Nhắc đến những vùng ven biển Việt Nam, không thể không nhắc đến hình ảnh quen thuộc của những rặng cây đước xanh mướt, rễ bám sâu vào lòng đất, như những bức tường thành kiên cố bảo vệ bờ biển khỏi sự tàn phá của sóng gió. Cây đước, với tên khoa học là Rhizophora apiculata Blume, không chỉ là một loài cây bình thường mà còn là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt, cho sự thích nghi phi thường và cho lòng dũng cảm bảo vệ môi trường.

1. Giới thiệu cây đước

• Cây đước (Rhizophora apiculata Blume) là một loài thực vật quen thuộc trong hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển Việt Nam.
• Đặc điểm sinh học:
  • Thuộc họ Bồ-đồng (Rhizophoraceae)
  • Cây thân gỗ, cao 10-20m, tán lá rộng và xanh mát
  • Hệ thống rễ chùm đặc biệt thích nghi với môi trường nước mặn
  • Phân bố rộng rãi tại các khu rừng ngập mặn ven biển nhiệt đới và cận nhiệt đới
• Vai trò quan trọng trong hệ sinh thái:
  • Che chắn bờ biển, giảm thiểu tác động của sóng biển, lũ lụt
  • Là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật biển
  • Góp phần thanh lọc không khí, điều hòa khí hậu
  • Cung cấp nguồn nguyên liệu cho các hoạt động kinh tế.

2. Thành phần hóa học

Đước được biết đến như một kho tàng dược liệu quý giá với nhiều hợp chất hóa học có hoạt tính sinh học cao, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Dưới đây là một số thành phần hóa học chính:

2.1. Tannin:

• Tannin là một nhóm hợp chất polyphenolic có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do, ngăn ngừa lão hóa và giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như ung thư, tim mạch.
• Tannin được tìm thấy ở vỏ cây, lá cây và quả.

2.2. Flavonoid:

• Flavonoid là một nhóm hợp chất phenolic có cấu trúc đa vòng, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tế bào khỏi tổn thương oxy hóa, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như:
  • Bệnh tim mạch
  • Ung thư
  • Viêm nhiễm
  • Dị ứng

2.3. Saponin:

• Saponin là một nhóm glycosid steroid có đặc tính xà phòng, hỗ trợ tiêu hóa, giảm mỡ máu, hạ cholesterol và có tác dụng chống ung thư.
• Saponin được tìm thấy ở vỏ cây, lá cây và rễ cây.

2.4. Alkaloid:

• Alkaloid là một nhóm hợp chất nitơ có cấu trúc vòng heterocyclic, có tác dụng chống co thắt, giảm đau, hạ huyết áp và có hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm.
• Alkaloid được tìm thấy ở vỏ cây và rễ cây.

Ngoài ra, cây Đước còn chứa nhiều vitamin, khoáng chất và các hợp chất hữu cơ khác có tác dụng hỗ trợ sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật.

3. Tác dụng trong y học của cây đước

Rhizophora apiculata Blume từ lâu đã được biết đến như một vị thuốc quý trong y học cổ truyền và y học hiện đại với nhiều tác dụng chữa bệnh hiệu quả.

3.1. Y học cổ truyền:

• Vỏ:
  • Điều trị tiêu chảy, lỵ: Vỏ cây có tính chát, giúp làm se niêm mạc ruột, giảm tiết dịch, cầm tiêu chảy hiệu quả.
  • Điều trị rối loạn kinh nguyệt: Vỏ đước có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, khí hư.
  • Điều trị viêm da, lở loét: Vỏ cây có tính sát khuẩn, chống viêm, giúp làm lành vết thương nhanh chóng.
  • Điều trị phong thấp, đau nhức xương khớp: Vỏ có tác dụng giảm đau, chống viêm, giúp cải thiện tình trạng phong thấp, đau nhức xương khớp.
• Lá:
  • Giải độc gan, thanh nhiệt: Lá đước có tác dụng thanh lọc cơ thể, giải độc gan, giúp hạ men gan, điều trị các bệnh về gan như viêm gan, xơ gan.
  • Lợi tiểu, tiêu sưng: Lá cây có tác dụng lợi tiểu, giúp đào thải độc tố ra khỏi cơ thể, giảm phù nề, sưng tấy.
  • Chữa ho, cảm cúm: Lá có tác dụng kháng khuẩn, kháng virus, giúp giảm ho, long đờm, trị cảm cúm hiệu quả.
  • Giảm đau, hạ sốt: Lá đước có tác dụng giảm đau, hạ sốt, giúp cơ thể hạ nhiệt nhanh chóng.

3.2. Y học hiện đại:

Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh nhiều tác dụng của cây Đước trong y học hiện đại, cụ thể như sau:

• Kháng khuẩn, chống viêm: Vỏ và lá có chứa nhiều hợp chất có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm hiệu quả, hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn, virus như: viêm họng, viêm phế quản, tiêu chảy do vi khuẩn.
• Chống ung thư: Các hợp chất trong vỏ và lá có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả.
• Bảo vệ gan: Vỏ cây Đước có tác dụng hạ men gan, giải độc gan, giúp bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây hại như rượu bia, hóa chất.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Vỏ và lá có chứa nhiều vitamin và khoáng chất giúp tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao sức đề kháng của cơ thể.
• Chống oxy hóa: Vỏ và lá cây có chứa nhiều chất chống oxy hóa giúp chống lão hóa, phòng ngừa các bệnh mãn tính như tim mạch, ung thư.

4. Cách sử dụng cây đước

Vỏ:

• Sắc uống: Lấy 10-20g vỏ đước đã phơi khô, sắc với 500ml nước, đun sôi đến khi còn lại 200ml, chia thành nhiều lần uống trong ngày.
• Ngâm rượu: Ngâm 50g vỏ đước với 1 lít rượu trắng trong 2 tuần, dùng để xoa bóp vết thương, trị đau nhức xương khớp.
• Tán bột: Tán nhuyễn vỏ thành bột mịn, rắc lên vết thương hở hoặc pha với nước để uống.

Lá:

• Sắc uống: Lấy 30-50g lá đước tươi, sắc với 500ml nước, đun sôi đến khi còn lại 200ml, chia thành nhiều lần uống trong ngày.
• Nấu canh: Nấu lá cây với cá, thịt hoặc tôm để ăn.
• Xay sinh tố: Xay lá cây với các loại trái cây khác để uống.

Một số bài thuốc sử dụng cây đước:

• Trị tiêu chảy: Sắc uống hoặc ngâm rượu vỏ cây.
• Trị vết thương hở: Rắc bột vỏ cây lên vết thương hoặc sắc lá cây để rửa vết thương.
• Trị đau nhức xương khớp: Ngâm rượu vỏ cây hoặc xoa bóp bằng lá đước tươi.
• Giảm huyết áp: Uống trà lá đước.
• Thanh nhiệt, giải độc: Uống nước sắc lá cây.

Lưu ý:

• Nên sử dụng cây có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo chất lượng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để tránh tác dụng phụ.
• Hiệu quả sử dụng đước có thể khác nhau tùy theo cơ địa mỗi người.
• Không nên sử dụng cây đước cho phụ nữ có thai hoặc cho con bú.

5. Kết luận

Cây đước là một loại thảo dược quý với nhiều tác dụng trong y học cổ truyền và hiện đại. Việc sử dụng cây đước một cách hợp lý sẽ giúp bảo vệ sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Kobi luôn mong muốn đồng hành cùng bạn trên hành trình khám phá những điều kỳ diệu của tự nhiên. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu thêm về tinh dầu thiên nhiên và nhiều loài thảo mộc quý giá khác; lan tỏa những giá trị tích cực đến cộng đồng!

Tài liệu tham khảo:

• https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/3/2/3265