt Nam, cây được trồng nhiều ở các vùng như Bắc bộ, Trung Bộ. Là một loại cây ưa đất phù sa và thường mọc dọc quanh những khu vực đồng bằng sông Hồng. Mùa sinh trưởng của cây dầu giun vào khoảng tháng 6 và tháng 7 hằng năm.
• Trong khí đó, loài cây dầu giun Artemisia cina lại là một loài thực vật của các khu vực khô hạn và bán khô hạn ở Trung Á. Cây có thể trải qua mùa hè nóng nực và mùa đông lạnh giá. Cây dễ trồng, đất thoát nước tốt, hơi kiềm, thích vị trí nhiều nắng. Thậm chí, trong điều kiện khô cằn, chúng có xu hướng sống lâu hơn, cứng hơn và thơm hơn.

3.  Cách thu hái cây dầu giun

Người ta thường thu hoạch ngọn cây dầu giun khi đã nở hoa. Tiến hành cắt ngọn, và trừ lại phần 1⁄3 ở phía dưới để cho cây ra ngọn tiếp. Trung bình có thể thu hoạch cây dầu giun 3 lần mỗi năm. Sau khi thu hái về đem cây phơi trong bóng râm hoặc sấy nhiệt độ thấp đến khi khô để chưng cất tinh dầu.

4.  Tinh dầu dầu giun là gì?

Người ta thường thu lấy hạt hoặc toàn cây để sử dụng điều chế tinh dầu dầu giun. Sau khi thu hoạch, dược liệu sẽ được làm sạch và tiến hành chưng cất lấy tinh dầu ngay để tránh tinh dầu bị bay hơi.

Phương pháp chính là chưng cất hơi nước và chưng cất hydro. Tinh dầu thu được trong cây dầu giun có mùi hăng đặc trưng, vị đắng, nóng. Cảm quan bên ngoài tinh dầu có màu vàng nhạt.

5.  Thành phần hóa học của tinh dầu dầu giun

Các thành phần hóa học chính trong tinh dầu dầu giun Chenopodium ambrosioides là ascaridole, p – cymene, d – camphor, 1 – limonene, acid butylic, dimetyl, glycol và saponin. Trong khi đó, ascaridole là thành phần chủ yếu có trong tinh dầu và chiếm ít nhất 65%. Nếu thu hoạch cây vào mùa hè thì ascaridole trong tinh dầu có tỷ lệ cao hơn với 75 – 85%.

6.  Những công dụng của tinh dầu dầu giun

Theo Y học cổ truyền, tinh dầu cây dầu giun là một trong những loại thuốc tẩy giun sán được sử dụng từ lâu đời ở các nước nhiệt đới, …

6.1. Hiệu quả trừ giun

Đúng như tên gọi của nó, tinh dầu dầu giun có thể trừ được giun trong các nghiên cứu thực nghiệm. Tinh dầu rất độc với giun. Chỉ với liều tinh dầu 1:5000 đã tiêu diệt được giun đũa, giun Haemonchus contortus, Teladorsagia circumcincta. Trong đó, Ascaridole thể hiện hoạt tính cao nhất.

Tuy nhiên, tinh dầu dầu giun có thể ảnh hưởng lên một số cơ quan khác như thần kinh, mắt, … Nên hiện nay, các bác sĩ không khuyến cáo dùng tinh dầu dầu giun nguyên chất. Thay vào đó, nên sử dụng các chế phẩm, dược phẩm có chứa tinh dầu dầu giun.

6.2. Chống lại ký sinh trùng Leishmania

• Bệnh do Leishmania là do các loài ký sinh trùng Leishmania gây nên. Các biểu hiện bao gồm các hội chứng về da, niêm mạc và nội tạng. Bệnh gây loét lớn khó lành, tổn thương hoàn toàn mũi và vòm miệng. Một số trường hợp tổn thương nội tạng tỷ lệ tử vong cao ở bệnh nhân không điều trị. Việc điều trị buộc phải sử dụng kháng sinh chuyên biệt.
• Nghiên cứu tinh dầu Chenopodium ambrosioides đã xác định hoạt tính chống bệnh leishmania trong ống nghiệm (in vitro). Tinh dầu cùng các thành phần ascaridole, carvacrol và caryophyllene oxide đều có tác dụng chống lại Leishmania và các giai đoạn ấu trùng. Trong đó, Ascaridole thể hiện hoạt tính cao nhất.
• Điều này, có thể được xem xét trong các nghiên cứu trong tương lai để phát triển các loại thuốc mới với phổ chống ký sinh trùng rộng.

6.3. Diệt ấu trùng ruồi

• Các bệnh ruồi gây lây nhiễm bao gồm bệnh đường tiêu hóa như lỵ, tả, thương hàn, giun đũa, giun tóc, ấu trùng sán lợn, …; bệnh mắt như mắt hột, nhiễm khuẩn mắt, …; bệnh ngoài da như viêm da cấp, nấm da, bệnh phong,…
• Ngày nay, có rất nhiều vấn đề trong việc sử dụng thuốc trừ sâu hóa học như kháng thuốc, ô nhiễm môi trường, độc hại đối với con người và động vật … Tất cả những điều này đòi hỏi phải nghiên cứu một dây chuyền mới để kiểm soát các loài ruồi gây hại trong y tế và nông nghiệp.
• Tinh dầu dầu giun Chenopodium ambrosioides đã được chứng minh là có hiệu quả đối với ấu trùng loài ruồi. Với liều lượng tinh dầu là 70 ppm đã ghi nhận hiệu quả. Không nghi ngờ gì nữa, việc sử dụng tinh dầu dầu giun nguồn gốc từ thực vật rẻ hơn, an toàn hơn và không gây ô nhiễm, nguy hiểm. Điều này cần được khuyến khích trong tương lai.

6.4. Bảo quản nông sản

6.4.1. Chống nấm mốc

• Tinh dầu chiết xuất từ ​​lá cây dầu giun đã được thử nghiệm chống lại các loại nấm mốc. Tinh dầu ức chế hoàn toàn sự phát triển của sợi nấm ở 100 μg / ml. Phổ hoạt động của tinh dầu rộng, chống lại Aspergillus niger, Aspergillus fumigatus, Botryodiplodia theobromae, Fusarium oxysporum, Sclerotium rolfsii, Macrophomina phaseolina, Cladosporium cladosporioides, Helminthosporium oryzae và Pythium debaryanum.
• Tinh dầu cho thấy hiệu quả đáng kể trong việc ức chế sản sinh aflatoxin B1 của Aspergillus flavus. Aflatoxin B1 là một độc tố gây độc gấp 10 lần kali cyanua và gấp 68 lần so với asen. Khi nhiễm aflatoxin có thể gây ngộ độc cấp tính, ngộ độc mạn tính và gây ung thư. Ngoài ra nó thậm chí có thể gây dị dạng và gây đột biến.
• Trong quá trình nghiên cứu, tinh dầu dầu giun đã bảo vệ lúa mì khỏi các loại nấm mốc khác nhau, tăng tính chống oxy hoá trong vòng một năm.
• Tất cả nghiên cứu cho thấy khả năng sử dụng tinh dầu dầu giun làm chất bảo quản nông sản, chống nấm mốc. Tinh dầu còn chất bảo quản thân thiện với môi trường, không gây biến đổi sinh học của nông sản sau thu hoạch.

6.4.2. Chống mối mọt

Kẻ thù trong bảo quản nông sản không chỉ có nấm mốc mà còn mối mọt gặm nhấm. Mối mọt gây tổn hại đến số lượng, chất lượng của nông sản. Đặc biệt là các loại ngũ cốc như gạo, ngô, lúa mạch, yến mạch, …

Một chương trình sàng lọc các hóa chất nông nghiệp mới từ dược liệu Trung Quốc đã được tiến hành. Tinh dầu dầu giun Chenopodium ambrosioides khi xông hun phòng, được phát hiện có hoạt tính mạnh chống lại mọt ngô Sitophilus zeamais (Motsch.)

7.  Cách sử dụng tinh dầu dầu giun

7.1. Đường uống

Tinh dầu dầu giun có thể được sử dụng dưới dạng uống. Theo y học cổ truyền ghi nhận tỷ lệ sử dụng tinh dầu dầu giun chữa bệnh giun sán. Bạn cần tuân thủ đúng để tránh bị ngộ độc với liều dùng như sau:

• Đối với người trưởng thành: sử dụng khoảng 30 – 50 giọt tinh dầu dầu giun, ngày chia làm 3 lần. Khi uống, có thể kết hợp tinh dầu với thuốc muối magie sunfat.
• Đối với trẻ em: liều sử dụng phụ thuộc vào độ tuổi và cân nặng của trẻ, trung bình khoảng 10 – 20 giọt/ngày.

7.2. Phun, xịt, khuếch tán

• Tinh dầu dầu giun không được khuyến cáo sử dụng trong các phương pháp khuếch tán có sử dụng nhiệt độ cao như đèn đốt tinh dầu. Vì nó có điểm chớp cháy thấp dễ gây cháy nổ.
• Thay vào đó, để bảo đảm an toàn, bạn có thể pha loãng tinh dầu dầu giun với dung môi trung tính như nước. Sau đó, sử dụng trong máy khuếch tán, chai phun sương, chai xịt. Vị trí phun xịt có thể ở góc tường, chân bàn, … để đuổi trừ ruồi; phun xông ở nhà kho để bảo quản lương thực, nông sản, …

7.3. Trong công nghiệp dược phẩm

• Với khả năng hoạt động của tinh dầu dầu giun trong chống lại ký sinh trùng thì đây là nhân tố ứng dụng, nghiên cứu, phát triển trong bào chế dược phẩm.
• Ngoài ra, tinh dầu cũng có thể dùng để sản xuất thuốc diệt trừ côn trùng sinh học, thân thiện với môi trường.

8.  Lưu ý khi sử dụng tinh dầu dầu giun

8.1. Tác dụng không mong muốn

Mặc dù tinh dầu dầu giun có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng vẫn có những tác dụng không mong muốn có thể xảy ra.

• Tinh dầu dầu giun có thể tiêu diệt các loại giun. Tuy nhiên, một số trường hợp kiểm soát liều lượng không tốt sẽ ảnh hưởng tới người sử dụng. Những triệu chứng như rối loạn tuần hoàn máu, hạ huyết áp, rối loạn nhịp thở,… Trường hợp ngộ độc nặng có thể gây tê liệt trung tâm hô hấp và nguy cơ tử vong rất cao.
• Những tác dụng không mong muốn khác cũng có thể gặp phải, nếu cơ thể dị ứng với tinh dầu cây dầu giun bao gồm: tiêu chảy, vấn đề về thận, mắt và co giật cơ. Nếu người bệnh không được cấp cứu kịp thời có thể đe dọa tới tính mạng.
• Trên thực tế, hiện nay vẫn chưa có đầy đủ thông tin về những ảnh hưởng của việc sử dụng tinh dầu cây dầu giun trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Vì vậy trước khi sử dụng tinh dầu giun cần phải tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Nên tránh dùng tinh dầu dầu giun trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú. Thận trọng khi sử dụng tinh dầu giun đối với những người cao tuổi, trẻ em và người bệnh có thể trạng yếu.
• Liều lượng cao hơn có thể gây kích ứng da, mẩn đỏ, nổi mụn ở da nhạy cảm và viêm da. Nên hạn chế sử dụng tinh dầu này cho trẻ em vì chúng có làn da nhạy cảm.

8.2. Khi mua tinh dầu

Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ, chuyên gia trước khi bạn bắt đầu sử dụng tinh dầu cây dầu giun.

• Bạn cần chắc chắn sản phẩm tinh dầu được sản xuất có chất lượng, thương hiệu uy tín.
• Kiểm tra tên khoa học của sản phẩm tinh dầu dầu giun, Wormseed Essential Oil, Chenopodium ambrosioides hay Artemisia cina. Điều này có thể giúp bạn chọn đúng tinh dầu mình cần.
• Bạn cần tìm kiếm thông tin về độ tinh khiết của tinh dầu.
• Nếu sản phẩm tinh dầu có mùi khác lạ thì không nên mua.

8.3. Bảo quản tinh dầu dầu giun

Để sử dụng tinh dầu hiệu quả, lâu dài, bạn cần lưu ý trong cách bảo quản mà Kobi điểm dưới đây:

• Bạn nên đọc kỹ hướng dẫn sử dụng, thời hạn dùng sau khi mở nắp đã được in trên bao bì của nhà sản xuất tinh dầu dầu giun.
• Bạn nên bảo quản tinh dầu dầu giun trong các loại chai lọ thủy tinh tối màu, bảo quản ở nơi thoáng mát. Tránh để tinh dầu dầu giun tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao.
• Bạn nên để tinh dầu dầu giun tránh xa tầm tay của trẻ em và vật nuôi. Trẻ nhỏ có tính tò mò và hiếu động. Khi sử dụng cho trẻ em cần có theo dõi và kiểm soát sát của người lớn.
• Trong quá trình sử dụng, nếu tinh dầu có màu sắc khác lạ, mùi vị bất thường thì tốt nhất, bạn không nên tiếp tục sử dụng sản phẩm.

9. Quy cách đóng gói

10.  Kết luận

Tinh dầu dầu giun là một loại tinh dầu có nguồn gốc từ thân, lá của cây dầu giun. Trong những năm qua, tinh dầu dầu giun đã được sử dụng cho mục đích liên quan đến sức khỏe con người. Hiện tại Kobi đang kinh doanh tinh dầu thiên nhiên, dầu nền và các sản phẩm phụ trợ. Bạn đọc quan tâm, có nhu cầu sử dụng tinh dầu dầu giun thì đừng ngần ngại liên hệ với Kobi để được tư vấn cụ thể. Những bài viết khác, bạn đọc có thể tìm hiểu thêm bằng cách truy cập vào trang web chính thức Kobi.vn.

11. Tại sao chọn Kobi?

Kobi tự hào là nhà nhập khẩu và phân phối các loại tinh dầu thiên nhiên, dầu thực vật chất lượng cao với giá cả cạnh tranh tại Việt Nam từ 2011. Đối tác của chúng tôi là các nhà sản xuất, nhà xuất khẩu cung cấp nguồn thực vật bền vững từ hơn 10 quốc gia, thu mua cây trồng từ nơi chúng phát triển tự nhiên và dồi dào. Mỗi đơn hàng đều đi kèm với GC-MS, COA và SDS để chứng minh dầu của chúng tôi là 100% nguyên chất và tự nhiên. Sự hài lòng của khách hàng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi và chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của bạn. Hãy liên hệ ngay hôm nay để tìm hiểu cách chúng tôi có thể giúp công việc của bạn phát triển như thế nào nhé!

12. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0168160506005551?via%3Dihub
3. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014489413002725?via%3Dihub
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21360645/
5. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/288911#:~:text=Wormseed%20oil%2C%20extracted%20by%20steam,%2C%201%2Dlimonene%20and%20saponins.
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35138496/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9707679/
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7355858/
9. http://temperate.theferns.info/plant/Artemisia+cina