Cây xô thơm

Cây xô thơm là loài cây thảo mộc có nguồn gốc từ vùng Địa Trung Hải. Cây thường được sử dụng để tạo mùi thơm cho thực phẩm. Cùng Kobi tìm hiểu về một số thông tin về xô thơm và cách sử dụng hiệu quả trong bài viết dưới đây.

1. Mô tả cây xô thơm

Cây xô thơm, tên khác là clary sage, tên khoa học là Salvia sclarea L.. Xô thơm thuộc gia đình họ Lamiacea. Xô thơm là cây thân thảo có chiều cao từ 0.9 đến 1.2 m. Thân cây có hình vuông dày và phủ bởi lớp lông trắng mịn. Các lá xô thơm ở gốc dài khoảng 30 cm, nếu ở ngọn thì lá chỉ dài khoảng 15 cm. Phiến lá hình thoi cũng có lớp lông tơ bao phủ. Hoa xô thơm mọc từ 2 – 6 hoa ở mỗi ngọn cành và có rất nhiều màu sắc: từ tím nhạt đến tím, hoặc từ màu trắng đến hồng. Màu sắc hoa đậm dần từ trong ra ngoài cánh hoa. Các tràng hoa  có màu tím hoặc xanh nhạt, chiều dài khoảng 2.5 cm.

Cây xô thơm là một loại cây thân thảo sống lâu năm. Nó có nguồn gốc từ lưu vực bắc Địa Trung Hải, một số khu vực ở bắc Phi và Trung Á. Loại cây này có lịch sử làm thuốc từ lâu đời và hiện đang được trồng để lấy tinh dầu.

2. Đặc điểm sinh trưởng của cây xô thơm

Cây xô thơm rất dễ trồng ở đất trung tính, ẩm vừa, thoát nước tốt, có nắng đầy đủ. Cây chịu được hạn hán nhưng cần tránh đất ẩm ướt vào mùa đông.

Cây không thích nghi với khí hậu có nhiệt độ và độ ẩm cao. Hạt giống có thể thu hái khi cây được khoảng 3 năm tuổi. Lúc đó, hạt được phát tán khắp nơi và có khả năng nảy mầm mạnh mẽ.

3. Thành phần hóa học của cây xô thơm

• Thành phần không bay hơi: trong tinh dầu xô thơm có khoảng 56 thành phần hoạt chất. Trong đó linalyl axetat và linalool là những thành phần chính. Ngoài ra, còn có α – pinen, α – terpineol, sabinene, β – pinen, geranyl axetat, myrcen và neryl axetat.
• Thành phần chống oxy hóa bao gồm α-Tocopherol, quercetin, butylatedhydroxyanisole và butylatedhydroxytoluene.
• Trong hạt xô thơm chứa rất nhiều thành phần axit béo có khả năng chống oxy hóa cao, giàu dinh dưỡng. Hàm lượng dầu từ 23.83 – 29.34%. Axit béo không bão hòa đa là axit béo phong phú nhất trong hạt cây xô thơm. Hàm lượng của axit α-linoleic dao động trong khoảng 50,04 – 53,69%. Tiếp theo là oleic (20,10-22,97%) và axit linoleic (15,54-18,06%). Các axit béo bão hòa (palmitic và stearic) có tỷ lệ phần trăm thấp. Đây là lý do mà dầu hạt xô thơm đã trở thành một nguồn dầu ăn an toàn, chứa hàm lượng omega – 3 cao từ thực vật. Xô thơm là nguồn nguyên liệu chính cho ngành công nghiệp thực phẩm chức năng.
• Ngoài ra còn có nhiều vitamin và khoáng chất khác có lợi cho sức khỏe như A, C, E, K, …

4. Những công dụng của cây xô thơm

4.1. Chứa nhiều chất dinh dưỡng

Cây xô thơm cung cấp một lượng vitamin và khoáng chất lành mạnh.

Một thìa cà phê (0,7 gam) cây xô thơm có chứa khoảng 10% nhu cầu vitamin K hàng ngày theo bảng dinh dưỡng. Cây xô thơm cũng chứa một lượng nhỏ magiê, kẽm, đồng và vitamin A, C và E.

Hơn nữa, loại gia vị thơm này chứa axit caffeic, axit chlorogenic, axit rosmarinic, axit ellagic và rutin. Tất cả hợp chất này đều đóng một vai trò trong các tác dụng có lợi cho sức khỏe.

Đồng thời mỗi ngày chỉ sử dụng xô thơm với một lượng rất nhỏ, nên không ảnh hưởng đến lượng calo nhập vào cơ thể.

4.2. Dọn dẹp các gốc tự do

Chất chống oxy hóa là các phân tử giúp tăng cường bảo vệ của cơ thể, vô hiệu hóa các gốc tự do có hại tiềm ẩn gây nên các bệnh mạn tính.

Thành phần chống oxy hóa trong cây xô thơm rất đa dạng. Đây là các hợp chất hóa học có nguồn gốc thực vật, hoạt động như chất chống oxy hóa trong cơ thể con người.

α-Tocopherol,  quercetin, butylatedhydroxyanisole và butylatedhydroxytoluene đều được tìm thấy trong cây xô thơm. Tất cả đều đem đến những lợi ích sức khỏe ấn tượng. Như chống lão hóa, giảm nguy cơ ung thư, cải thiện chức năng não và trí nhớ. Uống 1 tách (240 ml) trà xô thơm, hai lần mỗi ngày, đã giúp tăng đáng kể khả năng chống oxy hóa.

4.3. Có thể hỗ trợ sức khỏe răng miệng

Cây xô thơm có tác dụng kháng khuẩn, có thể vô hiệu hóa các vi khuẩn ở miệng, giảm hình thành mảng bám ở răng.

Trong nghiên cứu, loại nước súc miệng chứa tinh dầu xô thơm đã được chứng minh là có thể tiêu diệt hiệu quả vi khuẩn, vi nấm gây ra sâu răng, viêm họng, viêm nướu, lở miệng, …

4.4. Có thể làm giảm các triệu chứng mãn kinh

Trong thời kỳ mãn kinh, cơ thể phụ nữ bị suy giảm hormone estrogen một cách tự nhiên. Điều này có thể gây ra một loạt các triệu chứng khó chịu. Các triệu chứng thường gặp như bốc hỏa, đổ mồ hôi nhiều, khô âm đạo và khó chịu.

Theo y học truyền thống, cây xô thơm thường được sử dụng để giảm các triệu chứng mãn kinh. Người ta tin rằng các hợp chất trong cây xô thơm có đặc tính giống như estrogen.  Nó giúp cải thiện trí nhớ và điều trị chứng bốc hỏa và đổ mồ hôi nhiều

Thực tế, trong một nghiên cứu, phụ nữ mãn kinh đã sử dụng thực phẩm bổ sung từ cây xô thơm hàng ngày. Sau 8 tuần, số lần và mức độ của cơn bốc hỏa đã giảm đáng kể.

4.5. Có thể làm giảm lượng đường trong máu

Các lá của cây xô thơm đã được sử dụng trong y học truyền thống để chống lại bệnh tiểu đường.

Nghiên cứu trên người và động vật chỉ ra rằng nó có thể giúp giảm lượng đường trong máu, cải thiện độ nhạy insulin và loại bỏ các axit béo tự do dư thừa trong máu. Hiệu quả của xô thơm tương đương một số thuốc điều trị hiện có như metformin.

4.6. Giúp bảo vệ trí não

Cây xô thơm có thể cải thiện trí nhớ và bảo vệ não, thông qua nhiều cách khác nhau:

• Xô thơm chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa tự nhiên đã kể trên. Chất chống oxy hóa đã được chứng minh là có tác dụng đệm cho hệ thống bảo vệ não của bạn.
• Cây xô thơm được cho là ngăn chặn phân hủy của chất truyền tin hóa học acetylcholine (ACH), có vai trò trong trí nhớ, hỗ trợ trong bệnh Alzheimer.

Trong nghiên cứu, người mắc bệnh Alzheimer đã sử dụng 60 giọt (2 ml) chiết xuất từ ​​cây xô thơm trong bốn tháng. Kết quả họ đã tốt hơn trong các bài kiểm tra đo trí nhớ, khả năng giải quyết vấn đề, lý luận và nhận thức khác.

Ở người lớn khỏe mạnh, cây xô thơm đã được chứng minh là cải thiện trí nhớ với liều lượng thấp. Liều cao hơn cũng cải thiện tâm trạng, tăng sự tỉnh táo, bình tĩnh.

4.7. Có thể làm giảm lượng cholesterol LDL ‘xấu’

Cholesterol LDL “xấu” cao là một yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim mạch, đột quỵ, xơ vữa động mạch trên toàn thế giới. LDL dư thừa tích tụ trong các động mạch và gây bệnh.

Uống trà xô thơm hai lần mỗi ngày được ghi nhận là làm giảm cholesterol LDL “xấu” và tổng lượng cholesterol trong máu. Đồng thời, xô thơm cũng giúp tăng cholesterol HDL “tốt” chỉ sau hai tuần.

4.8. Có thể bảo vệ khỏi một số bệnh ung thư nhất định

Trên các nghiên cứu trên động vật và ống nghiệm chứng minh rằng cây xô thơm có thể chống lại một số loại ung thư. Bao gồm ung thư miệng, ruột kết, gan, cổ tử cung, vú, da và thận.

Trong những nghiên cứu này, chiết xuất từ ​​cây xô thơm không chỉ ngăn chặn sự phát triển mà còn tiêu diệt được tế bào ung thư.

Mặc dù chưa có nghiên cứu trên người, tuy nhiên đây cũng là một hứa hẹn trong phát triển thuốc điều trị ung thư.

4.9. Các lợi ích sức khỏe tiềm năng khác

Cây xô thơm và các hợp chất của nó có nhiều lợi ích sức khỏe khác. Tuy nhiên, những lợi ích này vẫn chưa được nghiên cứu rộng rãi.

• Có thể làm giảm tiêu chảy: Cây xô thơm tươi là một phương pháp truyền thống để chữa tiêu chảy.
• Có thể hỗ trợ sức khỏe của xương: Vitamin K, mà cây xô thơm cung cấp một lượng lớn, đóng một vai trò trong sức khỏe của xương . Sự thiếu hụt vitamin này có liên quan đến loãng xương và gãy xương ở người lớn tuổi
• Có thể chống lão hóa da: các hợp chất chống oxy hóa trong cây xô thơm có thể giúp chống lại các dấu hiệu lão hóa như nếp nhăn, tàn nhang, …

5. Cách sử dụng cây xô thơm

Ở vùng Địa Trung Hải người ta thường dùng xô thơm như một loại gia vị thức ăn bởi vì mùi thơm của nó.

• Bạn có thể sử dụng xô thơm tươi theo nhiều cách khác nhau như rắc lên món ăn, ướp món nướng, kèm nước sốt cà chua, … Bạn cần lưu ý, để giữ mùi thơm của cây thì không nên nấu ở nhiệt độ cao trong thời gian dài.
• Cây xô thơm khô được sử dụng làm trà uống hàng ngày với những tác dụng sức khỏe kể trên. Nếu sẵn có tại nhà thì bạn có thể dùng lá khô với lượng từ 1 – 2 muỗng cà phê. Trà xô thơm hiện cũng được chế biến thành các túi trà đóng sẵn, bạn dễ dàng tìm mua trên thị trường.
• Vì có mùi thơm nên cây tươi cũng được trồng làm cảnh, treo bó lá trong nhà để xua đuổi những điều không may mắn.
• Nếu không trồng cây được thì bạn cũng có thể sử dụng tinh dầu xô thơm để thay thế. Tinh dầu có thể sử dụng trong trị liệu bằng hương thơm, thêm vào nước súc miệng, khuếch tán để thư giãn, … Tinh dầu xô thơm có rất nhiều lợi ích sức khỏe khác, bạn đọc có thể tham khảo thêm.

6. Lưu ý khi sử dụng cây xô thơm

Cây xô thơm được coi là an toàn mà không có tác dụng phụ được ghi nhận.

• Tuy nhiên, trong xô thơm có thành phần thujone đang còn nhiều tranh cãi. Vì vậy, bạn không nên uống quá nhiều trà xô thơm và tuyệt đối không uống tinh dầu xô thơm. Để an toàn, hãy uống trà xô thơm khoảng từ 2 – 3 tách mỗi ngày.
• Xô thơm có thể làm giảm lượng đường trong máu. Vì vậy, người có bệnh tiểu đường cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Không uống chung cùng lúc thuốc điều trị với trà xô thơm để tránh tương tác thuốc.
• Người dị ứng với các cây trong họ như bạc hà, oregano, … khi sử dụng xô thơm cần cân nhắc và lưu ý các phản ứng dị ứng.
• Phụ nữ có thai, đang cho con bú và trẻ nhỏ cần thận trọng khi sử dụng xô thơm, do thành phần tương tự hormone estrogen của nó.

7. Kết luận

Cây xô thơm là một loại thảo mộc, gia vị với một số lợi ích sức khỏe đầy hứa hẹn. Kobi hy vọng bài viết đã đem đến thông tin hữu ích cho bạn. Thông tin chi tiết về tinh dầu xô thơm, bạn đọc có thể tham khảo trong bài viết của chúng tôi.

• Xem ngay: Tinh dầu xô thơm nguyên chất, giá sỉ

Tài liệu tham khảo

1. https://www.researchgate.net/publication/330347235_Salvia_sclarea_CHEMICAL_COMPOSITION_AND_BIOLOGICAL_ACTIVITY
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29772456/
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Salvia_sclarea#:~:text=Salvia%20sclarea%2C%20the%20clary%20or,grown%20for%20its%20essential%20oil.
4. https://www.healthline.com/nutrition/sage
5. https://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=281426