Tinh Dầu Chi Tử

Trong liệu pháp hương thơm, tinh dầu chi tử thực sự được đánh giá tích cực từ người tiêu dùng. Theo đó, chúng mang đến hương thơm ngọt ngào, kích thích khứu giác, đồng thời là sự lựa chọn phù hợp hỗ trợ những vấn đề sức khỏe khác nhau. Bài viết dưới đây, Kobi sẽ cùng quý độc giả khám phá thêm nhiều điều thú vị khác từ tinh dầu Gardenia này nhé.

1. Đôi nét thực vật

1.1 Thông tin chung

• Họ thực vật: Cà phê (Rubiaceae);
• Chi thực vật: Gardenia L;
• Tên khoa học: Gardenia jasminoides hay Gardenia florida.
• Tên gọi khác: chi tử, dành dành, mác làng cương…
• Tên tiếng nước ngoài: cape jasmine,…

Theo tài liệu, thực vật có nguồn gốc ở Trung Quốc và Nhật Bản. Cho đến nay, chi Gardenia được phát hiện có khoảng 270 loài trên thế giới. Ví dụ vùng Đông Nam Á, bao gồm Bangladesh, Campuchia, Trung Quốc, Đông Himalaya, Nhật Bản, Đài Loan, Thái Lan…

Tại Việt Nam, có khoảng 21 loài, xuất hiện ở khu vực đồng bằng và trung du. Có thể kể đến như Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh…

1.2 Đặc điểm sinh trưởng

Cây chi tử phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, châu Á và châu Phi.

Dành dành ưa ẩm, ưa sáng, và chịu bóng. Thường mọc ở đất ẩm gần nguồn nước như bờ suối, bờ ao, kênh rạch.

Nhân giống trồng bằng cách gieo hạt và giâm cành.

1.3 Mô tả thực vật

Dạng thực vật cây cỏ, bụi thường xanh, cao trung bình từ 1-2m, xanh tốt quanh năm, phân nhánh nhiều. Cành cây có bề mặt nhẵn, khía rãnh dọc, màu nâu.

Lá có dạng thuôn hay trái xoan, mọc đối hay mọc vòng 3, dày, đầu lá từ hoặc hơi nhọn. Phiến lá có mặt trên màu lục sẫm đến nâu đen, nhẵn bóng. Ngược lại, bề mặt lá phía dưới nhạt hơn và có gân nổi rõ. Cuống lá ngắn.

Hoa có kích thước to, mọc đơn độc ở đầu cành, màu trắng hay trắng ngà, rất thơm. Cuống hoa có 6 cạnh và đài hoa có 6 thùy. Nhị 6, chỉ nhị ngắn, bầu 2 ô, noãn rất nhiều.

Quả dành dành có dạng hình trứng, đài tồn tại ở đỉnh và cạnh lồi có cánh. Khi chín màu vàng, thịt quả màu vàng cam, bên trong chứa nhiều hạt dẹt.

Cây ra hoa quả nhiều, hằng năm, mùa hoa vào tháng 3-5, còn mùa quả chín vào tháng 8-10.

1.4 Thành phần hóa học

Các nghiên cứu đã phát hiện, cây chi tử (dành dành) có chứa ít nhất 20 hợp chất hoạt động. Một số thành phần nổi bật từ bộ phận hoa tươi đã được phân lập gồm:
Benzyl và phenyl axetat;

• Linalool, axit ursolic, terpineol, stigmasterol, rutin…;
• Crociniridoids (bao gồm coumaroylshanzhiside, butylgardenoside và methoxygenipin);
• Chất chống oxy hóa khác;

1.5 Ứng dụng

Sau đây là những ứng dụng phổ biến từ thực vật chi tử trong nhiều khía cạnh và lĩnh vực:

• Thực phẩm chức năng: dạng viên nang, thuốc bổ…
• Dược liệu: Hầu hết bộ phận của cây dành dành (chi tử) là vị thuốc được dùng từ lâu trong y học cổ truyền, dưới dạng thuốc uống và bôi ngoài da.
• Liệu pháp hương thơm, tinh dầu chi tử (dành dành);
• Trà chi tử (hoa khô) có vị ngọt nhạt, tác dụng lợi tiểu tự nhiên, thanh lọc cơ thể.

2. Tinh dầu chi tử là gì?

2.1 Thông tin chung

Trong số hơn 200 thực vật thuộc chi Gardenia, Gardenia jasminoides chủ yếu được sử dụng để làm tinh dầu. Theo đó, tinh dầu chi tử (Gardenia Essential Oil) có nguồn gốc bằng cách chiết xuất các hợp chất, thành phần hoạt tính và axit dễ bay hơi từ cánh hoa của thực vật cùng tên. Thông qua quá trình chủ yếu là chưng cất hơi nước thu được tinh dầu chi tử có đặc tính:

• Màu sắc vàng nhạt đẹp mắt;
• Hương hoa ngọt ngào đặc trưng, tinh tế;

Ngoài phương pháp chưng cất hơi nước, tinh dầu Gardenia còn được thu thập bằng chiết xuất dung môi bằng hexan và ete dầu hỏa.

2.2 Thành phần

Thành phần hóa học của tinh dầu và chiết xuất mùi hương từ tinh dầu chi tử được xác định bằng phương pháp sắc ký khí-khối phổ (GC-MS). Hầu hết các lợi ích sức khỏe ấn tượng của tinh dầu đến từ nồng độ cao của:

• Benzyl và phenyl axetat,;
• Linalool và terpineol;
• (Z)-3-hexenyl tiglate;
• Geniposide và genipin;
• Chất chống oxy hóa;

2.3 Bảo quản tinh dầu chi tử

• Bảo quản tinh dầu chi tử trong lọ thủy tinh có nắp và giữ kín sau khi dùng. Thời hạn sử dụng sản phẩm tốt nhất là khoảng 6 tháng sau mở nắp. Hoặc theo khuyến cáo của nhà sản xuất, được in trên sản phẩm.
• Với mục đích kéo dài tuổi thọ của sản phẩm, tinh dầu chi tử có thể đem cất trong ngăn mát tủ lạnh hay đặt tại vị trí thoáng mát…
• Trong quá trình sử dụng, nếu tinh dầu Gardenia xuất hiện tình trạng mùi lạ, ôi thiu, bị oxy hóa…thì hãy loại bỏ chúng ngay.
• Tránh xa tầm tay trẻ em.

3. Lợi ích của tinh dầu chi tử

3.1 Y học dân gian

Theo tài liệu, chi tử là một trong loại thảo dược phổ biến, được nhân dân sử dụng lâu đời, với kinh nghiệm phong phú. Trong đó, chiết xuất từ thực vật Gardenia có thể hỗ trợ đối phó những vấn đề sức khỏe khác nhau. Ví dụ như hạ huyết áp, cầm máu, điều trị mất ngủ, giảm sưng, đau khớp, nhiễm trùng…

3.2 Kháng khuẩn

Tinh dầu Gardenia thực sự là một chất diệt khuẩn mạnh mẽ. Đây là thành phần hiệu quả trước những ảnh hưởng của bệnh lý nhiễm trùng do vi khuẩn E.coli, Salmonella…mang lại. Thế nhưng, những báo cáo về khía cạnh này của tinh dầu chi tử còn khá hạn chế.

3.3  Lợi tim mạch

Tinh dầu chi tử được cho là hữu ích với hệ tim mạch, trong đó:

• Nhờ sự giàu có trong các thành phần tốt cho sức khỏe, khiến chúng trở thành một lựa chọn lý tưởng trong hỗ trợ cân bằng huyết áp.
• Được ghi nhận là hỗ trợ hạn chế nguy cơ đột quỵ tim và các bệnh tim phức tạp khác.

3.4 Chất chống oxy hóa

Được thiên nhiên ưu ái khi chứa đựng hàng loạt chất chất chống oxy hóa mạnh mẽ, tinh dầu cây dành dành giúp ngăn chặn việc tạo ra các gốc tự do, đồng thời giúp giảm stress oxy hóa. Kết quả là, loại tinh dầu đặc biệt này hỗ trợ trong việc ngăn ngừa ung thư cùng với các bệnh khác hình thành do chất độc di chuyển trong cơ thể.

3.5 Tinh dầu chi tử và sức khỏe làn da

Loại tinh dầu đặc biệt mạnh mẽ này còn mang lại nhiều điều tuyệt vời cho làn da:

• Hạn chế quá trình độc tố tàn phá da, giảm sẹo cũng như chứng tăng sắc tố da.
• Có khả năng tăng cường sức khỏe làn da, hạn chế dị ứng da vì sự tồn tại của các axit amin bên trong nó.
• Đây là chất dưỡng ẩm giúp cung cấp độ ẩm cho da, nhất là khi kết hợp với dầu nền.
• Ngoài ra, chiết xuất còn giúp sửa chữa các tế bào da khô sần, hư tổn và khô ráp. Từ đó mà mang lại cho da vẻ ngoài thực sự tươi mới.

3.6 Liệu pháp tinh thần

• Ngăn ngừa chứng mất ngủ: theo đó, tinh dầu kích thích hormone giấc ngủ, giảm hormone căng thẳng. Từ đó tạo nên sự thư giãn, bình yên trong tâm trí của người tiêu dùng.
• Nâng cao tâm trạng: Lợi ích này được công nhân bởi hầu hết người tiêu dùng khi họ bị lo lắng, hay căng thẳng quá nhiều.
• Cải thiện sức mạnh bộ nhớ: Tinh dầu Gardenia quá tuyệt vời cho não bộ cũng như tăng cường chức năng của hệ thần kinh. Đặc biệt là ở những người lớn tuổi bị suy giảm trí nhớ, bao gồm cả những người mắc bệnh Alzheimer. Hai thành phần chính được tìm thấy trong chiết xuất cây dành dành, geniposide và gardenoside, dường như giúp ngăn chặn sự biểu hiện của các gen liên quan đến miễn dịch và trí nhớ trong não.
• Một nghiên cứu của Đại học Y khoa Trung Quốc Nam Kinh cho thấy chiết xuất (Gardenia jasminoides) đã chứng minh tác dụng chống trầm cảm. Thông qua việc tăng cường biểu hiện của yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não trong hệ limbic. Đây được coi là “Trung tâm cảm xúc” của não.
• Thực hiện đơn giản bằng cách xoa bóp da đầu bằng hỗn hợp massage có chứa tinh dầu chi tử. Bên cạnh đó, thường xuyên khuếch tán tinh dầu này trong không khí qua đường hô hấp cũng nhận được phản hồi tích cực.

3.7 Chống viêm

Tinh dầu cây chi tử thực sự là một phương pháp chữa trị hiệu quả để đối phó với các rối loạn viêm nhiễm như viêm khớp, viêm loét đại tràng, cũng như viêm ruột.

• Geniposide và genipin là hai hóa chất đặc biệt trong cây dành dành có tác dụng chống viêm.
• Chúng cũng có những phẩm chất chống lại các cơn đau, nhức, khó chịu liên quan đến hệ cơ xương. Ví dụ như đau đầu, viêm khớp, chấn thương bao gồm bong gân và chuột rút cơ.

3.8 Kích thích tình dục

Theo truyền thống, tinh dầu Gardenia này đã được sử dụng để kích thích và tăng cường ham muốn tình dục, với cả nam giới và phụ nữ. Nguyên nhân là do hợp chất trong tinh dầu tạo nên mối liên hệ giữa trung tâm khứu giác và hệ thống limbic (trung tâm điều khiển cảm xúc của não).

3.9 Phục hồi vết thương

Nhờ tính kháng khuẩn, tinh dầu chi tử cung cấp sự hỗ trợ cho hệ thống miễn dịch. Trong trường hợp vết thương kín, vết xước, vết bầm tím,…tinh dầu này có thể kích thích quá trình chữa lành và tăng tốc độ phục hồi của các mô và mạch máu bị tổn thương.

Hơn nữa, với khả năng tăng lưu thông tuần hoàn, chúng còn cung cấp oxy và chất dinh dưỡng đến các bộ phận của cơ thể đang tổn thương.

3.10 Lợi hô hấp

Khi hít tinh dầu Gardenia bằng máy xông hơi mặt, liệu pháp hương thơm hoặc máy khuếch tán tinh dầu…giúp giảm tắc nghẽn, viêm họng, tắc nghẽn xoang và viêm đường hô hấp tổng thể một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, các chất kháng khuẩn cũng có thể giúp hạn chế quá trình tấn công của vi sinh vật gây hại.

3.11 Thanh lọc không khí

Khi khuếch tán, tinh dầu cây dành dành với mùi hương ngọt ngào độc đáo và các chất kháng khuẩn có thể làm sạch căn phòng hoặc ngôi nhà của bạn khỏi các mầm bệnh trong không khí. Đồng thời, chúng cũng loại bỏ bất kỳ mùi khó chịu và hạn chế côn trùng gây hại phiền phức.

3.12 Lợi tiêu hóa

Một số nghiên cứu cũng đã tìm thấy bằng chứng cho thấy chiết xuất từ cây chi tử có thể có hiệu quả với hệ tiêu hóa. Cụ thể:

• Một nghiên cứu năm 2014, cho biết Geniposide, một trong những thành phần chính của Gardenia jasminoides, được biết là có hiệu quả trong làm dịu đường tiêu hóa vàc ức chế sự tăng cân của cơ thể. Ngoài ra, chúng còn giúp cải thiện mức lipid bất thường, mức insulin cao, rối loạn glucose…
• Các thành phần được phân lập từ Gardenia jasminoides, bao gồm axit ursolic và genipin, đã được chứng minh là có các hoạt động kháng nguyên, hoạt động chống oxy hóa và khả năng trung hòa axit giúp bảo vệ chống lại một số vấn đề về đường tiêu hóa.

4. Gợi ý sử dụng tinh dầu chi tử thông dụng

Tinh dầu này có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, từ các ứng dụng tại chỗ đến khuếch tán tinh dầu nói chung và liệu pháp hương thơm. Tính linh hoạt của dầu này là lý do tại sao chúng là nguyên liệu trong rất nhiều sản phẩm mỹ phẩm và trị liệu.

4.1 Tinh dầu chi tử dùng qua đường hô hấp

• Lan tỏa vào không khí tinh dầu chi tử thông qua máy máy xông, máy khuếch tán tinh dầu…Phương thức này sẽ xua đuổi côn trùng phiền phức cũng như hạn chế mùi khó chịu trong không khí.
• Nhỏ vài giọt tinh dầu chi tử vào bồn tắm, dụng cụ hay vật dụng gần nơi thư giãn, nghỉ ngơi. Bên cạnh đó, có thể dùng 1 giọt tinh dầu từ loài Gardenia vào bàn tay rồi xoa tròn, hít thở sâu. Đây là liệu pháp hương thơm dễ thực hiện, giúp khôi phục tinh thần, cân bằng tâm trạng,…
• Liệu pháp xông hơi tinh dầu Gardenia còn trực tiếp hiệu quả để làm dịu cơn đau đầu, xoang và sức khỏe da mặt, rối loạn hô hấp…
  • Lấy một chiếc khăn và đun nước trong nồi.
  • Thêm 5 giọt tinh dầu Gardenia vào nước nóng.
  • Đặt khăn lên trên đầu và để hơi nước phả vào mặt và hít vào. Quá trình này đặc biệt
• Cho 1-2 giọt tinh dầu hoa chi tử vào túi thơm, rồi treo trong căn phòng khách, phòng tắm, phòng ngủ…

4.2 Tinh dầu chi tử dùng bên ngoài da

• Hỗn hợp dầu massage: Pha loãng từ 1 đến 2 giọt tinh dầu chi tử vào dầu vận chuyển như dầu hạnh nhân, dầu dừa, dầu jojoba,…để tạo nên hỗn hợp massage phù hợp với nhu cầu trị liệu. Đồng thời, tăng cường khả năng hấp thụ và bổ sung độ ẩm. Sau đó, xoa bóp bấm huyệt, massage…với mục đích là hạn chế ma sát khi thao tác, đồng thời thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương, làm dịu, chống viêm, giảm đau.
• Ngoài ra, dân gian còn ứng dụng chiết xuất thảo dược từ loài Gardenia là nguyên liệu của thuốc đắp, thuốc mỡ, thuốc muối…
• Thêm vào kem dưỡng da để nuôi dưỡng làn da khỏe mạnh hơn.

5. Lưu ý khi sử dụng tinh dầu chi tử

4.2 Lưu ý chung

Hiện nay, dù chiết xuất tinh dầu chi tử được ghi nhận là an toàn khi sử dụng nhưng vẫn cần phải chú ý các điều sau.

• Sử dụng tinh dầu Gardenia bằng miệng trực tiếp không được ủng hộ và khuyến khích. Vì điều này có thể sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến gan, dạ dày, thận, cũng như những chức năng khác của cơ thể.
• Đừng bao giờ sử dụng tinh dầu chi tử này theo cách không được nhà sản xuất khuyến nghị. Thông thường, hai cách sử dụng an toàn và đơn giản nhất là đường hô hấp và thoa bên ngoài da.
• Bên cạnh đó, hãy kiểm tra tinh dầu Gardenia lên vùng da nhỏ trước để xem liệu có phản ứng nào xảy ra hay không. Mặt khác, cũng cần tránh những vị trí nhạy cảm như mắt, tai trong, niêm mạc, vết thương hở…
• Vì tinh dầu càng đậm đặc, nồng độ cao thì tình trạng kích ứng, phỏng da,…nên đừng thoa tinh dầu đậm đặc chưa pha loãng lên da. Chất nền được đề cập đến thương xuyên là dầu vận chuyển như dầu hạnh nhân, dầu jojoba, dầu dừa…
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng sản phẩm từ thực vật chi tử, đặc biệt là khi có vấn đề sức khỏe nhạy cảm.
• Nói chung, loại tinh dầu này cực kỳ an toàn cho mục đích sử dụng cá nhân. Miễn là bạn không lạm dụng chúng quá nhiều, tránh gây ra rủi ro cho sức khỏe.

4.3 Đối tượng nào nên thận trọng khi sử dụng tinh dầu chi tử

Thực tế, không phải bất cứ ai cũng sử dụng được tinh dầu chi tử. Cần lưu ý cẩn thận khi có ý định dùng chiết xuất này trên những đối tượng sau:

• Trẻ sơ sinh;
• Phụ nữ có thai: Hầu hết các chuyên gia không khuyến khích sử dụng tinh dầu cây dành dành cho trẻ em hoặc phụ nữ đang mang thai. Tuy nhiên, trong tam cá nguyệt thứ ba, loại dầu này có thể được sử dụng để kích thích chuyển dạ.
• Phụ nữ đang cho con bú;
• Đối tượng từng dị ứng với sản phẩm chiết xuất từ thực vật Gardenia trước đây.
• Ngừng sử dụng loại tinh dầu thảo mộc này 2 tuần trước phẫu thuật theo lịch trình.
• Người có làn da nhạy cảm dễ bị mẩn đỏ, ngứa ngáy,…khi bôi tinh dầu ở ngoài da.

6. Tổng kết

Như vậy, tinh dầu chi tử hay tinh dầu dành dành (Gardenia) là một sản phẩm thiên nhiên, hữu ích trong kho tàng tinh dầu. Chúng thực sự mang lại quá trình trải nghiệm hương thơm tuyệt vời và khiến bạn hài lòng. Mời bạn ghé thăm Kobi để khám phá nhiều hơn về thế giới tinh dầu thiên nhiên đa dạng cùng nhiều sản phẩm tự nhiên độc đáo khác nhé.

7. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. 9 Benefits Of Gardenia Essential Oil https://www.organicfacts.net/health-benefits/essential-oils/gardenia-essential-oil-benefits-uses-side-effects.html
2. Health benefits of Gardenia Essential oil https://www.healthbenefitstimes.com/health-benefits-of-gardenia-essential-oil/
3. Essential oil and scents extraction from Gardenia jasminoides J. Ellis flowers https://www.semanticscholar.org/paper/Essential-oil-and-scents-extraction-from-Gardenia-Agricultural-Agricultural/bc978f3b695b0b3161f4ba974c0b54fd9ab8fd68 
4. Top 6 Benefits of Gardenia Flowers & Gardenia Essential Oil https://draxe.com/essential-oils/gardenia/
5. Gardenia jasminoides https://en.wikipedia.org/wiki/Gardenia_jasminoides
6. Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.