Cây bách bộ (Stemona tuberosa Lour.), thuộc họ Bách bộ (Stemonacea), từ lâu đã được biết đến như một vị thuốc quý trong y học cổ truyền Việt Nam với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả. Ngày nay, y học hiện đại cũng đã chứng minh những tác dụng tích cực của bách bộ trong việc hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.

Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết về cây bách bộ. Hãy cùng Kobi tìm hiểu nhé.

1. Giới thiệu về cây Bách Bộ

1.1. Cây Bách Bộ là gì?

• Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour.
• Tên gọi khác: Bách bộ Nhật Bản, Bách bộ Vân Nam, Bách bộ Trung Quốc.
• Họ: Stemonacea.
• Đặc điểm sinh học:
  • Thân rễ: Mập, mọc bò, phân nhánh nhiều.
  • Lá: Mọc so le, hình mác nhọn, dài khoảng 20-30cm, rộng 2-3cm, mặt trên màu xanh lục, mặt dưới màu xanh nhạt, gân lá nổi rõ.
  • Hoa: Mọc thành chùm ở ngọn cành, màu trắng hoặc vàng nhạt, có 6 cánh hoa, nhụy hoa màu vàng.
  • Quả: Nang, hình trứng, chứa nhiều hạt nhỏ.

1.2. Phân bố:

• Cây Bách Bộ mọc hoang ở nhiều nơi tại Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái, Cao Bằng, Tuyên Quang,…
• Cây cũng được trồng để làm thuốc tại nhiều nơi trên cả nước.

2. Thành phần hóa học của cây Bách Bộ

2.1. Các hợp chất chính:

• Alkaloid: Đây là nhóm hợp chất quan trọng nhất trong cây Bách Bộ, có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau, giải độc gan, bảo vệ gan, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ điều trị ung thư. Một số alkaloid chính trong Bách Bộ bao gồm:
  • Stemonin: Có tác dụng kháng khuẩn, chống nấm, chống virus, chống viêm và giảm đau.
  • Tuberostemonine: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau, lợi tiểu và bảo vệ gan.
  • Iso-tuberostemonine: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau và tăng cường hệ miễn dịch.
  • Rotundine: Có tác dụng kháng khuẩn, chống virus, chống ung thư và bảo vệ gan.
• Saponin: Nhóm hợp chất này có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm ho, long đờm, lợi tiểu và nhuận tràng. Một số saponin chính trong Bách Bộ bao gồm:
  • Stemonasaponin A: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm ho và long đờm.
  • Stemonasaponin B: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, lợi tiểu và nhuận tràng.
  • Stemonasaponin C: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm và tăng cường hệ miễn dịch.
• Flavonoid: Nhóm hợp chất này có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ điều trị ung thư. Một số flavonoid chính trong Bách Bộ bao gồm:
  • Quercetin: Có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ điều trị ung thư.
  • Kaempferol: Có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ điều trị ung thư.
• Dầu béo: Nhóm hợp chất này có tác dụng dưỡng ẩm, làm mềm da, chống viêm và giảm đau. Một số axit béo chính trong Bách Bộ bao gồm:
  • Acid linoleic: Có tác dụng dưỡng ẩm, làm mềm da, chống viêm và giảm đau.
  • Acid oleic: Có tác dụng dưỡng ẩm, làm mềm da, chống viêm và giảm cholesterol.

2.2. Các hợp chất khác:

Ngoài các hợp chất chính được nêu trên, cây Bách Bộ còn chứa một số vitamin và khoáng chất như vitamin C, vitamin E, kali, magie, canxi,…

3. Tác dụng trong y học của cây Bách Bộ

3.1. Y học cổ truyền:

• Vị thuốc quý: Cây Bách Bộ được xem là vị thuốc quý trong y học cổ truyền Việt Nam từ lâu đời, được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.
• Tính vị quy kinh:
  • Vị: Ngọt đắng
  • Tính: Hàn
  • Quy kinh: Phế, tỳ, vị
• Tác dụng:
• • Kháng khuẩn, chống viêm: Nhờ hàm lượng cao alkaloid và saponin, Bách Bộ có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn, virus, giảm viêm, giảm sưng tấy.
  • Giãn cơ, giảm co thắt: Bách Bộ giúp giãn cơ trơn, giảm co thắt cơ, đặc biệt hiệu quả trong điều trị ho khan, ho có đờm, hen suyễn.
  • Lợi tiểu, thanh nhiệt: Bách Bộ có tác dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, giải độc cơ thể, hỗ trợ điều trị các bệnh về đường tiết niệu, sỏi thận, sỏi mật.
  • Hóa đàm, tiêu độc: Bách Bộ có tác dụng hóa đàm, tiêu độc, long đờm, trị ho có đờm, viêm họng, viêm phế quản.
• Ứng dụng:
  • Ho khan, ho có đờm, viêm phế quản, hen suyễn: Sắc uống hoặc pha trà Bách Bộ với mật ong.
  • Viêm loét dạ dày, tá tràng: Dùng bột Bách Bộ trộn với mật ong vo thành viên hoàn hoặc sắc uống.
  • Tiêu chảy, lỵ: Dùng Bách Bộ kết hợp với các vị thuốc khác như Hoàng liên, Nam mộc hương,…
  • Đau bụng, đầy hơi, khó tiêu: Sắc uống hoặc pha trà Bách Bộ.
  • Sỏi thận, sỏi mật: Dùng Bách Bộ kết hợp với các vị thuốc khác như Kim tiền thảo, Xa tiền tử,…
  • Rối loạn kinh nguyệt: Dùng Bách Bộ kết hợp với các vị thuốc khác như Ngải cứu, Đào nhân,…

3.2. Y học hiện đại:

• Nghiên cứu khoa học: Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh tác dụng của cây Bách Bộ trong y học hiện đại, bao gồm:
  • Kháng khuẩn, chống virus: Bách Bộ có hiệu quả trong điều trị các bệnh do vi khuẩn, virus gây ra như cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản.
  • Chống viêm, giảm đau: Bách Bộ có tác dụng chống viêm, giảm đau, hỗ trợ điều trị các bệnh viêm khớp, đau nhức cơ bắp.
  • Giải độc gan, bảo vệ gan: Bách Bộ giúp giải độc gan, bảo vệ gan khỏi tác hại của rượu bia, hóa chất độc hại.
  • Tăng cường hệ miễn dịch: Bách Bộ giúp tăng cường hệ miễn dịch, chống lại các tác nhân gây bệnh.
  • Hỗ trợ điều trị ung thư: Một số nghiên cứu cho thấy Bách Bộ có khả năng hỗ trợ điều trị ung thư, tuy nhiên cần thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định.
• Dạng bào chế:
  • Sắc uống, pha trà, tán bột: Đây là những dạng bào chế truyền thống của Bách Bộ.
  • Thuốc viên, thuốc cao: Bách Bộ hiện nay được bào chế thành dạng thuốc viên, thuốc cao tiện lợi cho người sử dụng.

4. Cách sử dụng cây Bách Bộ

4.1. Liều lượng và cách dùng:

• Liều lượng và cách dùng cây Bách Bộ cần được điều chỉnh tùy theo tình trạng bệnh lý, độ tuổi và cơ địa của người sử dụng. Dưới đây là một số cách sử dụng phổ biến:

4.1.1 Sắc uống:

• Nguyên liệu: 10-20g Bách bộ khô, 500ml nước.
• Cách thực hiện:
  • Rửa sạch Bách bộ khô, thái lát mỏng.
  • Cho Bách bộ vào nồi, thêm nước, sắc với lửa nhỏ đến khi còn lại khoảng 200ml.
  • Chia thành nhiều lần uống trong ngày.

4.1.2. Pha trà:

• Nguyên liệu: 5-10g Bách bộ khô, nước sôi.
• Cách thực hiện:
  • Rửa sạch Bách bộ khô, thái lát mỏng.
  • Cho Bách bộ vào ấm trà, hãm với nước sôi khoảng 10-15 phút.
  • Có thể thêm mật ong hoặc đường phèn cho dễ uống.
  • Uống trà Bách bộ ấm trong ngày.

4.1.3. Tán bột:

• Nguyên liệu: Bách bộ khô, mật ong hoặc nước.
• Cách thực hiện:
  • Bách bộ khô tán thành bột mịn.
  • Trộn bột Bách bộ với mật ong hoặc nước để vo thành viên hoàn, mỗi viên khoảng 5g.
  • Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 2-3 viên.

4.2. Lưu ý khi sử dụng:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng Bách bộ vì chưa có đủ nghiên cứu về độ an toàn của loại thảo dược này đối với phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Người có bệnh lý về gan, thận: Cần thận trọng khi sử dụng Bách bộ vì một số thành phần trong Bách bộ có thể ảnh hưởng đến chức năng gan, thận.
• Không nên sử dụng Bách bộ quá liều lượng quy định: Sử dụng Bách bộ quá liều có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng,…
• Nên sử dụng Bách bộ theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc: Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn nên sử dụng Bách bộ theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc có chuyên môn.

5. Kết luận

Cây Bách Bộ là một loại thảo dược quý với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả trong cả y học cổ truyền và y học hiện đại. Tuy nhiên, cần sử dụng Bách Bộ đúng cách và theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Hãy trân trọng và sử dụng Bách Bộ một cách thông minh để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.

Tài liệu tham khảo

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33898747/