Tinh dầu Cần Núi

Cần núi là thảo dược độc đáo, có thể dùng như loại rau thực phẩm hay gia vị tăng sức hấp dẫn của món ăn. Bất ngờ hơn cả là lợi ích từ chiết xuất thực vật này được y học dân gian cũng như nghiên cứu khoa học đánh giá cao đối với sức khỏe con người. Sau đây, Kobi mời độc giả cùng khám phá điều kỳ diệu mà tinh dầu cần núi đem đến nhé.

1. Tổng quan về thực vật cần núi

1.1 Thông tin chung

Cần núi (Lovage) có danh pháp khoa học là Levisticum officinale Koch, thuộc chi Levisticum, họ Hoa tán (Apiaceae). Theo các tài liệu, thực vật có nguồn gốc từ vùng Địa Trung Hải của Nam Âu. Ngày nay, quần thể loài đa dạng rải rác trên thế giới như châu Âu, châu Á…

Điều thú vị là tên “Lovage” xuất phát từ tiếng Latin mang hàm nghĩa là “thuốc bổ cho tình yêu”. Đây là dược thảo phổ biến trong các loại trà thảo mộc, chiết xuất hương liệu cho gia vị ẩm thực, rượu, nước hoa, mỹ phẩm…

1.2 Đặc điểm sinh trưởng và mô tả thực vật

Thuộc loài sống lâu năm, dễ trồng, phát triển các bộ phận cứng cáp. Tuy nhiên, có khuyến cáo cho rằng không nên sử dụng các bộ phận ở cây lớn tuổi, lâu năm. Bởi các đặc tính sinh học sẽ mất dần và giảm giá trị theo tuổi. Do vậy, nên tách cây và trồng lại rễ mới hằng năm để chúng giữ được sức sống lâu bền.

Thực vật thân thảo, mọc thẳng đứng, chiều cao trung bình 1,8-3,5m. Vỏ ngoài phần thân và lá có màu sắc xanh bóng đến xanh vàng. Phiến lá mọc ở gốc có kích thước lớn, dài tới 70cm, hình tam giác với các lá chét rộng.

Hoa mọc thành chùm ở đầu thân, màu vàng đến vàng lục. Từng bông nhỏ tụ lại thành hình cầu có đường kính lên đến 10-15cm. Thời điểm ra hoa thường vào cuối mùa xuân còn quả thường trưởng thành vào mùa thu, dài 4-7mm.

2. Đôi nét về tinh dầu cần núi

2.1 Đặc tính chung của tinh dầu cần núi

Tinh dầu cần núi (Lovage essential oil) có thể được chiết xuất từ tất cả các bộ phận của loài thảo mộc cùng tên, bao gồm cả rễ. Thông qua quá trình chưng cất bằng hơi nước thu được dung dịch có tính chất:

• Màu vàng hoặc hơi nâu.
• Mùi hương đặc trưng cay nồng xen lẫn chút ngọt ngào nhẹ nhàng, gần giống mùi cần tây.
• Tinh dầu chiết xuất từ lá có kết cấu loãng hơn chút so với khi chiết xuất từ rễ.

Bảo quản:

• Thận trọng chứa tinh dầu cần núi trong lọ kín và đậy nắp chặt sau khi sử dụng.
• Cố gắng để xa tầm tay trẻ em cũng như tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp chiếu vào.
• Trong quá trình dùng, nếu chiết xuất từ cần núi có mùi lạ, biến chất thì nên ngừng tiếp xúc.

2.2 Các hoạt chất giá trị của tinh dầu cần núi

Đặc tính sinh học của cần núi được đóng góp phần lớn bởi tinh dầu. Theo đó, tỷ lệ thành phần có thể chênh lệch đôi chút, tùy thuộc vào các yếu tố như bộ phận tinh chế, khí hậu, môi trường sống, phương pháp canh tác,…

Các thành phần cơ bản của tinh dầu cần núi gồm:

• Hợp chất phthalide lacton (70%) như 3-butylphthalide, cis- và trans-butylidenephthalide, cis- và trans-ligustilide).
• Một số lượng hạn chế các hợp chất nhất định, chẳng hạn như terpenoid, furocoumarins, β-phellandrene, α-terpinyl axetat, Z-ligustilide, eucalyptol, falcarinol, quercetin…
• Các hợp chất khác bao gồm camphene, bergapten và psoralen, cũng như caffeic, benzoic và các axit bay hơi khác…

Một số hoạt chất nổi bật như:

• Phthalide: được mô tả trong các loài thực vật khác của y học dân gian như Bạch chỉ (Angelica sinensis). Chất này có liên quan đến một số đặc tính sinh học khác nhau như kháng viêm, chống oxy hóa, bảo vệ chống lại các rối loạn thần kinh…
• Z-ligustilide: mang lại tác dụng khác nhau như chống viêm, chống khối u, chống lại các rối loạn thần kinh…
• Furanocoumarins: là hợp chất hữu có có thể gặp trong nhiều loài thực vật  họ Apiaceae và Rutaceae. Tuy nhiên, chất này vẫn còn gây tranh cãi bởi có thể làm da kích ứng và nhạy cảm với ánh nắng hơn ở một số trường hợp.

3. Lợi ích của tinh dầu cần núi đối với sức khỏe

3.1 Cần núi trong y học cổ truyền

Từ nhiều thế kỷ, cần núi chiếm vị trí quan trọng trong thực hành y học dân gian.

• Dược liệu quý giá, được đánh giá là giàu tiềm năng và công dụng đa dạng. Thường xuất hiện trong các bài thuốc tiêu thũng, lợi tiểu, long đờm, chống co thắt, tiêu độc.
• Trong y học dân gian Iran, cần núi được dùng chữa bệnh rối loạn thần kinh, tiêu hóa, thấp khớp,…
• Thời kỳ Trung cổ, sử dụng cần núi trong các mục đích trị liệu như kích thích lưu thông kinh nguyệt, bệnh lý ngoài da…

3.2 Liệu pháp hương thơm tác động lên hệ thần kinh

Đa dạng nhận xét về hiệu quả của tinh dầu cần núi tác động lên hệ thần kinh:

• Một đánh giá phân tích trên các mô hình sử dụng thảo dược ở Trung quốc cho thấy kết quả tích cực rằng chiết xuất từ Levisticum officinale có thể hữu ích trong bổ trợ các vấn đề mất ngủ, suy giảm trí nhớ, lo âu…Điều này bước đầu được giải thích là do chất phthalide có tác dụng an thần ở chuột. Ngoài ra, chiết xuất methanolic của thảo dược gây ức chế acetylcholinesterase (97,6%) trong ống nghiệm.
• Cần núi tác động lên thụ thể GABA và tác dụng làm dịu tâm lý. Do đó, chúng có thể hoạt động như thuốc giải lo âu, cải thiện căng thẳng, mệt mỏi, stress…

3.3 Kiểm soát nhiễm trùng

Một số hoạt chất chứa trong tinh dầu cần núi đóng góp lớn tạo nên đặc tính kháng khuẩn. Chúng có thể ức chế sự sinh trưởng của một số vi khuẩn thuộc cả nhóm gram âm, gram dương,…Có thể kể đến như S. typhimurium, Enterobacter cloacae, Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus…

3.4 Dịu kích ứng đường hô hấp

Cần núi được cho là có chứa eucalyptol cũng như nhiều dược chất phytochemical có lợi khác. Các hợp chất này giảm kích ứng ở phổi và thúc đẩy quá trình phục hồi rối loạn hô hấp. Bên cạnh đó, chúng còn hoạt động như “chất rửa” hỗ trợ loãng đờm, tăng bài tiết đờm và chất nhầy tích tụ dư thừa ra khỏi đường hô hấp. Một chiết xuất thực vật khác là quercetin trong cần núi có tiềm năng ức chế histamin tự nhiên. Đây là điều tuyệt vời trong trị liệu các chứng viêm mũi dị ứng, sổ mũi, ngứa mắt…

3.5 Hạn chế rối loạn hệ tiêu hóa

Tương tự loại dầu dễ bay hơi khác, dầu cần núi hỗ trợ giảm triệu chứng đầy hơi, khó tiêu…bằng cách bài tiết khí thừa của đường tiêu hóa. Chúng kích thích tăng sản xuất nước bọt và dịch vị. Từ đó giúp trung hòa độ pH trong dạ dày-ruột, giảm kích ứng ruột, cân bằng chuyển hóa nhu động. Tuy nhiên, dù ưu điểm này được dân gian ứng dụng từ lâu nhưng những nghiên cứu lâm sàng của tác dụng này vẫn còn khá hạn chế.

3.6 Chống viêm

Theo nghiên cứu trong ống nghiệm, đặc tính chống viêm của cần núi là thông qua khả năng ức chế sự hình thành 5-lipoxygenase của falcarincol. Bên cạnh đó, chiết xuất này cũng có hiệu quả để ức chế cyclooxygenase 2 (COX 2). Do đó, thảo dược hỗ trợ mạnh mẽ trong điều trị viêm khớp, bệnh gout và các tình trạng đau nhức, căng cơ khác…Trong thực tế, để phát huy tác dụng này ta có thể kết hợp tinh dầu cần núi pha loãng với các động tác massage, xoa bóp ở vị trí tổn thương. Cách thức này giúp kích thích tuần hoàn máu nuôi dưỡng, thư giãn cơ, xương khớp,…

3.7 Tín hiệu mới trong ngăn chặn tăng sinh tế bào bất thường

Dù còn khá mới mẻ, nhưng những báo cáo bước đầu ghi nhận loạt chất phytochemical, n-butylidenephthalide…trong cần núi mang lại tiềm năng sinh học như kiểm soát sự tăng sinh tế bào không mong muốn. Đồng thời chúng còn có thể ngăn chặn sự kích hoạt của NFκB qua trung gian TNF-α, một trong những cơ thể hình thành khối u trong cơ thể.

3.8 Cải thiện chất lượng da

Ứng dụng bôi ngoài da của chiết xuất cần núi mang lại hiệu quả khả quan đáng kể. Theo đó, nhờ các chất chống oxy hóa dồi dào cùng với đặc tính kháng khuẩn…hỗ trợ tuyệt vời trong điều trị mụn trứng cá, mụn nhọt, ngăn chặn hình thành nếp nhăn trên da cũng như các dấu hiệu lão hóa xuất hiện. Hơn nữa, phương thuốc từ thảo dược tự nhiên này còn giúp cải thiện màu da và vẻ ngoài bằng cách tăng lưu thông máu trên bề mặt.

3.9 Lợi tiểu

Năm 2012, nghiên cứu được xuất bản bởi European Medicines Agency cho thấy dữ liệu đủ để chứng minh cho các tuyên bố rằng cần núi và chiết xuất của chúng hoạt động như tác nhân lợi tiểu hiệu quả. Điều này nghĩa là chúng có thể kích thích đi tiểu cả về tần suất lẫn số lượng nước tiểu. Bên cạnh đó, một thử nghiệm khác cũng báo cáo tiềm năng ngăn ngừa hình thành sỏi thận và tổn thương tế bào thận liên quan từ sản phẩm có chứa chiết xuất cần núi.

Tuy nhiên, thông tin về tính an toàn lâu dài của thực vật này vẫn chưa được kiểm chứng. Vì vậy, các tác giả nghiên cứu không khuyến cáo việc sử dụng cần núi trong thời gian kéo dài.

4. Cách sử dụng tinh dầu cần núi hiệu quả

Với những nhu cầu khác nhau mà bạn có thể linh hoạt sử dụng tinh dầu cần núi:

• Liệu pháp mùi hương bằng cách khuếch tán tinh dầu cần núi tràn ngập không gian sống của bạn. Để tăng hiệu suất và tính hữu ích bạn có thể trang bị thêm đèn xông tinh dầu, máy khuếch tán…
• Thoa tinh dầu cần núi đã pha loãng tại các bộ phận cơ thể cần thiết. Đồng thời kết hợp thêm xoa bóp bấm huyệt để giảm đau, kích thích tuần hoàn nuôi dưỡng, giãn cơ…
• Nhỏ (3-10 giọt) tinh dầu cần núi hòa tan với nước tắm, kem dưỡng, dầu gội…
• Xịt tinh dầu cần núi vào vật dụng để lưu giữ hương thơm như túi vải thơm, gối, quần áo,…
• Xông hơi: nhỏ 2-5 giọt tinh dầu cần núi vào máy xông hơi hoặc chậu nước nóng, che kín đầu. Tiếp theo, bạn chỉ cần thưởng thức cảm giác và hiệu quả từ hơi nước trị liệu mang lại.

5. Điều cần lưu ý khi sử dụng tinh dầu cần núi

5.1 Trong quá trình sử dụng

Đối với những trường hợp có tình trạng sức khỏe nhạy cảm, khuyến cáo nên tham khảo ý kiến chuyên gia chăm sóc trước khi sử dụng:

• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên không khuyến nghị sử dụng chế phẩm từ cần núi. Bởi chi tiết nghiên cứu trên đối tượng này vẫn còn chưa đầy đủ.
• Phụ nữ có thai và cho con bú cũng không nên dùng tinh dầu cần núi để tránh rủi ro.
• Do có tính lợi tiểu nên tinh dầu cần núi không khuyến khích sử dụng đối với bất kỳ ai có vấn đề về tim, thận.
• Người có tiền sử dị ứng với các thành phần trong tinh dầu cần núi không nên dùng.

Để dùng dầu cần núi lưu hương trên da, độ pha loãng phải là 1 phần trăm hoặc ít hơn. Chú ý tuyệt đối không uống tinh dầu cần núi cũng như lạm dụng lượng tinh dầu lớn, kéo dài.

Tránh tiếp xúc trực tiếp với vị trí nhạy cảm như mắt, niêm mạc…nếu không may dính phải hãy rửa sạch bằng nước mát lập tức và theo dõi tình trạng sức khỏe.

Khuyến nghị, thử tinh dầu cần núi trên vùng da nhỏ, để kiểm tra phản ứng dị ứng hoặc độ nhạy cảm của da trước khi sử dụng trên cơ thể. Trong quá trình tận hưởng bằng bất kỳ phương thức nào, nếu có các dấu hiệu dị ứng như choáng, nôn ói, nổi mề đay, phát ban, mụn,…hãy ngừng sử dụng.

Có thể xuất hiện tình trạng da trở nên nhạy cảm hơn với ánh nắng và các tia cực tím trong quá trình sử dụng. Do đó, cần chống nắng kỹ càng như mặc áo chống nắng, che mũ nón, khẩu trang…

5.2 Tương tác thuốc

Mặc dù, trong các nghiên cứu sơ bộ, cần núi là dược liệu được coi là tương đối an toàn. Nhưng điều quan trọng cần lưu ý là thực vật này có thể tương tác với các loại thảo mộc, thuốc khác (bao gồm cả thuốc không kê đơn). Hãy nhờ đến sự tư vấn của bác sĩ nếu bạn đang điều trị bởi các loại thuốc sau:

• Bởi hoạt chất furanocoumarins của thực vật có thể tương tác với thuốc chống đông máu, làm tăng nguy cơ chảy máu. Do đó, bác sĩ đề nghị không dùng chế phẩm cần núi với thuốc chống đông máu hoặc sau bất kỳ can thiệp phẫu thuật nào.
• Thuốc lợi tiểu như chlorothiazide (Diuril), chlorthalidone (Thalitone), furosemide (Lasix), hydrochlorothiazide (HCTZ, Hydrodiuril, Microzide)…:Nguyên nhân là khi kết hợp, tính lợi tiểu của cần núi sẽ làm tăng phản ứng bất lợi bao gồm việc mất nước, điện giải, chóng mặt, huyết áp thấp…

6. Tổng kết

Có thể nói rằng, hiện nay, dữ liệu nghiên cứu lâm sàng về lợi ích của tinh dầu cần núi còn khá hạn chế. Thế nhưng, từ truyền thống xa xưa, chiết xuất này đã được sử dụng để điều trị hiệu quả nhiều tình trạng sức khỏe. Hi vọng trong tương lai, sẽ có thêm đa dạng những nghiên cứu và ứng dụng nhằm phát huy tiềm năng của thực vật này. Hãy liên hệ với Kobi để chúng ta cùng nhau tìm hiểu sâu hơn về kho tàng tinh dầu thiên nhiên rộng lớn nhé.

7. Các chứng chỉ/chứng nhận

• GC/MS Test.
• Food Safety and Standards Authority of India
• GMP
• Halal
• ISO 9001: 2015

Tài liệu tham khảo

1. Lovage – Uses, Side Effects, and More https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-725/lovage
2. What Is Lovage? https://www.verywellhealth.com/lovage-benefits-side-effects-dosage-and-interactions-4686373
3. Lovage https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9781845690175500269
4. Lovage (Levisticum officinale Koch.) Oils https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780124166417000626
5. Lovage https://en.wikipedia.org/wiki/Lovage Essential Oil Composition and Antibacterial Activity of Levisticum officinale Koch at Different Developmental Stages
6. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0972060X.2018.1507759
7. Lovage https://www.drugs.com/npp/lovage.html
8. Health Benefits Of Lovage https://healthsoul.com/blog/health-benefits-of-lovage/